Bożena Balcerzak-Paradowska Podstawowe kierunki zmian POLITYKA RODZINNA W POLSCE Rodzina jako podmiot inwestycji w młode pokolenie Podstawowe kierunki zmian

Ocena dotychczasowych działań Regulacje prawne/ Programy Kierunki działań/Instrumenty Procesy realne Wspieranie rodziny w realizacji inwestycji w młode pokolenie Konstytucja RP Konwencja Praw Dziecka  ochrona praw dziecka do: – odpowiedniego standardu życia – zabezpieczenia społecznego – ochrony zdrowia – dostępu do nauki – opieki – wypoczynku, czasu wolnego i rozrywki  wzrost zagrożenia ubóstwem dzieci  ograniczenie zakresu podmiotowego świadczeń rodzinnych  obniżanie się wskaźników dzieci objętych badaniami profilaktycznymi  obniżenie się liczby placówek opiekuńczych i dzieci z nich korzystających  ograniczenie dostępu dla mniej zamożnych  wzrost wskaźników skolaryzacji  wzrost liczby korzystających z placówek kulturalnych i sportowych

„Program Polityki Rodzinnej” (1997) „Polityka Prorodzinna Państwa” (1999)  poprawa dostępności do szkół średnich i wyższych  rozwój zajęć pozalekcyjnych  rozwój działalności sportowej, rekreacyjnej, turystycznej  poprawa stanu zdrowia Regulacje w zakresie świadczeń społecznych  zasiłki rodzinne  ograniczanie liczby świadczeniobiorców  obniżanie się relacji przeciętnego zasiłku do minimum socjalnego  dodatki z tytułu nauki dziecka  rozpoczęcia roku szkolnego  nauki poza miejscem zamieszkania (możliwość oceny po pewnym okresie funkcjonowania Regulacje w zakresie systemu podatku od dochodów osobistych  ulgi na kształcenie dzieci w szkołach niepublicznych  ulgi na dojazdy dzieci do szkoły poza miejscem zamieszkania  likwidacja w 2002 r.  nie obejmuje dzieci i rodzin rolniczych

Wspieranie rodziny w realizacji inwestycji w młode pokolenie Konstytucja RP  zasada wyrównywania szans poprzez pomoc rodzinom w trudnych warunkach Regulacje w zakresie świadczeń społecznych  prawo do świadczeń zależne od kryterium dochodu  obniżanie się liczby świadczeniobiorców  wysokość zasiłków rodzinnych zależna od liczby dzieci w rodzinie  wzrost udziału świadczeń w dochodach rodzin wielodzietnych  okres wypłaty zasiłków wychowawczych zależny do liczby dzieci wprowadzenie dodatków do zasiłków rodzinnych na cele związane z nauka dzieci (możliwość oceny po pewnym okresie funkcjonowania)

Program dożywiania uczniów  dofinansowanie posiłków  wzrost liczby korzystających 1996 – 516,7 tys. 2002 – 983 tys. Pomoc społeczna  zasiłki na opłaty za przedszkola  wyprawka szkolna  brak danych o zakresie korzystania Regulacje w zakresie pomocy materialnej dla uczącej się młodzieży  stypendia  wzrost liczby studentów otrzymujących stypendia: 1995/96 – 160,6 tys. 2001/02 – 236,5 tys. (31,1% ogółu)  zakwaterowanie w bursie lub internacie  bursy i internaty 1995/96 – 141,4 tys. 2001/02 – 89,8 tys.  domy studenckie 1995/96 – 137,4 tys. (30,6% ogółu) 2001/02 – 142,5 tys. (18,6% ogółu)  korzystanie z posiłków na zasadach preferencyjnych  obniżanie się liczby studentów korzystających ze stołówek: 1995/96 – 56,8 tys. 2001/02 – 53,4 tys. Źródło: opracowanie własne

Nastąpiła likwidacja ulg podatkowych związanych z kształceniem dzieci Pomoc rodzinie w postaci transferów pieniężnych uległa ograniczeniu. Świadczenia trafiają do rodzin o niskich dochodach, ale w niewielkim stopniu pokrywają wydatki związane z utrzymaniem dziecka Nastąpiła likwidacja ulg podatkowych związanych z kształceniem dzieci W obecnym systemie świadczeń rodzinnych należy pozytywnie ocenić pomoc rodzinie w ponoszeniu kosztów związanych z edukacją dzieci (dodatki z tego tytułu) Komercjalizacja usług społecznych środowisk, ograniczenie zakresu korzystania z nich, zwłaszcza dzieci z ubogich środowisk

Proponowane kierunki zmian w polityce rodzinnej Cele: Tworzenie warunków sprzyjających:  powstawaniu rodzin przede wszystkim poprzez zawieranie małżeństw  realizacji planów prokreacyjnych Tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi młodego pokolenia w rodzinie jako czynnik poprawy jakości kapitału ludzkiego Pomoc rodzinom w trudnych sytuacjach; ubogim, wielodzietnym, niepełnym Tworzenie warunków sprzyjających umacnianiu więzi rodzinnych i zapewnienie trwałości rodziny

Zasady polityki rodzinnej poszanowanie podmiotowości i suwerenności rodziny dobra dziecka równość szans (dla młodego pokolenia, kobiet i mężczyzn) partnerstwa w rodzinie i z rodziną

Zasady realizacji celów: aktywna polityka = „tworzenie warunków” dla osiągnięcia danego celu, = wykorzystanie aktywizujących form i metod działania, pozwalających na udział rodzin w rozwiązywaniu własnych problemów i aktywności na rzecz swojego środowiska pomocniczości wielość i różnorodność stosowanych instrumentów i metod działania w ramach polityki typu implicite i explite

Podmioty współdziałające: Podmioty realizujące Główny podmiot – państwo Podmioty współdziałające:  samorządy lokalne  organizacje pozarządowe  kościoły różnych wyznań  związki zawodowe  organizacje pracodawców  zakłady pracy Rola rodziny – działanie w formach zinstytucjonalnych, ruchów społecznych, samopomocy

I. Tworzenie warunków sprzyjających powstawaniu rodzin i ich rozwojowi Tworzenie warunków sprzyjających osiąganie i utrzymanie samodzielności ekonomicznej przez osoby młode oraz utrzymanie niezależności ekonomicznej przez rodziny edukacja – praca – mieszkanie Wspieranie rodzin z dwojgiem pracujących rodziców Rozwój systemu pozwalającego na godzenie obowiązków zawodowych z rodzinnymi na zasadach: Wyborze (opieka osobista – opieka instytucjonalna – inne formy opieki) Partnerstwa obojga rodziców rozszerzanie proporcji urlopu (macierzyńskiego, wychowawczego) wykorzystywanych przez matkę i ojca korzystanie z urlopu wychowawczego w powiązaniu z możliwością udziału w rożnych formach edukacyjnych rozszerzenie możliwości skorzystania (na zasadach wyboru) z niestandardowych form zatrudnienia i czasu pracy Rozwój edukacji prorodzinnej

II. Tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi młodego pokolenia jako czynnik poprawy jakości kapitału ludzkiego Wspieranie rodziny w ponoszeniu kosztów utrzymania i wychowania dzieci w rodzinie  system świadczeń rodzinnych – podwyższenie dodatków do zasiłku rodzinnego w relacji do kosztów ponoszonych w danej sytuacji  możliwość wykorzystania systemu podatkowego  zapewnienie stabilnej sytuacji finansowej rodzinom zastępczym Rozwój usług społecznych dla dzieci i młodzieży, sprzyjających rozwojowi młodej generacji:  poszerzenie edukacji przedszkolnej  rozszerzenie opieki pozalekcyjnej  rozwój zajęć pozalekcyjnych, pozaszkolnych, środowiskowych  zwiększenie socjalnej funkcji szkoły (żywienie, wychowanie prozdowotne)  przywrócenie opieki medycznej w szkołach Stworzenie systemu pozwalającego na zapewnienie dostępu dzieci i młodzieży do usług społecznych na zasadzie równych szans  rozwój infrastruktury społecznej (wieś, małe miasta)  zapewnienie większego dostępu do usług społecznych dzieciom z rodzin mniej zamożnych  system stypendialny Włączenie rodziców do współpracy z placówkami świadczącymi usługi społeczne

III. Pomoc rodzinom w trudnej sytuacji Rodziny niepełne Tworzenie warunków sprzyjających aktywności zawodowej osób samotnie wychowujących dzieci  możliwość podnoszenia kwalifikacji + opieka nad dzieckiem  weryfikacja zasad pomocy w ramach systemu świadczeń rodzinnych  niestandardowe formy zatrudnienia i organizacji czasu pracy Zwiększenie dostępu do placówek opieki nad dziećmi; rozszerzenie form opieki (z wykorzystaniem dezaktywizacji i bierności zawodowej kobiet) Wzmocnienie roli :  poradnictwa rodzinnego  pracy socjalnej Zwiększenie odpowiedzialności drugiego rodzica za los dzieci  poprawa ściągalności zobowiązań alimentacyjnych Rodziny wielodzietne Tworzenie warunków na rzecz rozwoju dzieci i młodzieży na zasadach równości szans  zwiększenie dostępu do opieki przedszkolnej i placówek oświatowo-kulturalnych  system stypendialny Zwiększanie aktywności rodzin wielodzietnych w zakresie rozwiązywania własnych problemów  promowanie i wspieranie programów na rzecz rodzin wielodzietnych – w ramach lokalnej polityki rodzinnej (w tym w formie samopomocy) Kształtowanie pozytywnych postaw wobec wielodzietności