Na czym polega rozwój emocjonalny?

Rozwój emocjonalny Zgodność i kontrowersje Emocje ulegają istotnym zmianom w toku rozwoju. Zmiany te zachodzą w cyklu całego życia ludzi. Co się zmienia w toku rozwoju emocjonalnego Jakie mechanizmy odpowiadają za przebieg rozwoju emocjonalnego

Zagadnienie 1. Rozwój CUN a zmiany funkcjonowania emocjonalnego Bezpośredni związek dojrzewania CUN i momentów „przełomowych” w rozwoju emocjonalnym Dwukierunkowość związków dojrzewania CUN i nabywania doświadczeń życiowych ważnych dla funkcjonowania emocjonalnego (J.Panksepp)

Zagadnienie 2. Zmiany warunków wzbudzających emocje Zmiana celów i oceny zdarzeń ważnych dla dziecka (R. Lazarus) Ciągłość doświadczeń emocjonalnych w cyklu życia Powszechność i wrodzony charakter ekspresji podstawowych emocji (rozwój kontroli ekspresji: modulowania, oddzielania, łączenia) (C. Izard) Zmiany sposobów doświadczania emocji (J. Dunn)

Zagadnienie 3. Wyrazy mimiczne a doświadczenia i przetwarzanie emocjonalne Wrodzony związek wzorców ekspresji mimicznych z określonymi doświadczeniami subiektywnymi i procesami nerwowymi (C.Izard) Pewna nieadekwatność ekspresji emocjonalnej we wczesnym okresie życia. Zmiany rozwojowe dotyczą szczegółowych przekształceń ekspresji mimicznych oraz ich powiązań z odpowiednimi doświadczeniami (L.Carmas)

Zagadnienie 4. Rozwój emocjonalny a rozwój poznawczy Związki z rozwojem percepcji, antycypacji, operowania normami społecznymi i tworzeniem pojęcia „ja” (M.Rothbart) Związki z emocji społecznych (2-3 r.ż.) z rozwojem poznawczym; dwukierunkowość powiązań rozwoju emocjonalnego i postępu w rozumieniu innych ludzi, świata społecznego, samego siebie (J.Dunn)

Zagadnienie 5. Rozwój zdolności samoregulacji emocji Związki z rozwojem pamięci (M. Rothbart) Ocena poznawcza jako modulator powstawania emocji (kontrola procesów informacyjnych, motorycznych, społecznych interakcji, które służyć mogą regulacji) (R.Lazarus) Rola kompetencji komunikacyjnych i zdolności dziecka do rozumienia i zmiany stanów emocjonalnych drugiego człowieka (J.Dunn)

Zagadnienie 6. Rola kultury w rozwoju emocjonalnym Kulturowe różnice wzworców reakcji matek na ekpresje dzieci (M.Rothbart) Rola mowy jako środka ekspresji i regulacji emocji; społeczne koncepcje emocji (J. Dunn)

Rozwojowa charakterystyka doświadczeń emocjonalnych

Okres niemowlęcy dostępność podstawowych emocji po urodzeniu (zaciekawienie, wstręt, uśmiech, niepokój) 1 miesiąc - emocje wywoływane głównie przez stany wewnętrzne (dyskomfort, pobudzenie, ból) 2 miesiąc - wyraźniejsze związki społeczne w regulacji afektu (uśmiech, złość, smutek) 3-4 miesiąc – uśmiech społeczny, zainteresowanie nowymi bodźcami 4 miesiąc – nowe bodźce wywołujące radość, zdziwienie 3-5 miesiąc – rozróżnianie uczuć innych ludzi: lęk, złość, smutek 8 miesiąc – nowe znaczenie lęku i radości związane z rozwojem pamięci; społeczne porównywanie 7-9 miesiąc - rozwój lęku przed obcymi Drugie półrocze życia – wraz z rozwojem lokomocji emocje związane z własną aktywnością 1 rok życia – „zarażanie się uczuciami”

Okres wczesnego dzieciństwa wzrost znaczenia innych ludzi w doświadczeniach emocjonalnych (poszukiwanie wskazówek) zainteresowanie uczuciami innych ludzi (dzielenie się zabawkami, pocieszanie, naśladowanie uczuć) pierwsze reakcje empatyczne koniec 2 roku życia - zanik lęku przed rozłąką labilność emocjonalna, łatwe rozpraszanie emocji (po 2 roku życia zmniejsza się) pojawienie się uczuć społecznych – zawiść, zakłopotanie, duma pierwsze opory (odkrycie woli)

Okres średniego i późnego dzieciństwa zdolność rozumienia pojęć dotyczących emocji 4-5 rok życia – nowe emocje związane z oceną społeczną (poczucie niższości, poniżenie, poczucie winy) 6 rok życia – zdolność rozumienia emocji konfliktowych pojawienie się współczucia procesy emocjonalne stają się coraz bardziej przewidywalne w zakresie czasu trwania, częstotliwości i intensywności

Okres adolescencji Dostępność większości emocji (trwa rozwój skryptów dotyczących ich powstawania) wzrost depresji i agresji w związku z dojrzewaniem i zmianami hormonalnymi (zależności bezpośrednie i pośrednie) wzrost intensywności doświadczanych emocji czynniki modyfikujące przeżycia emocjonalne: brak dowodów, na związek labilności i działania hormonów brak związków między emocjami dzieci i ich rodziców pierwsze związki emocjonalne z partnerem płci przeciwnej (młodzieńcze miłości)

Lęki dziecięce Lęki niemowlęce – przed rozłąką, hałasami, upadkiem, nieznanymi przedmiotami i ludźmi. Powszechne w 2 rż., później słabną. Mniejsza siła od czasu, gdy dziecko jest w stanie wpływać na sytuację. Lęki wieku przedszkolnego – przed zwierzętami (3 rż), przed ciemnością (4-5 rż), przed wyobrażonymi postaciami (6 rż). Powszechne, niekiedy intensywne. Lęki niezależne od wieku – przed wężami, burzą, obcymi ludźmi. Lęki nietypowe – agorafobia, lęk przed seksem (w okresie dojrzewania i później). Przejawy zaburzeń emocjonalnych. (Rutter, Rutter, 1992; za: Hurme, 2003)

Znaczenie wczesnych więzi z opiekunami dla rozwoju emocjonalnego dziecka

Teoria przywiązania społecznego podstawowe założenia Zachowania przywiązaniowe wykształciły się w toku ewolucji jako adaptacja jednostki i gatunku do środowiska. Potrzeba przywiązania do opiekunów jest potrzebą pierwotną. Istnieje wrodzona tendencja do przystosowywania się do zróżnicowanych środowisk opiekuńczych. Poznawcze mechanizmy reprezentacji przywiązania uczestniczą w doborze i organizacji adekwatnej odpowiedzi behawioralnej.

Teoria przywiązania społecznego podstawowe pojęcia więź przywiązaniowa systemy behawioralne (przywiązania, sprawowania opieki) figura przywiązania wewnętrzny model operacyjny (przywiązania, sprawowania opieki)

WMO przywiązania a regulacja emocjonalna Empiryczne dowody na związki WMO przywiązania i: poziomu dystresu i dominujących emocji w sytuacjach zagrażających rodzaju ekspresji emocjonalnej i umiejętności wykorzystywania funkcji sygnałowych emocji strategii regulacji emocjonalnej w sytuacji konfliktu skuteczności strategii regulacji emocjonalnej wglądu we własne doświadczenia emocjonalne i poczucie skuteczności własnej kontroli emocjonalnej strategii kontroli emocjonalnej stosowanych wobec własnych dzieci

WMO przywiązania a regulacja emocjonalna (wg Shaver, Mikulincer, Pereg, 2003) Poszukiwanie bliskości jako wrodzony mechanizm regulacji emocjonalnej Stopniowy rozwój strategii regulacyjnych (rozwój optymalny) Poszerzanie i wzbogacanie strategii pierwotnej, wzrost jej efektywności (coregulation) Przejście do samoregulacji (mechanizmy facylitujące: rozszerzanie osobistych perspektyw i kompetencji, ekspansja self, internalizacja funkcji figury przywiązania) Warunki powstawania wtórnych strategii regulacji emocjonalnej Ocena dostępności strategii pierwotnej Dwa typy strategii wtórnych: strategie hiperaktywacji i deaktywacji.

Komponenty odpowiedzialne za zróżnicowanie strategii regulacji emocji: WMO przywiązania a regulacja emocjonalna (wg Shaver, Mikulincer, Pereg, 2003) Komponenty odpowiedzialne za zróżnicowanie strategii regulacji emocji: 1. monitoring i ocena zagrażających i powodujących dystres wydarzeń. Komponenta odpowiedzialna za aktywację systemu przywiązania. 2. monitoring i ocena dostępności oraz wrażliwości figury przywiązania Komponenta odpowiedzialna za różnice indywidualne w poczuciu posiadania bezpiecznej bazy przywiązania. 3. monitoring i ocena możliwości poszukiwania bliskości jako strategii radzenia sobie z zagrożeniem poczucia bezpieczeństwa i dystresem. Komponenta odpowiedzialna za różnice w zakresie wtórnych strategii regulacji emocjonalnej.

Kontynuacja trwającej aktywności Komponenta 1 Sygnały zagrożenia? + NIE Kontynuacja trwającej aktywności - TAK Aktywacja systemu przywiązania Poszukiwanie bliskości z figurą przywiązania STRATEGIE PIERWOTNE oparte o bezpieczeństwo Komponenta 2 Czy figura przywiązania jest dostępna, uważna i responsywna? + TAK Poczucie bezpiecznej bazy (obniżanie poziomu dystresu) Zaangażowanie w poza-przywiązaniową aktywność - NIE Brak bezpieczeństwa przywiązaniowego STRATEGIE WTÓRNE Komponenta 3 Czy poszukiwanie bliskości jest realną opcją? TAK Strategie hiperaktywacji Nasilenie dystresu Nadmierna czujność i ruminacja NIE STRATEGIE WTÓRNE Dystansowanie się wobec zagrożenia i bodźców związanych z przywiązaniem Strategie deaktywacji

Literatura Ekman, P., Davidson, R.J. (1998). Natura emocji. Gdańsk: Gańskie Wydawnictwo Psychologiczne (r. 11 Na czym polega rozwój emocjonalny; s. 290-315) Hurme, H. (2003). Rozwój emocjonalny. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. T.3. Rozwój funkcji psychicznych (s.45-70). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.