Nauczyć się żyć – prezentacja podejścia edukacyjnego dla osób z ciężką chorobą psychiczną Wrocław, 18.10.12 Arnhild Lauveng Psycholog kliniczny Obecnie w trakcie studiów doktoranckich w szpitalu uniwersyteckim w Akershus

Jak zrozumieć problemy i dysfunkcje psychiczne? Chorobę psychiczną tradycyjnie uważa się za jednostkę chorobową, podobną do innych schorzeń Można ją jednak rozumieć również jako reakcję na czynniki środowiskowe, występujące w przeszłości, bądź teraźniejszości. Można ją również traktować jako połączenie obu powyższych zjawisk!

Jak zrozumieć problemy i dysfunkcje psychiczne? Upośledzone lub zmienione doświadczanie własnej tożsamości można uznać za podstawowy problem w wielu poważnych chorobach psychicznych, szczególnie w psychozie (Parnas, Møller). Problemy związane z tożsamością i postrzeganiem siebie mogą również występować przy innych zaburzeniach psychicznych.

Jak wzmocnić poczucie tożsamości? Jeżeli uznamy upośledzone/zmienione doświadczanie własnej tożsamości za podstawowy problem w zaburzeniach natury psychiatrycznej, oczywiste staje się, że terapia musi skupiać się na wzmocnieniu tożsamości pacjenta.

Aby dziecko mogło wzrastać z poczuciem własnej tożsamości istotne jest, by doświadczyło: Opieki osoby dbającej o jego podstawowe potrzeby Bezpiecznych relacji z innymi Bezwarunkowej akceptacji i możliwości przejawiania emocji Otoczenia ludzi, dla których ono i jego doświadczenia są ważne („uwaga wielu osób”) Wyzwań dostosowanych do jego możliwości – nie przytłaczających, ale i nie nazbyt prostych.

Z doświadczeń chorych wynika, iż przy ciężkiej chorobie psychicznej pomocne są następujące rodzaje wsparcia: Pomoc w kwestiach praktycznych, takich, jak prowadzenie domu, finanse, kontakty z przyjaciółmi/siecią społeczną, praca (Borg, Topor, etc.) Bezpieczne i wspierające relacje. Bliskość osoby gotowej znieść ciężar uczuć chorego, nie odrzucającej go nawet w przypadku zachowań typu "acting out" Koncentracja na pojedynczych, konkretnych celach, pragnieniach, potrzebach i problemach. Zindywidualizowane usługi i leczenie.

Tak więc… Czynniki, które jak wiadomo wspomagają rozwój tożsamości u dzieci, pokrywają się z tym, co zgodnie z doświadczeniami osób korzystających z naszych usług pomaga im w przeżywanych trudnościach. Pokrywają się one również z wiedzą doświadczonych klinicystów na temat tego, co bywa klientom pomocne. Jednakże chyba nie zawsze pokrywają się z tym, co w praktyce klientom oferujemy.

Stygmatyzacja Stygmatyzacja chorych psychicznie rzeczywiście ma miejsce w społecznościach, wśród pracowników służby zdrowia oraz wśród samych pacjentów. Oczekiwania (negatywne) własne oraz ze strony innych osób przekładają się na nasze działania, utrudniając nam osiągnięcie celów. Stygmatyzacja tworzy bariery zarówno natury psychicznej, jak i praktycznej.

Krótka uwaga na temat metafor … Metafora jest opisem zaczerpniętym z jednej sytuacji i użytej w celu opisania czegoś występującego w innych okolicznościach. Niektóre metafory są tak powszechne, iż nie myślimy o nich w kategoriach metafory. Posługiwanie się metaforami może również nadawać kierunek naszym działaniom i skłaniać nas do postrzegania czegoś w określony sposób… Choroba jest obecnie powszechną metaforą opisującą pewnego rodzaju zachowania dewiacyjne. Nie jest to jednak jedyny sposób opisu tudzież zrozumienia takich zachowań.

Duńskie szkoły dla osób z chorobami psychicznymi W Danii istnieje szereg szkół dla osób z różnymi potrzebami i problemami. Naucza się tam osoby dorosłe (18 – 65 lat). Przebywając w domu, osoby te uczęszczają do szkoły w ciągu dnia. Brak egzaminów Prowadzi się kursy o różnej długości (od 3 miesięcy do kilku lat). Różne grupy uczących się, różne sposoby finansowania..

Oto niektóre z tych szkół i kursów: Kursy dla profesjonalistów z poczuciem wypalenia zawodowego, którzy nie są w stanie znieść myśli o powrocie do pracy. Kursy dla osób nadużywających narkotyków, które są „słabe, a ich doświadczanie siebie jest niespójne”. Kursy dla osób z ADHD. „Fair-Trade cafe” – dla młodych ludzi pragnących odnaleźć „cel i poczucie przynależności w naszym skomplikowanym świecie.“ Młode ciężarne i młode matki – kurs dla młodych kobiet w ciąży i młodych matek w wieku 18-30 lat I wiele innych…

„Plan B”: Dla młodych osób, które ze względu na chorobę psychiczną/nadużywanie substancji psychoaktywnych przerwały edukację istnieje „plan B”, skoro „plan A” nie zadziałał. Osoby te są kierowane przez ośrodki pomocy społecznej lub biura pośrednictwa pracy – instytucje te pokrywają koszty edukacji. Nadzór i wsparcie ze strony nauczycieli, nieobecności są odnotowywane, choć nie są karalne. Kształcenie ograniczone w czasie, nieustanna ocena. Podstawowy cel: umożliwienie uczącym się powrotu do pracy lub dalszej nauki.

„Szkoła dzienna” Około 55 dorosłych studentów z chorobami psychicznymi. Większość z tych osób żyje z renty lub zasiłku socjalnego. Płacą oni około 5€ na tydzień za kształcenie. Nie ma skierowań, sami uczący się lub ich rodziny kontaktują się ze szkołą. Prosta „procedura przyjęcia” – rozmowa z dyrektorem.

„Szkoła dzienna” Brak ograniczeń czasowych Zajęcia przez co najmniej 3, często 5 dni w tygodniu. Indywidualnie opracowywane plany i rozkłady nauczania. Każdy uczący się ma własnego opiekuna – przykłada się dużą wagę do „właściwego doboru”. Ścisły nadzór – lecz w połączeniu z dużą swobodą.

Podstawowy cel nr 1: Wiedza Uczenie się nowych rzeczy i rozwijanie nowych umiejętności Odkrywanie na nowo rzeczy, które robiło się wcześniej. Rozwój zawodowy. Rozwijanie umiejętności uczenia się i wyszukiwania informacji (włącznie z umiejętnością partycypowania w zarządzaniu szkołą)

Podstawowy cel nr 2: Życie codzienne Rozwijanie umiejętności społecznych, większej swobody w rozmowie z innymi Umiejętność organizowania zadań i robienia planów bez poczucia przytłoczenia. Umiejętność wnoszenia wkładu do wspólnoty i korzystania z tego, co może ona zaofiarować. Zwiększenie zdolności do uczestnictwa w grupie i wspólnego dążenia do celu. Umiejętność gotowania, sprzątania i wykonywania innych prac domowych. Zdolność utrzymania relacji z dawnymi przyjaciółmi i zawierania nowych znajomości. Prowadzenie życia towarzyskiego. Zdolność do zarządzania własnymi finansami. Prowadzenie zdrowszego trybu życia

Podstawowy cel nr 3: Kreatywność Zdolność do wyrażania wewnętrznych przeżyć światu zewnętrznemu, na przykład poprzez muzykę lub inny sposób twórczej ekspresji. Poprawa zdolności przyjmowania konstruktywnej krytyki i jej wyrażania. Rozwijanie wyobraźni. Odnalezienie sposobu indywidualnej ekspresji. Praca nad wewnętrznymi przeżyciami poprzez działania twórcze. Zwiększenie potrzeby aktywności i zaangażowania

Podstawowy cel nr 4: Istnienie Zwiększenie samoświadomości i samowiedzy. Większa pewność siebie i energia. Zdolność do formułowania własnych opinii i postaw. Rozwijanie wiary w siebie i własne możliwości. Zdolność wyrażania swoich doznań. Rozmowa i dialog refleksyjny ze sobą i innymi na temat tajników życia.

Przykładowe tematy: Filozofia Kuchnie świata Fitness Język niemiecki Język duński Matematyka Aktywność na świeżym powietrzu Relaks Szkło artystyczne Sporty – różne gry w piłkę Matematyka w życiu codziennym Życie kobiet

Przykładowe tematy: Muzyka dla każdego Zumba Budowa kajaków Biblioteka Literatura Dobre samopoczucie Pływanie Radosna kuchnia Natura w chwili obecnej Ceramika

Dodatkowo: Poranne zebranie wszystkich uczących się i nauczycieli Wspólny lunch z możliwością zakupu dobrego i niedrogiego ciepłego posiłku. Wieczorki kulturalne – rozrywki weekendowe – zajęcia wakacyjne. Rozmowy, wsparcie i relacja z osobistym opiekunem Wsparcie społeczne: „Każdy w szkole zmaga się z jakimś problemem – możemy się więc wzajemnie wspierać.”

Czy to działa? Jak dotąd brak wystarczających danych naukowych. W Danii szkoły takie istnieją od ponad 20 lat i zarówno uczący się, jak i nauczyciele mogą opowiedzieć wiele historii o odniesionych sukcesach. Niektórzy z uczących się stwierdzają, że w ich życiu nastąpiły wyraźne zmiany, potrzeba hospitalizacji zmniejszyła się, a symptomy choroby stały się mniej dokuczliwe. Konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań!

Efekty stosowania metafory „choroby”: Wiara w istnienie choroby oraz jej symptomów, które należy „zlikwidować” w taki czy inny sposób. Koncentracja na zmianie negatywnego myślenia i/lub zachowań. „Wyleczenie poprzez rozmowę” – mówienie o trudnych doświadczeniach sprawi, iż trudności znikną. Pracownicy służby zdrowia zajmują się obserwacją, kontrolowaniem i interpretowaniem.

Efekty stosowania metafory „uczenia się” Tego, czego się jeszcze nie nauczyłeś, możesz się nauczyć Nauczyciele zajmują się przekazywaniem uczniom nowych doświadczeń i wiedzy (w sferze praktycznej, teoretycznej, osobistej, związanej z relacjami i życiem emocjonalnym) Uwaga koncentruje się na rozwoju osobistym w bezpiecznym otoczeniu. Istotne jest przekonanie, że wszystkie ludzkie istoty mają potrzebę rozwoju – występując wbrew stygmatyzacji, większą wagę przykłada się do możliwości rozwoju, niż do symptomów.

„Choroba” kontra „Uczenie się”:

Która z metafor jest lepsza? Tego nie wiem! Być może żadna, a może obie? Prawdopodobnie zależy to od osoby i sytuacji Być może w grę wchodzą inne czynniki – takie jak czas i relacje - równie ważne, o ile nie ważniejsze od metafory.