Choroba psychiczna a pełnienie roli rodzicielskiej Maria Załuska

Środowiskowy model leczenia psychiatrycznego Redukcja objawów , zapobieganie nawrotom, Rehabilitacja, usprawnianie, zdrowienie Wzmacnianie kompetencji społecznych Budowanie zasobów osobistych i środowiskowych Wspieranie w pełnieniu ról

Miejsce oddziaływań: Naturalne środowisko życia domowe, sąsiedzkie, w lokalnej społeczności, w miejscu nauki, pracy, wypoczynku :

Obszary wsparcia, wzbogacania kompetencji Codzienne czynności życiowe, prowadzenie domu Udział w życiu rodzinnym, role rodzinne : Zdobywanie środków utrzymania i role zawodowe Inne role społeczne: przyjaciel, kolega, sąsiad, Udział w życiu kulturalnym, religijnym, sporcie, rekreacji, życiu społeczno politycznym

Udział w życiu rodzinnym, tworzenie więzi, komunikacja, wymiana uczuć, współdziałanie, współdecydowanie, dostarczanie autorytetu, wsparcia , wzorców przekaz kulturowy, religijny, socjalizacja Pełnienie ról rodzinnych rola małżeńska, partnerska, seksualna rola rodzicielska, wychowawcza, opiekuńcza inne role rodzinne – opiekuńcze, wspierające (..) zabezpieczenie materialne rodziny

Aspekty zdrowienia Akceptacja choroby i potrzeby leczenia Radzenie sobie z objawami, Zdobycie wiedzy i umiejętności aktywnego udziału w farmakoterapii Przeciwdziałanie stygmatyzacji i autostygmatyzacji Reorientacja, przewartościowanie celów życiowych, poszukiwanie sensu życia Poszukiwanie, odkrywanie nowych życiowych zaangażowań

Upowszechnienie środowiskowego modelu leczenia chorób psychicznych sprawia, że chorzy po kryzysie psychotycznym niemal z reguły powracają do pełnienia dotychczasowych , lub podejmują nowe role : zawodowe, rodzinne, inne

Ważnym staje się pytanie jaki wpływ wywiera choroba na pełnienie ról społecznych I jakiego rodzaju wsparcie jest potrzebne aby osoba z problemami zdrowia psychicznego mogła funkcjonować w swoich rolach skutecznie i satysfakcjonująco dla siebie i innych osób

W ostatnich latach coraz więcej mówi się i robi w zakresie wzbogacania kompetencji zawodowych osób psychicznie chorych i wspierania ich zatrudnienia Stosunkowo mniej zainteresowania poświęca się problematyce funkcjonowania osób chorujących psychicznie w rodzinie

Rodzina częściej budzi zainteresowanie jako partner współpracujący w leczeniu i opiece nad chorym Rzadziej interesujemy się wzmacnianiem kompetencji pacjenta w pełnieniu ról rodzinnych Brakuje programów np. wspierających funkcje opiekuńczo wychowawcze rodzin z problemem choroby psychicznej rodzica

Zbadano 110 osób w wieku od 20 do 65 lat . W roku 2004 -5 w placówkach lecznictwa psychiatrycznego i pomocy społecznej na Bielanach i Żoliborzu przeprowadzono ankietę dotycząca podejmowania i pełnienia ról małżeńskiej i rodzicielskiej przez chorych na schizofrenie . Zbadano 110 osób w wieku od 20 do 65 lat .

dzieci miało 40 osób (33%) Częściej kobiety – 25 osób 46% rzadziej mężczyźni – 15 osób 27% Osoby z dziećmi najczęściej miały małżonka -- 36 osób 90% wśród nich po rozwodzie było 10 osób owdowiałych 4 osoby samotnych z dziećmi było mniej - 3 osoby 7,5 % w konkubinacie żyłą 1 osoba

Zawarcie małżeństwa Urodzenie dzieci 30 osób (75%) małżeństwo przed zachorowaniem 7 osób (17,5% ) – po zachorowaniu 3 osoby 7,5% - bez związku małżeńskiego Urodzenie dzieci przed zachorowaniem u 30 osób (75%) po zachorowaniu u 10 osób (25%)

zamieszkiwali w chwili badania (40 n= osób) : z rodzina prokreacyjną 35 osób 87,5% samotnie 3 osoby z rodzina generacyjną 2 osoby Orzeczenie o niepełnosprawności 33 osoby 82,5% Pracujących zarobkowo kiedykolwiek 38 osób aktualnie 6 osób

Leczenie i wsparcie aktualnie liczba hospitalizacji 1 – 25 , średnio: 6, 6 Placówki wsparcia korzystało 10 osób (25%) W tym Usługi specjalistyczne w domu – 4 osób Środowiskowy Dom Samopomocy - 2 Klub pacjenta - 3 Klub pod fontanną - 1

wszystkie dzieci osób chorujących 67 w tym dzieci urodzonych: przed zachorowaniem rodzica było 51 po zachorowaniu rodzica 16 w chwili badania Dzieci pełnoletnie - 36 rodziców 21 niepełnoletnie - 31 rodziców 19

Przypadki znacznej wychowawczej niewydolności wśród 19 rodziców dzieci aktualnie niepełnoletnich - Osoby chore, wychowawczo niewydolne: 5 osób 26% ( 9 dzieci ) u wszystkich 5 odebrane prawa rodzicielskie + kurator : Drugi rodzic : odebrane prawa rodzicielskie (ch. Psychiczna) – 2 osoby - brak kontaktu i danych o drugim rodzicu – 2 osoby -drugi rodzic przejął opiekę nad 3 –giem dzieci - 1 osoba zastępcze osoby i środowiska wychowawcze - internat + babcia 1 x 3 dzieci - dziadkowie 3 x 1 dziecko - drugi rodzic z pomocą opiekunki prywatnej 1 x 3 dzieci

Jak oceniam moje wypełnianie zadań rodzica (pytanie zamknięte ) Moje wypełnianie zadań rodzica oceniam jako Liczba odpowiedzi % w pełni satysfakcjonujące i całkowicie sprawne 21 52,5 wykonywane z trudem i nie całkiem sprawne 14 35,00 pełnione sporadycznie z dużym udziałem i pomocą innych osób 4 10,00 Wyłącznie inni wychowywali, wychowują moje dziecko 1 2,5 razem 40 100%

Utrudnienia w pełnieniu roli (pytanie otwarte ) Najbardziej utrudniało lub utrudnia pełnienie roli rodzica Liczba Osób % Złe samopoczucie – ogólnie 23 57,5 Niepokój, napięcie , lęk 17 42 hospitalizacje psychiatryczne Depresja, apatia 14 35 Inne doznania* 6 15 objawy polekowe.** Razem zgłoszonych 83

Najbardziej utrudniało lub utrudnia pełnienie roli rodzica Inne doznania niepokój o dziecka – 1 bezsenne noce –1 urojenia paranoidalne –1 napływ myśli fantastycznych –1 urojenia choroby nowotworowej –1 inne bez określenia –1 Objawy polekowe osłabienie –1, senność-1, apatia – 1, obojętność – 1, drżenie ciała – 1, bez określenia –1

Jakie trudności, problemy aktualnie absorbują mnie najbardziej n=40 L osób % zdrowotne 36 90 finansowe 32 80 Konflikty małżeńskie 18 45 Wychowawcze –dzieci 17 42,5 mieszkaniowe 11 27,5 inne 5 12,5

Wśród innych problemów wymieniono: pobyty w szpitalach psychiatrycznych-1 zazdrość o współmałżonka –1 problemy w związkach z płcią przeciwna-1 problemy towarzyskie-1 choroba dziecka –1

Dzieci z rodzin z problemem choroby psychicznej rodzica Pytanie o trudności w pełnieniu roli rodzicielskiej przez osobę chorującą psychicznie , to także pytanie o problemy adaptacyjne i zdrowotne ich dzieci

W ramach prac IV Kliniki Psychiatrii Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie dr Jolanta Paszko badała młodych dorosłych z rodzin w których jeden z rodziców chorował na schizofrenię

Młode dorosłe (do 35 r.ż) dzieci rodziców z problemami zdrowia psychicznego Choroba Matki Ojca Obydwojga I Schizophrenia 32 23** 71,9% 9 28,1% 0 (4) * Alcoholizm 35 6 17,1% 21** 60% 8 22,9% II Bez obciążeń * w 4 rodzinach matka chorowała na schizofrenię, a ojciec był uzależniony od alkoholu ** test chi 2 – różnica istotna statystycznie J Paszko ; praca doktorska

Sytuacja rodzinna przed 18 rokiem życia Rodzice Rodzice Obydwoje rodzeństwo Wiedza o problemie Udział w opiece I Schi N=32 18* (56,3%) 22* (68,8%) 26 81,3% 22** 68,8% II Alcoh N=35 25 71,4% 27 77,1% 31 88,6% 10** 29,4% III zdr 27* 84,4% 28* 87,5% - Test Chi 2 p = 0,0286 0,0697 n. s. 0,0023 Młodzi z rodzin ze schizofrenią częściej niż z rodzin zdrowych byli wychowywani przez samotnego rodzica i nie mieli rodzeństwa , częściej brali udział w opiece nad chorym rodzicem

Liczba osób leczonych z powodu zaburzeń Problemy zdrowotne młodych dorosłych dzieci z rodzin z problemami zdrowia psychicznego Liczba osób leczonych z powodu zaburzeń Rodzice Somatycznych Psychicznych Psychicznych + uzależnień Obecnie dawniej obecnie Kiedykolwiek I Sch. 3 7 4 14 17* II Alc. 6 9 1 22** 23* III no 5 8** 8* Chi 2 p = n. s. n.s. **0,0041 *0,0404 Dzieci z rodzin alkoholowych częściej, niż zdrowych korzystały z pomocy z powodów psychiatrycznych , . dzieci z rodzin ze schizofrenią częściej z powodów psychiatrycznych i uzależnień łącznie

SCREENING - GHQ 28 – % osób z wynikiem >5 W grupie z rodzin alkoholowych było istotnie więcej młodych dorosłych dzieci z nieprawidłowym wynikiem GHQ-28 Dzieci z rodzin ze schizofrenia plasowały się pomiędzy tymi dwoma grupami nie różniąc się istotnie od obu Test chi2 : p * = 0,0369

Istnieje potrzeba aby w programach psychiatrycznej opieki środowiskowej uwzględniać różnorodne i specyficzne potrzeby wsparcia dla rodzin z problemem choroby psychicznej Szczególnie ważne byłoby tworzenie programów ukierunkowanych na wzbogacanie zasobów i kompetencji potrzebnych osobom, które chorując psychicznie pełnia role rodzicielskie Istnieje potrzeba rozeznania sytuacji i potrzeb rozwojowych dzieci rodziców chorujących psychicznie i tworzenia programów wsparcia dla tych dzieci, - odpowiednio dostosowanych do okresu rozwojowego .