Studia Podyplomowe Egzekucji Administracyjnej Podstawy prawa Unii Europejskiej Skrócona wersja prezentacji przerabianej podczas zajęć Cz. I: system instytucjonalny UE i obywatelstwo UE Cz. II: źródła prawa UE Cz. III: zasady stosowania prawa UE w porządkach prawa krajowego

Wprowadzenie Rozwój procesów integracyjnych (Unii Europejskiej) Charakter prawny Unii Europejskiej UE jako ponadnarodowa organizacja międzynarodowa Charakter europejskich procesów integracyjnych Etapy integracji gospodarczej w UE

Od Wspólnot Europejskich z lat 50 do Unii Europejskiej z 1992 Unia Europejska– gospodarczo-polityczny związek 27 państw (Europy), efekt procesów integracji politycznej, gospodarczej i społecznej zainicjowanej w latach 50 XX wieku. Jest zamieszkiwana przez ok. 495 milionów obywateli UE Unia Europejska posiada osobowość prawną (prawnomiędzynarodową), posiada także osob. wew. krajową - w stopniu możliwie najszerszym. Podstawę do jej funkcjonowania stanowi traktat z Maastricht (1992): Traktat o Unii Europejskiej, zrewidowany Traktatem z Lizbony, d 1.12.2009 r. oraz Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (do 1.12.2009 r.: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, dawny TEWG z 1957 r)

Historia procesów integracyjnych Rozwój przez: „pogłębianie” – reformy, zmiany traktatów założycielskich, sukcesywne przenoszenie kompetencji z poziomu państwa na organy UE także „rozszerzania”: 1973, 1981, 1986, (1990…), 1995, 2004, 2007, 2014 (?) ….

Podział kompetencji -uwagi wprowadzające Kompetencje UE są zawarte w TUE i TFUE. Za wykładnię tych Traktatów odpowiada ETS (art. 19 ust 1 zd. 2 TUE). Jednakże to, które kompetencje i w jakim zakresie będą mogły być przeniesione, określają konstytucje państw członkowskich oraz ustawy wyrażające zgodę na przyjęcie lub zmianę Traktatów założycielskich. Natomiast za wykładnię krajowych konstytucji są odpowiedzialne sądy konstytucyjne państw członkowskich, co może prowadzić (i prowadzi) do konfliktów między nimi a ETS.

Podział kompetencji w UE i podział kompetencji między UE a jej państwami członkowskimi TUE w art. 5 precyzuje znane zasady podziału kompetencji między Unię a państwa członkowskie, przy czym sprecyzowanie to polega na ich wyraźnym wymienieniu, dookreśleniu i ustanowieniu mechanizmu monitorowania zasady pomocniczości przez parlamenty narodowe Zasada przyznania Zasada pomocniczości Zasada proporcjonalności Jednak w dziedzinie WPZiB wprowadzono wyraźne zastrzeżenie, że WPZiB „podlega szczególnym zasadom i procedurom”

Kompetencje domniemane Specjalne znaczenie, jako podstawa prawna aktu, ma art. 352 TFUE (d. 308 TWE) oraz związana z nim doktryna kompetencji domniemanych (ang.: implied power), które wynikają, z funkcji lub celów organizacji. Wraz z zasadą effet utile i zasadą efektywności tworzy reguły pozwalające na interpretowanie podstaw prawnych UE w kierunku zapewnienia im największej skuteczności.

Traktat z Lizbony dzieli kompetencje Unii na trzy zasadnicze dziedziny (Tytuł I TFUE – „Kategorie i dziedziny kompetencji Unii”): kompetencje wyłączne UE: obejmują dziedziny, w której traktaty przyznają Unii wyłączność stanowienia prawa oraz przyjmowania aktów prawnie wiążących, natomiast państwa członkowskie mogą podejmować takie działania wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania jej aktów kompetencje UE dzielone z państwami członkowskimi: obejmują dziedziny, w których Unia i jej państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty wiążące prawnie, przy czym państwa członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji (art. 2 ust. 2 TFUE). kompetencje UE w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań państw członkowskich: w takim przypadku kompetencja Unii nie zastępuje kompetencji państw członkowskich w odnośnych dziedzinach (art. 4 ust. 5 akapit 1 TFUE).

Kompetencje UE Rządzone są zasadą przyznania, nie są dzielone według dziedzin, lecz ograniczone funkcyjnie tym co jest niezbędne do osiągnięcia celów (proporcjonalność) i wypełnienia zadań, podlegają zasadom subsydiarności (kompetencje dzielone).

Wyłączne kompetencje państw członkowskich Część kompetencji została zastrzeżone dla państw, np.: wprowadzanie niektórych ograniczeń w swobodnym przepływie kapitału i płatności (zwłaszcza podatkowych), stosowanie środków dla utrzymania prawa i porządku oraz zabezpieczenia bezpieczeństwa wewnętrznego w sferze wiz, azylu, imigracji i polityk związanych ze swobodnym przepływem osób, treści nauczania, organizacja systemów edukacyjnych oraz ich różnorodność kulturalna i językowa, regulacja reżimów własności, produkcja i handel bronią, amunicją i materiałami wojennymi (wyrok z 2003 r. w sprawie T-26/01 Fiocchi Munizioni p. KE)

W sprawie C-300/01 Salzmann przeciwko Austria ETS zauważył, że chociaż regulacja reżimów własności należy do kompetencji wyłącznej państw członkowskich, zgodnie z art. 295 TFUE, nie oznacza to jednak, że nie dotyczą jej zasady fundamentalne d. TWE. Tak więc środki krajowe, które regulują nabywanie nieruchomości (specjalna procedura zgody), i które mają na celu zakazanie posiadania drugiej nieruchomości (domu) w pewnych częściach terytorium państwa muszą być zgodne z postanowieniami traktatu dotyczącymi swobodnego przepływu kapitału.

Wpływ swobód podstawowych na dziedziny pozostające w kompetencjach państw członkowskich Kompetencje państw członkowskich nie są ograniczone jedynie do materii, w których przekazano prawa zwierzchnie na Unię. Istotny wpływ mają swobody podstawowe jednolitego rynku wewnętrznego, na obszary, które „właściwie” należą do kompetencji państw członkowskich. ETS odpowiada na związane z tym zarzuty państw członkowskich standardową formułą, według której te dziedziny „na obecnym etapie rozwoju prawa wspólnotowego (...) należą do kompetencji państw członkowskich”, jednakże „państwa zobowiązane są do wykonywania tej kompetencji zgodnie z prawem UE, chyba że chodzi o sytuację wewnętrzną, niemającą żadnego powiązania z prawem wspólnotowym” por. ETS, sprawa C-353/06, Stefan Grunkin i in.)

Zasada autonomii proceduralnej i instytucjonalnej państw członkowskich Zasada autonomii instytucjonalnej i proceduralnej dotyczy funkcjonowania państw w UE i zapewnia prawną i formalną niezależność państw w określaniu struktur, m.in. organów państwowych. Unia szanuje, jak podkreśla to TUE w art. 4, wagę zachowania tożsamości narodowej państw członkowskich, która jest nierozerwalnie związana z ich strukturami politycznymi i konstytucyjnymi. Co więcej, Traktat zapewnia poszanowanie podstawowych funkcji państwa.

Katalog instytucji UE (art. 13 TUE) TUE formułuje jednolity katalog „instytucji Unii”, są to: Parlament Europejski Radę Europejską Radę Komisję Europejską Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Europejski Bank Centralny Trybunał Obrachunkowy System instytucjonalny UE to obok instytucji także organy i jednostki organizacyjne UE.

Rada Europejska Rada Europejska (RE) – instytucja UE (1974, 1977, 1983, 1986, 2009),istota, skład, tryb działania (tzw. Szczyty europejskie), funkcje (art. 15 TUE) Od Nicei spotkania w Brukseli Od Lizbony – wydaje wiążące decyzje

Rada Europejska (RE) Impuls polityczny dla rozwoju UE brak władzy ustawodawczej zasada konsensusu w pracach RE Rada Europejska zbiera się przynajmniej dwa razy na półrocze

Rada Europejska i jej Przewodniczący (art. 15 TUE) Kompetencje przewodniczącego Rady Europejskiej obejmują (art. 15 ust. 6): przewodniczenie Radzie Europejskiej i prowadzenie jej prac, zapewnienie przygotowania i ciągłości prac Rady Europejskiej, we współpracy przewodniczącym Komisji i na podstawie prac Rady do Spraw Ogólnych, wspomaganie osiągania spójności i konsensusu w Radzie Europejskiej i przedstawianie PE sprawozdania z każdego posiedzenia Rady Europejskiej. Przewodniczący Rady Europejskiej ma również pewne kompetencje w dziedzinie stosunków zewnętrznych Unii, ma bowiem zapewniać „na swoim poziomie oraz w zakresie swojej właściwości reprezentację Unii na zewnątrz”  w sprawach WPZiB, przy czym wyraźnie zastrzeżono, że nie może się to odbywać z uszczerbkiem dla uprawnień wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.

Rada (dawna: Rada UE) Podstawy prawne: Art. 16 TUE Art. 237-243 TFUE Protokoły: 6, 9, 36 Deklaracje: 7,9

Rada – nowe zasady podejmowania decyzji w systemie większ. Od 1 listopada 2014 roku większość kwalifikowaną w Radzie stanowi co najmniej 55 % członków Rady, jednak nie mniej niż 15 z nich, reprezentujących Państwa, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65 % ludności UE Mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej 4 członków Rady, w przeciwnym razie uznaje się, że większość kwalifikowana została osiągnięta. Postanowienia przejściowe dotyczące definicji większości kwalifikowanej, które obowiązują do 31.10.2014 r., jak również postanowienia, które będą obowiązywać między 1.11.2014 r. a 31.03.2017 r., określone są w Protokole w sprawie postanowień przejściowych.

Definicja i zakres większości kwalifikowanej w Radzie Według formuły wprowadzonej na mocy Traktatu z Nicei, decyzja w Radzie zostaje podjęta większością kwalifikowaną głosów ważonych przyznanych w traktatach poszczególnym państwom członkowskim (ex art. 205 TWE) przy koniecznym spełnieniu dwóch kryteriów  i trzeciego fakultatywnie: głosów ważonych liczby państw fakultatywnie: większości ludności

Prezydencja w Radzie … TL likwiduje rotacyjne, półroczne przewodnictwo w Radzie i zmienia sposób przewodniczenia w Radzie na system trojki na łączne 18 miesięcy Prezydencja nie jest instytucją, organem czy jednostką organizacyjną UE. Jest formą politycznego przywództwa w UE. Prezydencja w Radzie ma charakter funkcjonalny, jest sumą kompetencji związanych z jej sprawowaniem i statusem państwa które ją sprawuje oraz z Radą.

Modele Prezydencji w Radzie W literaturze spotyka się wyróżnienie kilku modelowych form sprawowania Prezydencji: Prezydencja brukselska i Prezydencja krajowa Prezydencja scentralizowana i zdecentralizowanej. Przyjęcie któregoś z modeli niesie istotne konsekwencje i wyzwania dla parlamentu państwa sprawującego Prezydencję.

Zadania Prezydencji Prezydencja administruje pracami Rady i koordynuje je, z czym łączy się kolejna jej funkcja: przewodniczenie spotkaniom formacji Rady i jej organom pomocniczym, za wyjątkiem Rady ds. Zagranicznych Prezydencja, w oparciu o dokumenty strategiczne (…) wypracowuje agendy Rady. Funkcja ta umożliwia Prezydencji przeforsowanie określonych inicjatyw. Na poziomie wszystkich formacji Rady (z wyłączeniem Rady ds. Zagranicznych) Prezydencja prowadzi negocjacje pomiędzy państwami, obejmujące mediowanie i stymulowanie poszukiwania kompromisu.

Parlament Europejski (PE): Funkcje: ustawodawcze, budżetowe i kontrolne Siedziby: Bruksela, Luksemburg i Strasburg PARLAMENT EUROPEJSKI 751 posłów

Parlament Europejski (PE) Funkcje PE: wewnątrzorganizacyjna prawodawcza kontrolna budżetowa kreacyjna oddziaływania na stosunki zewnętrzne Unii Europejskiej współpracy z parlamentami narodowymi

Status posłów do Parlamentu Europejskiego Źródłami prawa UE określającymi status posłów do PE, a więc ogół materialnych uprawnień, są AWB oraz decyzja PE z 28 września 2005 r. w sprawie przyjęcia statutu posła do PE (dalej: decyzja o statucie, tu blokował prze lata podjęcie decyzji konflikt o wynagrodzenie posłów), która weszła w życie 14 lipca 2009 r. Niezawisłość posłów jest chroniona przez Protokół w sprawie przywilejów i immunitetów z 8 kwietnia 1965 r., uzupełniany przez akty państw członkowskich (dalej: protokół) oraz Regulamin PE.

Komisja petycji (art. 227 TFUE) Petycja jest środkiem pozasądowej kontroli poszanowania prawa UE. Charakter prawny petycji sytuuje je w katalogu skarg, jednocześnie nie wprowadza szczególnych wymogów formalnych. Prawo petycji jest traktatowym prawem obywatela UE. Każdy obywatel UE, działając indywidualnie lub łącznie z innymi osobami, może złożyć petycję do PE w sprawie, która bezpośrednio dotyczy jego lub innych osób oraz mieści się w zakresie działalności UE. Prawo do złożenia petycji przysługuje także stowarzyszeniom, przedsiębiorstwom i organizacjom, które posiadają siedzibę w jednym z państw członkowskich.

Przedmiot i forma petycji Petycja może mieć formę skargi, wniosku lub komentarza i może dotyczyć spraw leżących tak w interesie publicznym, jak również prywatnym. Nie jest wykluczone sformułowanie petycji w formie na przykład wezwania PE do przyjęcia określonego stanowiska w konkretnej sprawie. Tego rodzaju petycje umożliwiają PE zwrócenie uwagi na wszelkie przypadki naruszenia praw obywateli UE przez państwo członkowskie, władze lokalne lub instytucje.

Ombudsman Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, art. 228 TFUE Wybór i odwołanie Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich przez PE Zadania Rzecznika Praw Obywatelskich Podmioty uprawnione do składania skarg Skarga do Rzecznika Praw Obywatelskich Relacja postępowania ERPO do postępowania sądowego i administracyjnego

Maladministartion Zadaniem ERPO jest rozpatrywanie skarg na złe zarządzanie (ang. maladministration) w działalności instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE, z wyjątkiem ETS oraz SPI, sprawujących funkcje sądownicze. Pojęcie złego zarządzania, w świetle praktyki ERPO, obejmuje działanie organów unijnych, które pozostaje w sprzeczności z postanowieniami traktatów oraz innych aktów prawa UE, jak również z zasadami tego prawa ustalonymi między innymi w orzecznictwie sądów UE. W praktyce za przykład złego zarządzania uważa się nieprawidłowości proceduralne, nadużycie władzy, dyskryminację, przewlekłość postępowania czy też odmowę udzielenia informacji.

Komisja Europejska (KE): Charakter wykonawczy Wysokiej Władzy (ang. High Authority) był wyeksponowany już w EWWiS. W JAE państwa członkowskie uzgodniły wprowadzenie do Traktatu obowiązek delegowania przez Radę uprawnień wykonawczych na rzecz Komisji

KE po 1.12.2009 r. TL potwierdza dotychczasową zasadę wyłączności inicjatywy legislacyjnej KE, która jednak nie była do tej pory wyrażona w przepisach traktatowych expressis verbis i rekonstruowano ją w oparciu o przepisy szczególne. Art. 17 ust. 2 TUE statuuje, że akty ustawodawcze mogą być przyjęte tylko na wniosek KE, jeśli traktaty nie stanowią inaczej Inne (pozostałe) akty są przyjmowane na wniosek KE, jeśli traktaty tak stanowią. Komisja może na gruncie art. 48 TUE, podobnie jak rząd każdego państwa członkowskiego oraz PE, wystąpić z inicjatywą zmian traktatowych.

KE po 1.12.2009 r. Ponadto PE może żądać od KE „przedłożenia wszelkich właściwych wniosków w kwestiach, co do których uważa on, że akt unijny jest niezbędny w celu wykonania Traktatów” (zob. art. 225 TFUE). Natomiast Rada, na podstawie art. 241 TFUE, może żądać od KE „przeprowadzenia wszelkich analiz, które uzna za pożądane dla realizacji wspólnych celów i przedłożenia jej wszelkich właściwych wniosków”. Zasada wyłączności inicjatywy Komisji ulega pewnemu osłabieniu poprzez sytuacje, w których TL przyznaje prawo inicjatywy prawodawczej nie tylko KE, ale także państwom członkowskim….. Inicjatywa obywatelska (ludowa) …

Prerogatywy KE: zajmuje się wszystkimi bieżącymi zagadnieniami dotyczącymi funkcjonowania Unii, m.in. Polityką rolną, gospodarczą, społeczną, obronnością i polityką międzynarodową konstruuje i przedstawia Radzie i PE projekty aktów prawnych przygotowuje propozycje traktatów (umów) i innych aktów prawa międzynarodowego, które są później dyskutowane na zebraniach Rady Europejskiej Nadzoruje państwa członkowskie we wdrażaniu i stosowaniu prawa UE prowadzi bieżące negocjacje z państwami kandydującymi do UE

Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Wciąż duża niewiadoma: MA 2 KAPELUSZE, bo skupia w jednym ręku kompetencje wcześniejszego Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB oraz komisarza ds. stosunków zewnętrznych – powinien zapewniać spójne postrzeganie Unii w stosunkach międzynarodowych Przesłuchanie C. Ashton w PE – urzędnik bez wiedzy o stosunkach zagranicznych! Przewodniczący KE wybrał 6 dodatkowych wiceprzewodniczących KE …

Trybunał Obrachunkowy (TO) Luksemburg Trybunał Obrachunkowy (TO) – 1975, istota, skład, organizacja, tryb działania, funkcje Art. 285 – 287 TFUE TO sprawuje kontrolę rachunków Unii, a w jego skład wchodzi jeden obywatel z każdego Państwa. Członkowie TO są urzędnikami (nie sędziami!) i są w pełni niezależni w pełnieniu swoich funkcji, w ogólnym interesie Unii.

Obywatelstwo Unii Europejskiej Traktat z Maastricht – 1992 sytuuje w TWE, doszło zatem do paradoksu prawnego Jest to personalna, wzajemna, akcydentalna, zależna i pozorna więź między osobą fizyczną a Unią Europejską. Obywatelstwo UE, jako nietożsame z obywatelstwem narodowym, jest odrębną kategorią określoną w TWE jako citizenship of the Union, dla odróżnienia od obywatelstwa narodowego – nationality.

Podstawy traktatowe obywatelstwa UE: artykuł 20 TFUE Ustanawia się obywatelstwo Unii. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego, nie zastępując go jednak. Obywatele Unii korzystają z praw i podlegają obowiązkom przewidzianym w Traktatach.

Obywatelstwo UE w orzecznictwie ETS Sprawa Micheletti C-369/90 (Argentyński dentysta migruje mając także włoski paszport do Hiszpanii celem podjęcia działalności zawodowej): prawo samodzielnego określania przez państwa zasad nabywania obywatelstwa, zakaz dodatkowych wymogów innych państw dla skuteczności obywatelstwa (np. domicylu)

Sprawa Zhu i Chen (2002) Chen, obywatelka Chin, w 2000 r. urodziła córkę Kunqiam Catherine Zhu w Irlandii, gdzie przebywała na podstawie wizy czasowej. Zgodnie z przepisami Irish Nationality and Citizenship Act 1956, osoba urodzona na wyspie Irlandii jest obywatelem Irlandii, o ile nie nabyła obywatelstwa innego państwa. Zhu nabyła obywatelstwo Irlandii. Jako obywatel UE posiada zatem prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Matka Zhu, Chen, skorzystała z tego prawa i przeniosła się do Cardiff w Walii. Jej prawo pobytu zostało jednak zakwestionowane przez Sekretarza Stanu. Skierowane zostało pytanie prawne do ETS, czy matka posiada prawo pochodne w stosunku do prawa dziecka – obywatela UE – do przebywania na terytorium Wielkiej Brytanii.

Studia Podyplomowe Egzekucji Administracyjnej Cz. II: Prawo UE a prawo krajowe państw członkowskich

Część I: Źródła prawa Unii Europejskiej są zróżnicowane i tworzą układ hierarchiczny. Prawo pierwotne (ang. primary law) ma w systemie źródeł prawa rangę najwyższą i zawiera przepisy regulujące podstawowe zasady funkcjonowania Unii. Prawo pierwotne ma bezwzględne pierwszeństwo przed prawem pochodnym, które musi być z nim zgodne (por art. 263 TFUE). Prawu pierwotnemu podporządkowane są umowy międzynarodowe zawierane przez UE, a stanowiące drugi poziom w strukturze prawa Unii Europejskiej, a także prawo pochodne, tj. akty prawne stanowione przez instytucje Unii (por art. 218 TFUE)

Akty ustawodawcze i nieustawodawcze akty ustawodawcze: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są przyjmowane przez Parlament i Radę w ramach (art. 289 TFUE) zwykłej procedury ustawodawczej: akt przyjmowany jest wspólnie przez PE i Radę na wniosek KE (procedura zbliżona do dawnejprocedury współdecydowania); oraz w ramach jednej ze specjalnych procedur ustawodawczych: akt przyjmowany jest przez PE z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE; w toku tej procedury w szczególnych przypadkach inicjatywa legislacyjna może pochodzić od grupy państw członkowskich, PE, EBC, Trybunału Sprawiedliwości lub EBI; możliwe jest również zastosowanie tzw. procedury kładki, tj. Rada Europejska może podjąć decyzję o zmianie „specjalnych procedur prawodawczych” na „zwykłą procedurę prawodawczą”

Art. 290 TFUE: akty delegowane 1. Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego. Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla aktu ustawodawczego.

Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE. Art Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE. Art. 290 TFUE: akty delegowane 2. Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w aktach ustawod. i mogą być następujące: PE lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień; akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy PE lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy (jest to tzw. dwuwariantowa procedura typu call-back). Do celów litery a) i b) PE stanowi większością głosów wchodzących w jego skład członków, a Rada większ. kwal. 3. W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik „delegowane” albo „delegowana”.

Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE, art. 291: akty wykonawcze: Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii. Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w przypadkach określonych w artykułach 24 i 26 Traktatu o Unii Europejskiej, Radzie.

Reforma systemu źródeł prawa pochodnego UE, art. 291: akty wykonawcze: 3. Do celów ustępu 2 PE i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez Państwa Członkowskie. wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję 4. W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się przymiotnik „wykonawcze” albo „wykonawcza”.

Formy aktów prawa pochodnego UE Artykuł 288 (dawny artykuł 249 TWE) W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich. Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów. Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.

Rozporządzenie: wyd. przez instytucje UE (art. 288 TFUE) w dziedzinach wymagających ujednolicenia stanowisk MS: WPRiR, inne wspólne polityki, UgiW, prawo konkurencji zasięg ogólny: stosuje się obiektywnie do określonych sytuacji i pociąga za sobą skutki prawne dla kategorii osób oznaczonych w sposób ogólny i abstrakcyjny związanie co do wszystkich elementów wejście w życie – określone w akcie lub 20 dni po publ. W DZ.Urz. bezpośrednia stosowalność (obowiązywanie) – akty ze swej natury stają się częścią krajowych systemów prawnych bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności transpozycyjnych i wywierają skutek bezpośredni w stosunku do jednostek zakaz transpozycji – niwelowałoby to unijny charakter norm (sp. 34/73 Variola)

Dyrektywa: wyd. przez PE z R, R, K, instrument harmonizacji adresaci: wskazane państwa członkowskie związanie co do rezultatu (urzeczywistnienie wszystkich merytorycznych przepisów dyr. w kontekście ogólnego zamierzonego celu, wyrażonego w tym akcie w określonym terminie), swoboda co do formy i sposobów jego osiągania implementacja (transpozycja – czynność stanowienia prawa krajowego), brak w terminie – uprawnienia dla jednostek, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym w ramach koncepcji skutku bezpośredniego + prawo do odszkodowania

Obowiązek implementacji prawa UE Trzy elementy - transpozycja - stosowanie - egzekwowanie (kontrola przestrzegania)

Decyzja: Charakter – podobny do krajowej decyzji administracyjnej: wyd. przez PE i R, R, K, EBC, zwłaszcza w dziedzinach pr. konkurencji, UGiW, WPR obowiązuje we wszystkich w elementach, ale tylko swego adresata – są „aktami administracyjnymi” WE

Akty niewiążące: zalecenia i opinie Zalecenia – mają skutek interpretacyjny C-322/88 Grimaldi Instrumenty nieformalne (wytyczne, guidelines, komunikaty, noty wyjaśniające) – zasadniczo: brak związania

Obowiązek uzasadniania i publikacji aktu prawnego Uzasadnienie aktu ma zapewnić p. czł. i zainteresowanym podmiotom możliwość zapoznania się z warunkami, w jakich powstała dana norma unijna, oraz z motywami jej przyjęcia przez instytucje Unii (wyrok z 4.07.1963 r. w sprawie 24/62 Komisja p. Niemcom) Ułatwia to ETS-owi wykonywanie kontroli sądowej danego aktu oraz zastosowanie aktu przez sądy krajowe i organy administracyjne Na instytucjach unijnych spoczywa obowiązek publikacji aktów prawnych określony w art. 297 TFUE.

Cechy prawa UE: autonomia autonomiczny porządek prawny - ponadnarodowy (odrębny od krajowego i międzynarodowego – brak scentralizowanego twórcy, brak hierarchii źródeł prawa, brak zorganizowanego aparatu przymusu/ brak obligatoryjnego systemu rozstrzygania sporów) Por. orzeczenie ETS: Costa v. ENEL 1964: „w odróżnieniu od zwykłych traktatów międzynarodowych, Traktat EWG ustanowił własny porządek prawny, zintegrowany z systemami prawnymi Państw Członkowskich”.

Cechy prawa UE: prymat prawa UE przed (nad) prawem krajowym Zasada orzecznicza (niepisana) Stanowisko ETS – Costa p. ENEL (1964) i Internationale Handelsgesellschaft C- 11/70 [1970]; Simmenthal II (106/77), Stanowisko trybunałów konstytucyjnych państw członkowskich – orzeczenia Solange I (1974), Solange II (1986), Maastricht (1993), Lissabon-Urteil (2009); polski TK z Sprawy: C-285/98, T. Kreil v RFN z 11.01.2000; Filipiak 19.11.2009 r.

Prawo UE a konstytucje państw członkowskich Solange I (1974 r.): wg FTK pierwszeństwo wspólnotowych aktów prawa wspólnotowego nie będzie uznawane bezwarunkowo, ale będą podlegać kontroli FTK co do zgodności z niemiecką konstytucją dopóki Wspólnota nie wypracuje własnych gwarancji ochrony praw podstawowych Solange II (1986 r.): FTK stwierdził, że wspólnotowy system ochrony praw podstawowych jest już wystarczający, więc Niemcy będą uznawać pierwszeństwo prawa wspólnotowego dopóki ta sytuacja będzie się utrzymywać Lissabon (2009): FTK wyznacza granice integracji wskazując na nienaruszalną „konstytucyjną tożsamość” p.czł.

Kontrola krajowych TK unijnych aktów prawa pochodnego www. trybunal Kontrola krajowych TK unijnych aktów prawa pochodnego www.trybunal.gov.pl/rozprawy/2011/sk_45_09.htm TK dokonał oceny, czy akty prawne stanowione przez instytucje UE mogą stanowić przedmiot kontroli w trybie skargi konstytucyjnej określonej w art. 79 ust. 1 konstytucji. Trybunał uznał, że zakres przedmiotowy aktów normatywnych, które mogą być poddane kontroli zgodności z konstytucją w postępowaniu wszczętym w wyniku złożenia skargi konstytucyjnej, został określony w art. 79 ust. 1 konstytucji w sposób autonomiczny i niezależny od art. 188 Zdaniem TK, aktem normatywnym, w rozumieniu art. 79 ust. 1 konstytucji, może być nie tylko akt normatywny wydany przez któryś z organów polskich, ale także - po spełnieniu dalszych warunków - akt wydany przez organ organizacji międzynarodowej, której członkiem jest RP.

Prymat prawa UE Zasada pierwszeństwa dotyczy także organów administracji Nie tylko w odniesieniu do norm generalnych i abstrakcyjnych, ale również indydiwudalno-konkretnych  C-224/97 Erich Ciola „... zakaz, który jest sprzeczny ze swobodą przepływu ..., ustanowiony przed przystąpieniem państwa członkowskiego do Unii Europejskiej nie poprzez generalną normę abstrakcyjną, lecz specjalną indywidualną decyzję administracyjną, która stała się ostateczna, nie może być brany pod uwagę przy ocenie ważności kary nakładanej z tytułu niewywiązywania się z tego zakazu po dacie przystąpienia.”

Cechy prawa UE: bezpośrednie obowiązywanie Zasada bezpośredniego obowiązywania, stosowania i skutku bezpośredniego prawa UE w prawie krajowym Bezpośrednie obowiązywanie; bezpośrednie stosowanie; bezpośredni skutek Bezpośredni skutek – stanowisko ETS (sprawa Van Gend en Loos) Warunki bezpośredniej skuteczności dyrektyw (sprawa Becker)

Poziomy i pionowy skutek prawa UE Wyróżnia się: skutek bezpośredni wertykalny, tj. możliwość powoływania się na dane przepisy wobec państwa skutek bezpośredni horyzontalny, tj. możliwość powoływania się na dane przepisy wobec innych jednostek.

Skutek bezpośredni w przypadku dyrektyw unijnych: skutek bezpośredni nie wprowadzonej w terminie dyrektywy (spr. 148/78 Ratti): pionowy – tak (pojedyncze postanowienia mogą tworzyć dla obywateli prawa wobec państwa, jeżeli są: jasne, bezwarunkowe; ale nie mogą tworzyć obowiązków – spr. 80/86 Kolpinghuis Nijmegen) – effet utile oraz sankcja z tytułu niewypełnienia zobowiązań wynikających z prawa UE (odpowiedzialność odszkodowawcza państwa – spr. C-6 i 9/90 Francovich – gdy dyrektywa nie może być stosowana bezpośrednio), poziomy – nie (spr. 152/84 Marshall I), ale obowiązek interpretacji obowiązujących przepisów zgodnie z brzmieniem i celem dyrektywy (spr. 79/83 Harz) - pośredni skutek dyrektyw dla osób trzecich; odpowiedzialność odszkodowawcza państwa, gdy osoba prywatna nie może się powołać na dyrektywę wobec innej osoby – spr. 91/92 Faccini Dori)

Obowiązek pro-unijnej interpretacji Obowiązek związany z zasadą pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej Organy stosujące praw krajowe (sądy, administracja) muszą interpretować prawo krajowe w taki sposób, aby było zgodne z prawem UE - tak dalece jak to możliwe (nie contra legem - wtedy dla zapewnienia skuteczności prawa unijnego stosuje się zasadę skutku bezpośredniego) Akty krajowe wydane w celu transpozycji dyrektyw tracą samoistność i muszą być interpretowane w świetle tych dyrektyw

Reguła Marleasing (dyrektywy) Rozszerzenie obowiązku interpretacyjnego w świetle „treści i celu” innych norm prawa UE znajdujemy m.in. w orzeczeniach 157/86 Murphy i inni Prounijna wykładnia prawa krajowego ma być dokonywana „tak dalece, jak to jest możliwe”, (sprawa C-106/89 Marleasing), przy czym oczywiście niedopuszczalna jest wykładnia contra legem. Zasada interpretacji zgodnej z prawem UE obejmuje także przypadki, w których sąd stosuje przepisy prawa wewnętrznego wydane nie w celu wykonania dyrektywy, w tym przepisy wydane przed wejściem w życie dyrektywy, z zastrzeżeniem, że wykladnia taka jest możliwa (wyrok z dnia 13 listopada 1990 r., reguła Marleasing)

ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO WOBEC JEDNOSTEK Z TYTUŁU NARUSZENIA PRAWA UE ETS wyposażył jednostkę w niezwykle ważny instrument prawny: możliwość dochodzenia odszkodowania od państwa, które w wyniku naruszenia prawa UE wyrządziło tej jednostce szkodę. Roszczeń tych dochodzi się w sądach krajowych zgodnie z procedurą krajową

Formy naruszenia prawa unijnego przez państwa członkowskie Państwa członkowskie zobowiązane są działać zgodnie z prawem wspólnotowym zarówno w sferze stanowienia prawa, jak i jego stosowania. Naruszenie prawa UE może zatem nastąpić przez brak implementacji dyrektywy (Francovich) lub jej nieprawidłową implementację (British Telecommunications, C-392/93; Dillenkofer, C-178-179/94, C-188-190/94) czy też przez wydanie aktu prawnego (Brasserie and Factortame), decyzji (Lomas, C-5/94; Haim bądź orzeczenia sądowego (Koebler, C-224/01), niezgodnych z prawem UE.

Aspekt podmiotowy zasady odpowiedzialności odszkodowawczej W świetle dotychczasowego orzecznictwa ETS odpowiedzialność dotyczy zarówno działania władzy: • ustawodawczej (Brasserie, Factortame oraz Francovich), • wykonawczej • sądowniczej (Koebler). A sądy arbitrażowe? (Nordsee p. Reederei Mond, C-102/81).

ZASADA AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ORAZ ZASADA RÓWNOWAŻNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI Obowiązkiem sądów krajowych jest zapewnienie efektywności prawu UE w krajowych porządkach prawnych. Istotnym elementem realizacji tego obowiązku jest umożliwienie dochodzenia roszczeń wynikających z prawa UE. Sądy krajowe zobowiązane są do ochrony interesów podmiotów, których prawa mogą zostać podważone poprzez naruszenie prawa UE. Według ETS to sąd krajowy zobowiązany jest „(...) w zakresie jego jurysdykcji, stosować prawo unijne w całości i chronić uprawnienia, które to prawo nadaje jednostkom” (sprawa 106/77 Simmenthal II, § 21).