Kondycja zdrowotna osób bezdomnych w Trójmieście. Szkic socjologiczny na podstawie badań Nad psychospołecznym profilem osób bezdomnych „Ze szczytu spadłem, w tym momencie spadłem na nizinę, bo już niżej nie można spaść, chyba że bym w kanałach spał, ale na to bym sobie już nie pozwolił, tak że to jest to. No i że tu się znalazłem, to jest moja największa w życiu porażka. Zostałem bez mieszkania, które kupiłem za własne, ciężko zarobione pieniądze. Nie mam mieszkania, nie mam nic i jestem tutaj.”

Kim jest „statystyczna” osoba bezdomna? Ze względu na cechy jakościowe osób bezdomnych możemy mówić o względnej homogeniczności populacji osób bezdomnych. Najczęściej są to: Mężczyźni (ok. 80%). Osoby między 40 a 50 rokiem życia (dominujący przedział. Osoby nisko wykształcone (wykształcenie zasadnicze zawodowe oraz podstawowe). Osoby rozwiedzione bądź z nieuregulowaną sytuacją rodzinną.

Jakie czynniki mogą wpływać na kondycję zdrowotną osób bezdomnych? Czynnik demograficzny: starzenie się populacji osób bezdomnych !!! Czynnik społeczny: uzależnienie od alkoholu, negatywny stereotyp społeczny osób bezdomnych (utrudniony dostęp do służby zdrowia), dyskryminacja społeczna osób bezdomnych, Czynnik ekonomiczny: bieda, niedostatek – brak środków finansowych na leczenie. Czynnik instytucjonalny: brak znajomości instytucji pomocy oraz formalnych procedur. Czynnik psychologiczny: poczucie wykluczenia, niski dobrostan psychiczny

Jakie czynniki mogą wpływać na kondycję zdrowotną osób bezdomnych? Czynnik prawny: brak dokumentów, brak ubezpieczenia zdrowotnego Czynnik indywidualny: chęć posiadania wyższego stopnia niepełnosprawności przez część osób bezdomnych. niezdrowy tryb życia (życie uciążliwe, stresujące, bez planowania w szczególności wśród osób przebywających poza placówkami),

Jaki jest obraz zdrowia osób bezdomnych w ujęciu socjodemograficznych badań nad bezdomnością w województwie pomorskim Z przeprowadzonych w 2001, 2003 i 2005 badań wśród osób bezdomnych wynika, że: Stan zdrowia uległ wyraźnemu pogorszeniu. Widoczne jest to przede wszystkim w przypadku subiektywnej oceny stanu zdrowia. W roku 2005 w porównaniu do roku 2003 spadł odsetek osób, które oceniały swój stan zdrowia jako bardzo dobry przy jednoczesnym wzroście odsetka osób deklarujących niedostateczny stan zdrowia Bezdomność często powiązana jest z problemem niepełnosprawność oraz chorobą alkoholową. Boryka się ona z masowymi orzeczeniami grup inwalidzkich (40% wszystkich osób bezdomnych posiada orzeczoną grupę inwalidzką), starzeniem się społeczności osób bezdomnych

w województwie pomorskim – c.d. Jaki jest obraz zdrowia osób bezdomnych w ujęciu socjodemograficznych badań nad bezdomnością w województwie pomorskim – c.d. Kondycja zdrowotna pogarsza się wprost proporcjonalnie do długości czasu pozostawania w bezdomności (w ostatnich dwóch fazach bezdomności (chronicznej i długotrwałej) odsetek osób wskazujących na niedostateczny stan zdrowia jest większa. Jedyną pozytywną kwestią w dotychczasowej analizie stanu zdrowia osób bezdomnych w województwie pomorskim jest nieznaczny wzrost odsetka osób, które posiadają ubezpieczenie zdrowotne. W porównaniu do roku 2003 w roku 2005 osób, które posiadają ubezpieczenie zdrowotne jest ponad 80%.

Metoda badawcza, charakterystyka respondenta Metoda badawcza: kwestionariusz wywiadu pogłębionego. Czas realizacji badania: listopad 2006 – kwiecień 2007. Próba badawcza: N= 194 osób. 26,7% kobiet oraz 73,3% mężczyzn. Miejsce pobytu: placówki (39,5%), działki i altanki (32,6%), inne miejsca niemieszkalne (27,9%).

1. Subiektywna ocena zdrowia Czy uważa się Pan(i) za osobę dbającą o własne zdrowie? N % ważnych Ważne tak 124 68,9 69,7 nie 36 20,0 20,2 trudno powiedzieć 18 10,0 10,1 Ogółem 178 98,9 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 2 1,1 180

1. Subiektywna ocena zdrowia –c.d. Jak ocenia Pan (i) swój aktualny stan zdrowia? N % ważnych Ważne bardzo dobrze 33 18,3 18,5 dobrze 66 36,7 37,1 ani dobrze, ani źle 37 20,6 20,8 źle bardzo źle 7 3,9 trudno powiedzieć 2 1,1 Ogółem 178 98,9 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 180

1. Subiektywna ocena zdrowia –c.d. Czy według Pana(i) aktualny stan zdrowia pozwala na podjęcie jakiejkolwiek pracy? N % ważnych Ważne zdecydowanie tak 67 37,2 37,9 raczej tak 48 26,7 27,1 ani tak, ani nie 4 2,2 2,3 15 8,3 8,5 zdecydowanie nie 42 23,3 23,7 trudno powiedzieć 1 ,6 Ogółem 177 98,3 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 3 1,7 180

1. Subiektywna ocena zdrowia –c.d. Czy w ciągu ostatnich pięciu lat Pana(i) stan zdrowia uległ poprawie czy pogorszeniu? N % ważnych mój stan zdrowia uległ zasadniczej poprawie 7 3,9 mój stan zdrowia uległ poprawie, ale w nieznacznym stopniu 11 6,1 6,2 mój stan zdrowia zasadniczo się nie zmienił 80 44,4 44,9 mój stan zdrowia uległ nieznacznemu pogorszeniu 39 21,7 21,9 mój stan zdrowia uległ zasadniczemu pogorszeniu 36 20,0 20,2 trudno powiedzieć 5 2,8 Ogółem 178 98,9 100,0 Systemowe braki danych 2 1,1 180

Należy sobie postawić pytanie, czy obserwuje się wpływ stanu bezdomności na utratę zdrowia? Gdyby przyjąć bowiem założenie, że okres bezdomności jest ekstremalnym wyzwaniem zarówno dla kondycji fizycznej, jak i psychicznej odpowiedź wydaje się być prosta. W województwie pomorskim ten problem nie był badany ale na podstawie poprzedniej tabeli możemy dojść do wniosku, że w istocie okres bezdomności to okres gwałtownego utraty zdrowia W opinii samych osób bezdomnych okazuje się, że dla 40,75% respondentów istnieje ścisła współzależność pomiędzy bezdomnością a utratą zdrowia. Częściej na taką korelację wskazują mężczyźni niż kobiety (stosunek odpowiednio 41,14% do 37,32%).- wg ks. Śledzianowskiego

2. Zdrowie w jako ważny element życia osób bezdomnych kobiety mężczyzna Dom, własne stałe miejsce (1) 2,1862 1,9302 2,2941 Rodzina (2) 2,1944 2,3611 2,1111 Zdrowie (3) 2,9587 2,9063 2,9775 Bóg, religia (4) 3,0820 3,4706 2,9318 Pieniądze i dobra materialne (5) 3,2468 3,7273 3,0545 Niezależność, samodzielność (6) 3,2571 3,5714 3,1786 Wolność, swoboda (7) 3,3182 3,5833 3,2593 Praca, aktywność (8) 3,3765 3,3968 Życie wśród innych ludzi, w grupie (9) 3,5366 3,5000 3,5455 Przyjaciele (10) 3,6349 3,6667 3,6250 Zabawa i rozrywka (11) 3,6500 3,0000 3,7647 Wykształcenie i kwalifikacje (12) 4,0435 3,8571 4,1250

2. Zdrowie w jako ważny element życia osób bezdomnych – c.d. Zdrowie jest najważniejsza sprawą w moim życiu N % ważnych Ważne nieprawda 21 11,7 12,1 raczej nieprawda 13 7,2 7,5 trudno powiedzieć 14 7,8 8,0 raczej prawda 34 18,9 19,5 prawda 92 51,1 52,9 Ogółem 174 96,7 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 6 3,3 180

2. Zdrowie obiektywne Czy w ciągu ostatniego roku chorował(a) Pan(i)? % ważnych Ważne tak 79 43,9 44,4 nie 99 55,0 55,6 Ogółem 178 98,9 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 2 1,1 180

2. Zdrowie obiektywne – c.d. Czy obecnie choruje Pan(i) na przewlekłe choroby? N % ważnych Ważne tak 66 36,7 37,3 nie 108 60,0 61,0 nie wiem 3 1,7 Ogółem 177 98,3 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 180

3. Zdrowie psychiczne Zmartwienia nie pozwalały Panu(i) spać? Czuł(a) się Pan(i) stale przemęczony(na)? Potrafił(a) się Pan(i) skoncentrować się na tym, co Pan(i) robił(a)? Odczuwał(a) Pan(i), że to, co Pan(i) robi jest pożyteczne? Był(a) Pan(i) zdolny(na) stawić czoła swoim problemom? Czuł(a) się Pan(i) zdolny(na) do podejmowania decyzji? Czuł(a) Pan(i), że nie potrafi pokonać trudności? Biorąc wszystkie sprawy pod uwagę, czuł(a) się Pan(i) względnie szczęśliwy(wa)? Potrafiła) się Pan(i) cieszyć swoimi zwykłymi codziennymi zajęciami?

3. Zdrowie psychiczne Czuł(a) się Pan(i) nieszczęśliwy(wa) i przygnębiony(na)? Stracił(a) Pan(i) wiarę w siebie Myślał(a) Pan(i) o sobie, że jest osobą bezwartościową? zdrowie psychiczne N % ważnych Ważne Zdrowie psychiczne poniżej średniej 86 47,8 49,4 Zdrowie psychiczne powyżej średniej 88 48,9 50,6 Ogółem 174 96,7 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 6 3,3 180

3. Zdrowie psychiczne – c.d. Zastanówmy się, które z wyżej analizowanych zmiennych zdają się wpływać na zdrowie psychiczny. Jak się okazuje zmienne płci, wieku oraz poszczególnych faz bezdomności nie mają żadnego związku z poziomem zdrowia psychicznego. Jednakże udało się zaobserwować ciekawą zależność związaną z miejscem pobytu osoby bezdomnej. Generalnie rzecz ujmując ponad połowa osób która zamieszkuje schroniska oraz inne miejsca niemieszkalne charakteryzuje się niskim poziomem zdrowia psychicznego, zaś 64,8% osób bezdomnych mieszkających na działkach i altankach zadeklarowało wysoki poziom tego zdrowia

3. Zdrowie psychiczne – c.d. poziom zdrowia psychicznego Ogółem Zdrowie psychiczne poniżej średniej Zdrowie psychiczne powyżej średniej placówka N 39 29 68 % 57,4% 42,6% 100,0% działki i altanki 19 35 54 35,2% 64,8% inne miejsca niemieszkalne 26 45 57,8% 42,2% 84 83 167 50,3% 49,7%

3. Zdrowie psychiczne – c.d. Na poziom zdrowia psychicznego umiarkowany wpływ ma również subiektywna ocena aktualnego stanu zdrowia. Zgodnie z przewidywaniami niskim poziomem zdrowia psychicznego charakteryzują się osoby które deklarują zły bądź bardzo zły stan zdrowia i na odwrót: 77,4% respondentów, deklarujących, że ich zdrowie jest bardzo dobre charakteryzuje się wysokim poziomem zdrowia psychicznego. Osoby, które chorują w sposób przewlekły częściej niż osoby zdrowe określały swój zdrowie psychiczne jako niskie

3. Zdrowie psychiczne – c.d. Niski bądź wysoki poziom zdrowia psychicznego ma swoje realne konsekwencje. Wpływa on na wiele sfer życia. Poniżej postanowiono skorelować wynik testu mierzony na skali ilościowej (od 12 do 48 punktów) z wybranymi pytaniami znajdującymi się w kwestionariuszu. Można również powiedzieć, że im wyższy poziom zdrowia psychicznego tym rzadziej badane osoby czują się zmęczone, starają się na wiele sposobów rozwiązywać swoje problemy, jak również deklarują osiąganie celów wcześniej postawionych. Osoby o niskim poziomie zdrowia psychicznego bardzo często uważają, że straciły kontrolę nad własnym życiem, częściej niż pozostałe osoby czują, że są nikomu niepotrzebne, częściej charakteryzują się stanami lękowymi, apatią oraz rezygnacją. Towarzyszy im samotność oraz odczucie niepewność związane z tym, co przyniesie przyszłość

3. Zdrowie psychiczne – c.d. Stan zdrowia psychicznego wpływa nie tylko na postrzeganie przyczyn własnej bezdomności, ale również, a może nawet przede wszystkim, na próby wychodzenia z bezdomności. Ze względu na problem reintegracji zawodowej i społecznej osób bezdomnych poniższe kwestie wydają się by kluczowe i najważniejsze. Z przeprowadzonych badań wynika, że osoby o niskim poziomie zdrowi psychicznego bardzo często nie mają sił, aby walczyć o wyjście z bezdomności. Bardzo często czują, że tak naprawdę nie mają wpływu na to, czy znajda pracę i wynajmą sobie mieszkanie. Niepokojem może napawać fakt, że bardzo często osoby o niskim poziomie zdrowia psychicznego uważają, że nie ma innego wyjścia z obecnej sytuacji życiowej i w konsekwencji należy czekać na „lepsze czasy”

4. Korzystanie z usług medycznych Analizując korzystanie z usług medycznych przez należy stwierdzić że ponad połowa osób bezdomnych w ciągu ostatniego roku korzystało z usług medycznych (57,1%). Również i w tym przypadku częściej z usług medycznych w ciągu ostatniego roku korzystają kobiety (73,2%) niż mężczyźni (51,4%). Czy w ciągu ostatniego roku korzystał(a) Pan(i) z usług medycznych? N % ważnych Ważne tak 101 56,1 57,1 nie 75 41,7 42,4 nie wiem, nie pamiętam 1 ,6 Ogółem 177 98,3 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 3 1,7 180

4. Korzystanie z usług medycznych – c.d. Jaki to był typ pomocy? N % ważnych lekarska ale nie związana z hospitalizacją 56 31,1 56,0 związana z hospitalizacją (pobytem w szpitalu) 36 20,0 36,0 pielęgniarska (niezwiązana z pobytem w szpitalu) 3 1,7 3,0 Ogółem 100 55,6 100,0

4. Korzystanie z usług medycznych – c.d. Czy podczas korzystania z usług medycznych spotkał się Pan(i) z jakimkolwiek przejawem niechęci ze strony pracowników służby zdrowia? N % ważnych tak, takie sytuacje zdarzają się bardzo często 5 2,8 4,8 tak, takie sytuacje zdarzają się ale rzadko 8 4,4 7,7 nie, takie sytuacje nigdy mi się nie zdarzyły 91 50,6 87,5 Ogółem 104 57,8 100,0 Systemowe braki danych 76 42,2 180

4. Korzystanie z usług medycznych – c.d. Czy kiedykolwiek zdarzyła się Pan(i) sytuacja, że odmówiono Panu(i) wizyty lekarskiej? N % ważnych tak, takie sytuacje zdarzają się bardzo często 5 2,8 tak, takie sytuacje zdarzają się ale rzadko 19 10,6 10,7 nie, takie sytuacje nigdy mi się nie zdarzyły 153 85,0 86,4 Ogółem 177 98,3 100,0 Systemowe braki danych 3 1,7 180

Podsumowanie i wnioski Kondycja zdrowotna osób bezdomnych jest bardzo zróżnicowana i jako taka zależy od wielu czynników. Dokonując podsumowania uzyskanych wyników odnieść je można w dwojaki sposób. Po pierwsze w sposób całościowy formułując przy tym zdania o charakterze ogólnym, po drugie z perspektywy interesujących nas zmiennych niezależnych (płeć, fazy bezdomności oraz miejsce zamieszkania. Osoby bezdomne jawią się we własnym przekonaniu jako osoby dbające o własne zdrowie, przy jednoczesnej wysokiej (ale subiektywnej) ocenie kondycji zdrowotnej. Deklaracje badanych osób na temat zdrowia stoją jednakże w sprzeczności ze stanem faktycznym. W rzeczywistości osoby bezdomne często chorują w ciągu roku (średnio kilka razy w roku), często również przebywają w szpitalach

Podsumowanie i wnioski Osoby, które częściej chorują w ciągu roku oceniają swoje zdrowie gorzej, niż osoby, które nie chorują. Dotyczy to również, a może nawet przede wszystkim chorób przewlekłych (osoby, które podczas badania zadeklarowały, że chorują w sposób przewlekły o wiele gorzej oceniają swój stan zdrowia niż osoby, które nie chorują w sposób przewlekły). subiektywne poczucie zdrowia nie zależy od wieku osób badanych. Oznacza to, że to czy osoba bezdomna jest osobą młodą, w średnim wieku czy starszą zdaje się nie wpływać w sposób istotny na ocenę własnego stanu zdrowia. Subiektywna ocena stanu zdrowia nie zależy również od tego czy ktoś uważa się za osobę dbającą własne zdrowie czy też nie. dla osób bezdomnych, tak jak dla większości Polaków dobry stan zdrowia jest jedną z najważniejszych kwestii w życiu (3 miejsce w hierarchii wartości).

Podsumowanie i wnioski Z wartością zdrowia związane są obawy, które przede wszystkim dotyczą posiadania chorób. Osoby bezdomne często chorują na choroby układu oddechowego, krążenia i układu kostnego, natomiast obawy związane są z chorobami nowotworowymi oraz HIV i AIDS. Nie zauważa się dyskryminacji osób bezdomnych w dostępie do opieki medycznej. Osobom bezdomnym rzadko odmawiana jest pomoc medyczna a większość przebadanych osób nie skarży się na utrudniony kontakt z lekarzami. Prawie jedna czwarta osób badanych nie ma własnych środków finansowych, które można przeznaczyć na realizację recept, kupno nowych okularów czy poprawienia stany swojego uzębienia. Jeśli badane osoby przeznaczają pieniądze na własne leczenie, t zazwyczaj są to niskie kwoty (do 50 zł miesięcznie). Wykluczenie w tym obszarze związane jest bardziej z ubóstwem osób bezdomnych niż z samym faktem bycia osobom bezdomną.

Podsumowanie i wnioski Co trzecia osoba bezdomna posiada orzeczony stopień niepełnosprawności, który w większości przypadków jest stopniem umiarkowanym. Posiadana grupa inwalidzka zdaje się nie przeszkadzać osobom bezdomnym w podejmowaniu pracy, choć one same deklarują chęć wykonywania prac bardziej lżejszych niż cięższych Ponad połowa osób bezdomnych z nieznanych motywów uważa, że orzeczony stopień niepełnosprawności jest niewystarczający zaś część z nich jest w trakcie starania się o zmianę grupy (najczęściej na wyższą). Zapewne związane jest to z wysokością świadczeń socjalnych, jakie przynależą osobom tytułu orzeczonego stopnia niepełnosprawności. Ważnym wydaje się być fakt, że co dziesiąta osoba bezdomna w trakcie realizacji badań nie posiadała orzeczonego stopnia niepełnosprawności, lecz był w trakcie starania się o niego.

Podsumowanie i wnioski Wyniki uzyskane w badaniach nad psychospołecznym profilem osoby bezdomnej w Trójmieście są daleko zbieżne z badaniami prowadzonymi wśród osób bezdomnych przez CBOS w Warszawie w marcu 2005 roku oraz z badaniami Śledzianowskiego kondycja zdrowotna kobiet jest o wiele lepsza niż kondycja zdrowotna mężczyzn. Poszczególne fazy bezdomności w sposób zasadniczy nie wpływają na kondycję zdrowotną osób bezdomnych Zmienną, która najbardziej zdaje się różnicować uzyskane wyniki to miejsce pobytu osoby bezdomnej. Najgorszy stan faktyczny oraz deklarowany widoczny jest wśród osób mieszkających na działkach i w altankach, relatywnie najlepszy wśród osób mieszkających w placówkach