Wielkanoc ... zwyczaje wielkanocne ...

Co to jest Wielkanoc ? Wielkanoc (Pascha, Niedziela Wielkanocna) - najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie upamiętniające zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Poprzedzający ją tydzień, stanowiący okres wspominania najważniejszych dla wiary chrześcijańskiej wydarzeń, nazywany jest Wielkim Tygodniem. Ostatnie trzy doby tego tygodnia: Wielki Czwartek (wieczór), Wielki Piątek, Wielka Sobota i Niedziela Zmartwychwstania znane są jako Triduum Paschalne ). Co prawda każda niedziela jest w chrześcijaństwie pamiątką zmartwychwstania Chrystusa, ale Wielka Niedziela jest pamiątką najbardziej uroczysta. Wielkanoc to najważniejsze święto katolickie i jest tym bardziej piękne, że wiosenne. Przyroda, a my wraz z nią budzimy się do życia. Poprzedzone mistycznym, przepełnionym melancholią i zadumą Wielkim Tygodniem święto daje nadzieję i radość.

Niedziela Palmowa W Niedzielę Palmową, rozpoczynającą Wielki Tydzień, w kościołach święci się palmy, które są symbolem odradzającego się życia. Robi się je z różnych gałązek: bukszpanu, wierzby, a także ozdabia bibułą. Dawniej poświęconymi palmami biło się lekko domowników, co miało im zapewnić szczęście przez cały rok. Poświęcona palma pozostawiona w wazonie, miała chronić dom przed złymi ludźmi i nieszczęściem.

Palma wielkanocna lub zastępująca ją gałązka wierzbowa jest tradycyjnym symbolem Niedzieli Palmowej. Na pamiątkę wjazdu Jezusa do Jerozolimy w Kościele obchodzona jest Niedziela Palmowa, z którą wiąże się zwyczaj święcenia palm, znany w Polsce od średniowiecza. Największe palmy wielkanocne są we wsi Łyse województwo mazowieckie

Na Mazowszu Śląska palma wielkanocna Skromna, w większości zielona wiązanka z pięciu lub siedmiu rodzajów krzewów, związana hajką, czyli rzemykiem z końskiego bicza - tak wygląda tradycyjna śląska palma wielkanocna. Na Mazowszu

Kraków Częstochowa

Wielkanocne jaja - pisanki Dziś wszystkie nazywamy pisankami, choć są to kroszonki, owijanki, oklejanki. Dawniej wierzono, że jajka ofiarowywane na Wielkanoc chronią przed złem, zapewniają pomyślność, zdrowie i szczęście w miłości. Aby zwiększyć ich magiczną moc, skorupki ozdabiano. Różnymi metodami w różnych regionach Polski. Prezentujemy tradycyjne metody zdobienia.

OKLEJANKA Na wydmuszce wykleja się miniatury wycinanek z kolorowego papieru. To metoda ozdabiania spotykana tylko w okolicach Łowicza. 

PISANKA jednobarwna Na skorupce rysuje się specjalnymi piórkami woskowy wzór i wkłada jajko do farby. Po ufarbowaniu wosk trzeba zdjąć, odkrywając nie zabarwiony rysunek. Na zdjęciu pisanka opoczyńska, ale podobnie ozdabia się jajka na Kurpiach, Białostocczyźnie i Lubelszczyźnie. 

WYTRAWIANA kwasem Skorupkę farbuje się na jeden kolor, potem wytrawia wzór kwasem. Dawniej uzyskiwanym z kiszonej kapusty, dziś kwasem solnym. To jajko pochodzi z Kurpiów, co sugeruje rysunek regionalnej wycinanki, ale metoda nie jest ściśle związana z żadnym regionem Polski.

PISANKA wielobarwna Metoda podobna do poprzedniej PISANKA wielobarwna Metoda podobna do poprzedniej. Wosk zdejmuje się stopniowo, farbując jajko kilkakrotnie, na różne kolory. Kreski podobne do przecinka (kropla przechodzi w coraz cieńszą linię) rysuje się pisakiem; jest to maleńki lejek z blaszki, osadzony na patyku. Ten sposób zdobienia wywodzi się z Białostocczyzny.

OWIJANKA Na skorupkę nakleja się wzory z rdzenia sitowia i z wełny OWIJANKA Na skorupkę nakleja się wzory z rdzenia sitowia i z wełny. Służy do tego specjalny klej sporządzony z mąki. Tak zdobią wielkanocne jajka na Kurpiach.

KROSZONKA Jajka farbuje się, a następnie specjalne przygotowanym nożykiem wyskrobuje wzory. Ta technika zdobienia pochodzi z Opolszczyzny.

Technika MIESZANA Skorupkę maluje się farbami, rysuje woskiem, wykleja wzory z tkanin lub papieru. Co komu w duszy gra. Takie pisanki powstawały wszędzie, a wzór zależał od fantazji ludowego artysty.

DRUTOWANA Pochodzi ze Słowacji DRUTOWANA Pochodzi ze Słowacji. Wydmuszkę owija się bardzo cienkim miedzianym drucikiem. Ten wzór jest najprostszy - zwykła siateczka. Sploty jednak bywają bardziej skomplikowane, często tworzą wzorzysty rysunek.

Wzory naklejane z TAŚM OZDOBNYCH To również metoda Słowaków Wzory naklejane z TAŚM OZDOBNYCH To również metoda Słowaków. Na skorupkę w kolorze naturalnym lub zabarwioną nakleja się ozdobne pasmanterie i sznurki.

BARANKI I ZAJĄCZKI      W wielkanocnym koszyczku jaja, chrzan, masło, wędlina i inne elementy święconki sąsiadują zwykle z barankami i zajączkami. W niektórych regionach Polski zajączek kojarzy się dzieciom ze słodkimi prezentami.     Oprócz baranków z chleba, pieczonych w specjalnych formach, jako wielkanocna tradycja rozpowszechniły się baranki z cukru. Na Rusi stawiano na wielkanocnych stołach baranki z masła.      Wkładanym do koszyczków barankom towarzyszą też kurczątka i zajączki z cukru albo z czekolady.      W niektórych rejonach Polski (m.in. na Śląsku czy w Wielkopolsce) panuje zwyczaj obdarowywania się wielkanocnymi upominkami, zwany zajączkiem. Słodkie prezenty otrzymują przede wszystkim dzieci.

Tradycyjny koszyk wielkanocny Dawną tradycją kościoła katolickiego jest święcenie pokarmów podczas porannej mszy w Wielką Sobotę. Dobór produktów żywnościowych w koszyku nigdy nie był przypadkowy. Każdy Boży Dar symbolizuje co innego. Do zestawu darów bożych, które obowiązkowo powinny się znaleźć w koszyku wielkanocnym należą: chleb, jajko, sól, wędlina, chrzan, babka wielkanocna, baranek. Ilość produktów w koszyku może być oczywiście znacznie rozszerzona, jednak o tych nie powinniśmy zapomnieć. Koszyk wielkanocny tradycyjnie przyozdobiony jest gałązkami borówki oraz koronkowymi serwetkami z nadrukami symboli.

SYMBOLE WIELKANOCNE JAJKO -znak nowego życia, przypomina nam, że Chrystus zmartwychwstał, dzielimy się nim na znak zdrowia i szczęścia całej rodziny, wg ludowych wierzeń przeciwdziała wszystkiemu, co złe SÓL — chroni jedzenie przed zepsuciem, poświęcona, chroni nasze dusze; ZAJĄCZEK -obwieszcza wiosenne przebudzenie, radość, przynosi smakołyki dzieciom BARANEK- baranek wielkanocny jest symbolem Jezusa, który przelał za nas swoją krew. Barankowi wielkanocnemu dajemy chorągiewkę, jako znak zwycięstwa.  PALMY – strojenie wielkanocnych palm i święcenie ich w Niedzielę Palmową nawiązuje do wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i powitania go przez mieszkańców. Tradycyjnie wierzono, że palmy mają magiczną moc chronią przed chorobami.  

Poświęcone pokarmy spożywa się następnego dnia podczas uroczystego śniadania wielkanocnego. Na początku domownicy dzielą się świeconym jajkiem i składają sobie życzenia. Zwyczaj przyszedł do nas z zachodu. Po zakończeniu wielkanocnego śniadania, domownicy szukają ukrytych wcześniej przez zajączka niespodzianek - drobnych upominków (najczęściej słodycze). Zwykle niespodzianki chowane są w ogrodzie pod krzakami, wśród zieleni.

Śmingus - dyngus Oblewanie wodą przetrwało do dnia dzisiejszego. Innym zwyczajem było smaganie po nogach witkami gałązek. Dawniej oblana panna miała większe szanse na szybki ślub, a samo oblanie kogoś wodą miało symbolizować oczyszczenie z brudu, chorób albo grzechu. W zamian za pisankę, można było uniknąć zmoczenia. Dziś polewamy się wodą dla czystej zabawy i podtrzymania tradycji

W niektórych okolicach atmosfera lanego poniedziałku przypominała zapusty. We wsiach spotkać można było przebierańców, których nazywano śmigurtami. Czasem też można było spotkać babę ze słomianym dzieckiem i dziadem. Przebierańcy obchodzili wszystkie domy we wsi i składali życzenia świąteczne, które przypominały noworoczne oracje. Za te życzenia obdarowywano ich smakołykami i oblewano wodą. Wszystkie te zwyczaje, w większości dziś już zapomniane i niezrozumiałe, miały na celu zapewnić zdrowie i obfitość pożywienia, którego nieraz w nadchodzącym po Wielkanocy przednówku brakowało.

Pucheroki Pucheroki (puchery, pueri, z łac. puer znaczy chłopiec) to dawny zwyczaj obchodzony w Niedzielę Palmową w Krakowie i okolicach. Zwyczaj ten wywodził się z dawnych kwest żaków. Wczesnym rankiem w Palmową Niedzielę przebrani chłopcy chodzili po domach. Na głowach nosili wysokie, stożkowate czapki z kolorowej bibuły, twarze smolili sadzą. W pasie przewiązani byli powrósłami. Śpiewając, życząc świąt Zmartwychwstania Pańskiego, wygłaszali oracje, które łączyły w sobie elementy dawnych pieśni wielkopostnych, kolęd kantyczkowych, dialogów komicznych i rymowanek. Jednocześnie obchodzili izbę dookoła, stukając o podłogę laskami pucherskimi (w kształcie młotków lub siekierek). Otrzymywali za to jedzenie, głównie jajka oraz drobne datki, które zbierali do koszyka.

Przysłowia związane z Wielkanocą: • Deszcz w Wielki Piątek napycha każdy kątek. • Suchy post - dobry rok. • W Wielki Piątek gdy deszcz hojnie doliny zleje, że dużo mleka będzie, są pewne nadzieje. • W Wielki Piątek dobry zasiewu początek. • Nie każdej niedzieli Wielkanoc. • Czyś się z choinki wielkanocnej urwał? • Pogoda na Kwietnia Niedziele, wróży urodzaju wiele. • W Wielki Piątek zrób początek, a w sobotę kończ robotę. • W dnie krzyżowe męka Boża, wstrzymaj się od siewu zboża. • Kiedy w Wielki Post rosa, to nasiej gospodarzu dużo prosa, • A jeżeli W Wielki Piątek mróz, to proso na górę włóż. • Kto dzień i noc gości, to w Wielka Niedziele pości. • Gdy mokro w Wielką Niedzielę, rok się sucho ściele

Zabawy Wielkanocne • Żuraw Obrzędowa zabawa ze wschodniej części Lubelszczyzny polegająca na tym, że po południu w lany poniedziałek chłopcy zbierali się przed karczmą, chwytali się za biodra sąsiada i wydając okrzyki jak żuraw biegali za prowadzącym. Gdy ten raptownie skręcił - wszyscy upadali. • Walatka – czyli na wybitki Zabawa w parach. Potrzebne jest po jednej pisance na osobę. Można grać też zwykłymi jajkami bez ozdób – jeśli szkoda Wam waszych ozdobionych jajek. Przeciwnicy siadają naprzeciw siebie i toczą pisanki – wygrywa ten czyja pisanka nie zostanie zbita. W nagrodę zabiera pisankę przeciwnika. Była to zabawa w którą bawiono się we wtorek po Wielkanocy. • Jajko o jajko Zabawa w parach. Potrzebne jest po jednej pisance na osobę. Można grać też zwykłymi jajkami bez ozdób – jeśli szkoda Wam waszych ozdobionych jajek. Zawodnicy siadają naprzeciwko siebie. Należy uderzyć jajkiem o jajko partnera. Wygrywa ten zawodnik, którego jajko nie będzie zbite.

Wielkanoc w innych krajach

Wielkanoc w USA W USA przed Świętami odbywają się zbiórki żywności i ubrań. Wierzono, ze jajko ugotowane w Wielki Piątek a zjedzone w Wielką Niedzielę przyniesie domownikom szczęście. Natomiast świąteczne jajko przechowywane przez sto lat zamieni się w diament. Sądzono, że w Wielki Piątek można siać różne rośliny i warzywa, bo jest to pomyślny dzień dla ogrodników, natomiast tego dnia nie wolno prać – bo może to przynieść nagłą śmierć w rodzinie. Wśród dzieci popularnym zwyczajem jest szukanie skarbów– są to ugotowane na twardo lub czekoladowe jajka, ukryte w domu lub w ogrodzie. Natomiast w poniedziałek odbywają się zawody w toczeniu jajek (dziś najczęściej czekoladowych).

Wielkanoc w Szwecji W całej historii ewangelicko-luterańskiego Kościoła szwedzkiego (Svensk Kyrka) Wielkanoc (Pask) stanowiła ważne wydarzenie religijne. Poprzedza ją Wielki Tydzień rozpoczynający się w Niedzielę Palmową. Podobnie jak u nas, zamiast gałązek palmy używa się wierzbowych łozin. Na południu kraju zrywa się je kilkanaście dni wcześniej, potem rozwijają się w mieszkaniach, a nawet w biurach (podczas procesji wielkanocnych składa się je przed wizerunkami Jezusa). Następne dni związane są z wieloma przesądami, w które gdzieniegdzie nadal się wierzy - a to,że złe wróżki i czarownice wyjątkowo aktywnie korzystają w tych dniach z mocy czarnej magii, albo że żyjące jeszcze tu i ówdzie Wiedźmy Wielkanocne w Wielki Czwartek ruszają na miotłach w kierunku tajemniczego uroczyska zwanego Blakulla. Tam, posłuszne radom Szatana, werbują adeptki czarownictwa, a w Wielką Sobotę wracają w okolice ludzkich siedzib i myszkują - niezauważalne - miedzy opłotkami. Dawniej ludzie, stroniąc od zła diabelskiego, zapalali ogromne ogniska, strzelali z dubeltówek w powietrze i malowali znaki krzyża, gwiazd oraz innych świętych symboli na drzwiach i bramach, pod progami zakopywali psałterze, a w pomieszczeniach gospodarczych wieszali na ścianach skrzyżowane siekiery i kosy. Histeryczny strach przed siłami nadprzyrodzonymi rodził podejrzliwość w stosunku do kobiet, które czymś wyróżniały się w otoczeniu. Nieznana, duża liczba bogu ducha winnych niewiast kończyła żywot na szubienicach i stosach.

Wielkanoc w Czechach Kiedyś chodzono do kościoła święcić jedzenie, a następnie spożywano je w gronie rodzinnym. Dzisiaj, ze względu na laicyzacje tych Świąt, oprócz wystroju domowego, raczej nic specjalnego się nie dzieje. Jest to dzień wolny od pracy. Większość Czechów wyjeżdża na działki, gdzie odpoczywają na świeżym powietrzu. Do tradycyjnego jedzenia należą przeróżne ciasta często w kształcie baranka. No i oczywiście judasze, ciastka zrobione z drożdżowego ciasta, przypominające biblijnego Judasza. Podaje się je z miodem. W niektórych domach można znaleźć typowy dla tych Świąt wystrój: pisanki, figurki z drewna w kształcie gołąbków i baranków oraz drewniane kołatki. W miejscowościach gdzie tradycja nie zginęła lub tam gdzie powoli wraca od rana chodzą kolędnicy z kołatkami i piszczałkami. Za pieśni dostają jedzenie a nieraz nawet pieniądze.

Przygotowała Modesta Szczęsna „Staropolskim obyczajem Jajkiem dzieląc się święconym, Życzmy sobie szczęścia wzajem W dniu tradycją uświęconym. Zdrowia , szczęścia i humoru dobrego, Wspaniałego czasu rodzinnego, Wesołego śmigusa-dyngusa, Smacznego jajka i niech te święta, będą jak bajka. Przygotowała Modesta Szczęsna