Prawo UE - podstawy prawne i zakres kompetencji Unii

Prezentacja na temat: "Prawo UE - podstawy prawne i zakres kompetencji Unii"— Zapis prezentacji:

1 Prawo UE - podstawy prawne i zakres kompetencji Unii
Jerzy Jendrośka Uniwersytet Opolski, WPiA

2 Uniwersytet Opolski, WPiA
Treść Podstawy prawne i status Unii Zasada przyznania i podział kompetencji Zasady Pomocniczości (subsydiarności) Proporcjonalności Lojalnej współpracy Przystąpienie i wystąpienie z Unii Wzmocniona współpraca Uniwersytet Opolski, WPiA

3 Uniwersytet Opolski, WPiA
Artykuł 1 TUE Niniejszym Traktatem WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY ustanawiają między sobą UNIĘ EUROPEJSKĄ, zwaną dalej „Unią”, której Państwa Członkowskie przyznają kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów.  Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli. Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwane dalej „Traktatami”). Oba te Traktaty mają taką samą moc prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym. Uniwersytet Opolski, WPiA

4 Uniwersytet Opolski, WPiA
Nowy status UE Unia ma osobowość prawną jest organizacją międzynarodową zastępuje Wspólnotę Europejską Likwidacja systemu filarowego Specjalny status Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB) Nie obejmuje Euroatomu (TEWEA) Uniwersytet Opolski, WPiA

5 Uniwersytet Opolski, WPiA
Osobowość prawna UE Art. 47 TUE „Unia ma osobowość prawną” Art 335 TFUE „W każdym z Państw Członkowskich Unia posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych o najszerszym zakresie przyznanym przez ustawodawstwa krajowe osobom prawnym; może ona zwłaszcza nabywać lub zbywać mienie ruchome i nieruchome oraz stawać przed sądem. W tym zakresie jest ona reprezentowana przez Komisję. Unia jest jednak reprezentowana przez każdą z instytucji, z tytułu ich autonomii administracyjnej, w sprawach związanych z funkcjonowaniem każdej z nich” Uniwersytet Opolski, WPiA

6 Unia a państwa członkowskie - zasady
Zasady ogólne – dotyczące tworzenia prawa i polityki UE oraz implementacji przez państwa członkowskie (art. 4 TUE) Zasada poszanowania tożsamości narodowej państw członkowskich Zasada lojalnej współpracy Zasady dotyczące głównie tworzenia prawa i polityki UE (art.5 TUE) Zasada przyznania Zasada pomocniczości Zasada proporcjonalności Uniwersytet Opolski, WPiA

7 Podział kompetencji – podstawy traktatowe
Art. 4 i art. 5 TUE – zasady Art. 2 TFUE – rodzaje i charakter prawny kompetencji Unii Dziedziny objęte kompetencjami Unii – art. 3-6 TFUE i art. 24 TUE Uniwersytet Opolski, WPiA

8 Podział kompetencji zasadniczy
Kompetencje przyznane Unii Kompetencje państw członkowskich wyraźnie wymienione (np. zasadnicze uprawnienia państw w WPZiB i PWBiS) wszystkie inne kompetencje nie wymienione wyraźnie w Traktatach z zasady należą do państw członkowskich Uniwersytet Opolski, WPiA

9 Kompetencje przyznane Unii
Kompetencje wyłączne Unii (art. 3 TFUE) Kompetencje dzielone (art. 4 TFUE) Działania Unii wspierające, koordynujące i uzupełniające działania państw członkowskich (art 5 i 6. TFUE) Kompetencje w sferze wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa– odrębne reguły i procedury (art.24 TEU) Uniwersytet Opolski, WPiA

10 Uniwersytet Opolski, WPiA
Artykuł 4.1 1. Zgodnie z artykułem 5 wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich. Uniwersytet Opolski, WPiA

11 Uniwersytet Opolski, WPiA
Art 4 .2 2. Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego. W szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego. Uniwersytet Opolski, WPiA

12 Uniwersytet Opolski, WPiA
Art.5 - kompetencje Unii 1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.  2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich. Uniwersytet Opolski, WPiA

13 Zasada przyznania (art. 5.2 TUE)
Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej (przez kogo) przez Państwa Członkowskie (gdzie) w Traktatach (po co) do osiągnięcia określonych w nich celów Uniwersytet Opolski, WPiA

14 Uniwersytet Opolski, WPiA
Art.2 TFUE - koordynacja 3. Państwa Członkowskie koordynują swoje polityki gospodarcze i zatrudnienia na zasadach przewidzianych w niniejszym Traktacie, do których określenia Unia ma kompetencję. Uniwersytet Opolski, WPiA

15 Artykuł 2 TFUE - kompetencje wyłączne
1. Jeżeli Traktaty przyznają Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii. Uniwersytet Opolski, WPiA

16 Art.3 TFUE - kompetencje wyłączne Unii
a) unia celna;  b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego; c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro; d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa; e) wspólna polityka handlowa. Uniwersytet Opolski, WPiA

17 Kompetencje dzielone - art 4 TFUE
1. Unia dzieli kompetencje z Państwami Członkowskimi, jeżeli Traktaty przyznają jej kompetencje, które nie dotyczą dziedzin określonych w artykułach 3 i 6.  2. Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin: Uniwersytet Opolski, WPiA

18 Kompetencje dzielone - art 4 TFUE cd
a) rynek wewnętrzny; b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie; c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna; d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych;  e) środowisko naturalne; f) ochrona konsumentów;  g) transport; h) sieci transeuropejskie;  i) energia; j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie. Uniwersytet Opolski, WPiA

19 Art.2 TFUE - kompetencje dzielone
2. Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. Uniwersytet Opolski, WPiA

20 Protokół w sprawie wykonywania kompetencji dzielonych
W odniesieniu do artykułu 2 ustęp 2 TFUE dotyczącego kompetencji dzielonych, jeżeli Unia prowadzi działania w pewnej dziedzinie, zakres wykonywania tych kompetencji obejmuje wyłącznie elementy regulowane przedmiotowym aktem Unii, w związku z czym nie obejmuje całej dziedziny. Uniwersytet Opolski, WPiA

21 Kompetencje koordynujace - art 6 TFUE
Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw Członkowskich. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim należą:  a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego; b) przemysł; c) kultura; d) turystyka; e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport; f) ochrona ludności;  g) współpraca administracyjna. Uniwersytet Opolski, WPiA

22 Zasada pomocniczości - definicja
Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii Uniwersytet Opolski, WPiA

23 Zasada pomocniczości – geneza i zakres
Wprowadzona przez JAE 1986 tylko do ochrony środowiska Obecnie zasada konstytutywna UE wg preambuły TUE Uniwersytet Opolski, WPiA

24 Zasada pomocniczości – zakres zastosowania
Zastosowanie do kompetencji wyłącznych Unii zastosowana określając kompetencje Unii w ramach negocjacji Traktatu nie trzeba każdorazowo udowadniać w uzasadnieniu do każdego aktu prawa pochodnego Zastosowanie do kompetencji dzielonych –art.5.3 TUE trzeba każdorazowo udowadniać w uzasadnieniu do każdego aktu prawa pochodnego Uniwersytet Opolski, WPiA

25 Zasada pomocniczości - art.5.3 TUE
Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii. Uniwersytet Opolski, WPiA

26 Uniwersytet Opolski, WPiA
Stosowanie zasady pomocniczości do kompetencji dzielonych - art.5.3 TUE Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym Protokole. Uniwersytet Opolski, WPiA

27 Zasada proporcjonalności - definicja
Zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów Uniwersytet Opolski, WPiA

28 Zasada proporcjonalności - art.5.4 TUE
4. Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów. Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Uniwersytet Opolski, WPiA

29 Uniwersytet Opolski, WPiA
Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności- art.5 Projekty aktów prawodawczych są uzasadniane w odniesieniu do zasad pomocniczości i proporcjonalności. Każdy projekt aktu prawodawczego powinien zawierać szczegółowe stwierdzenie umożliwiające ocenę zgodności z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Takie stwierdzenie powinno zawierać dane umożliwiające ocenę skutków finansowych danego projektu aktu oraz, w przypadku dyrektywy, jej skutków dla regulacji wprowadzanych przez Państwa Członkowskie, w tym, w stosownym przypadku, dla prawodawstwa regionalnego. Uniwersytet Opolski, WPiA

30 Uniwersytet Opolski, WPiA
Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności- art.5 Podstawy stwierdzenia, że cel Unii może zostać lepiej osiągnięty na poziomie Unii, są uzasadniane na podstawie wskaźników jakościowych, a tam gdzie to możliwe, ilościowych. Projekty aktów prawodawczych biorą pod uwagę konieczność zminimalizowania wszelkich obciążeń finansowych lub administracyjnych nakładanych na Unię, rządy krajowe, władze regionalne lub lokalne, podmioty gospodarcze i obywateli oraz to, by takie obciążenia były współmierne do zamierzonego celu. Uniwersytet Opolski, WPiA

31 Zasada pomocniczości w praktyce
Kryteria Celowość Skuteczność Wskaźniki Jakościowe Ilościowe Uniwersytet Opolski, WPiA

32 Zasada proporcjonalności w praktyce
Stosuje się do wszystkich aktów prawa pochodnego (również w ramach kompetencji wyłącznych UE) Test – czy dla osiągnięcia celu zaproponowane środki są: właściwe niezbędne nie nadmiernie uciążliwe proporcjonalne do wagi celu niedyskryminujące Forma aktu prawnego Sprawa C-284/95 Safety Hi-Tech (HCFC a nie halony, zasada wysokiego poziomu ochrony) Uniwersytet Opolski, WPiA

33 Art.4 .3 - zasada lojalnej współpracy
3. Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów. Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii. Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii. Uniwersytet Opolski, WPiA

34 Przystąpienie i wystąpienie z UE
Art 49 TUE „Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2, i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii” Art 50 TUE „Każde Państwo Członkowskie może, zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi, podjąć decyzję o wystąpieniu z Unii” Uniwersytet Opolski, WPiA

35 Wzmocniona współpraca - art 20 TUE
1. Państwa Członkowskie, które pragną ustanowić między sobą wzmocnioną współpracę w ramach kompetencji niewyłącznych Unii, mogą korzystać w tym celu z jej instytucji i wykonywać te kompetencje, stosując odpowiednie postanowienia Traktatów, z zastrzeżeniem ograniczeń oraz zgodnie z procedurą określoną w niniejszym artykule i w artykułach 326–334 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Uniwersytet Opolski, WPiA

36 Wzmocniona współpraca - cele i zakres podmiotowy
Celem wzmocnionej współpracy jest sprzyjanie realizacji celów Unii, ochrona jej interesów oraz wzmocnienie procesu jej integracji. Współpraca taka otwarta jest dla wszystkich Państw Członkowskich w dowolnym czasie, zgodnie z artykułem 328 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Uniwersytet Opolski, WPiA

37 Wzmocniona współpraca - warunki podjęcia
Decyzję upoważniającą do podjęcia wzmocnionej współpracy Rada przyjmuje w ostateczności, jeżeli ustali, że cele takiej współpracy nie mogą zostać osiągnięte w rozsądnym terminie przez Unię jako całość, oraz pod warunkiem, że uczestniczy w niej co najmniej dziewięć Państw Członkowskich. Rada stanowi zgodnie z procedurą określoną w artykule 329 TFUE Uniwersytet Opolski, WPiA

38 Wzmocniona współpraca - obowiązywanie
Akty przyjmowane w ramach wzmocnionej współpracy wiążą wyłącznie uczestniczące Państwa Członkowskie. Nie są one uważane za dorobek, który musi zostać przyjęty przez państwa kandydujące do przystąpienia do Unii. Uniwersytet Opolski, WPiA

39 Wzmocniona współpraca - Schengen
PROTOKÓŁ (nr 19) W SPRAWIE DOROBKU SCHENGEN WŁĄCZONEGO W RAMY UNII EUROPEJSKIEJ Art. 1. Królestwo Belgii….etc. (inne państwa Schengen ) są upoważnione do ustanowienia między sobą wzmocnionej współpracy w dziedzinach objętych postanowieniami określonymi przez Radę, tworzącymi dorobek Schengen. Współpraca ta jest prowadzona w ramach prawnych i instytucjonalnych Unii Europejskiej i z poszanowaniem stosownych postanowień Traktatów. Uniwersytet Opolski, WPiA