Społeczność Żydowska w Krakowie w okresie międzywojennym 1918-1939

Demografia Żydów w Krakowie

Ustrój gminy Liczba radnych Żydów do 1914 roku to 5-18 na 64-72 mandaty. Po I Wojnie Światowej proporcja ta nie uległa zmianie Reprezentowali głównie środowisko inteligencji postępowej, asymilatorów, ale także stronnictw zachowawczych, a przed 1939 rokiem także narodowych syjonistów. Znamiennym wyczynem gminy było wybudowanie swojego szpitala w 1866 roku i utrzymywaniem go z własnych funduszy. W okresie międzywojennym ordynatorem był dr Józef Nussenfeld

Ustrój gminy Józef Sare – pierwszy Żyd wybrany na stanowisko wiceprezydenta miasta (od 1905 roku). Reprezentował stronnictwo konserwatystów. Portret Józefa Sarego http://www.audiovis.nac.gov.pl/obraz/78194/h:359/

Nauka i oświata Prywatne Gimnazjum Koedukacyjne Żydowskiego Towarzystwa Szkoły Ludowej i Średniej w Krakowie ( tzw. Gimnazjum Hebrajskie) założone w 1908/1909 roku. Pierwszy własny budynek szkoła uzyskała w 1918 roku przy ulicy Brzozowej Uczniowie Gimnazjum Hebrajskiego ze swym sztandarem http://news.o.pl/2011/06/27/wystawa-to-byla-hebrajska-szkola-w-krakowie-gimnazjum-hebrajskie-1918-1939/

Dr Juliusz Feldhorn „Gdy ma się jednego nauczyciela, którego można kochać, to jest to ogromny dar boży na całe życie”- takimi słowami Natan Gross napisał o najbardziej znanym nauczycielu z Gimnazjum Hebrajskiego-dr Juliuszu Feldhornie.

Zajęcia i zawody Dominowało kupiectwo (handel żelazem, suknem, zbożem, skórami, drobnymi ubraniami, galanterią, żywnościową) Bankowość i giełda – m.in. dzięki żydowskim bankowcom powstała krakowska Izba Handlowo-Przemysłowa Rzemiosło (przewaga żydowskich zakładów szewskich, krawieckich, kuśnierskich) Handel księgarsko-antykwarski (w tej dziedzinie przodowała słynna rodzina Gumplowiczów) Tuż przed II Wojną Światową, Żydzi byli również liczną grupą urzędniczo-nauczycielską

Ustawodawstwo gospodarcze a Żydzi Wprowadzenie przymusowego odpoczynku w niedzielę. Nowa ustawa przemysłowa o prowadzeniu warsztatów rzemieślniczych i sposobie zdobywania kwalifikacji zawodowych. Ograniczenia możliwości uboju rytualnego tzw. Szechity.

Życie polityczne Propagowanie idei syjonistycznej w społeczeństwie-szerzenie znajomości języka i kultury hebrajskiej, pomoc materialna dla osadników żydowskich w Palestynie. Krakowska Centrala Krajowa Organizacji syjonistów Galicji Zachodniej i Śląska-cieszyli się dużą popularnością. Prezydentem organizacji był dr Ozjasz Thorn. Rozwój ruchu socjalistycznego-Żydowska Partia Socjalistyczna oraz Partia Niezależnych Żydów Adolfa Grossa i Ignacego Landaua( program bezpośredniej pomocy socjalnej, ochrona praw najuboższej ludności).

Kultura i sztuka Rozwinięta działalność drukarsko-wydawnicza. Drukarnia Narodowa Napoleona Telza. Zakład drukarski „Akropol”. Znani artyści: Maurycy Gottlieb, Artur Markowicz, Samuel Hirszenberg oraz wielu innych.

Sport Pierwszy w Krakowie Żydowski Klub Sportowy „Makkabi”, założony w 1909 roku przez Henryka Lessera. http://krakow.gazeta.pl/krakow/51,90719,6625716.html?i=9

Sport Robotnicze Towarzystwo „Jutrzenka” – rywalizacja sportowa pomiędzy Makkabi a Jutrzenką. W 1920 roku powstało Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczne. W okresie dwudziestolecia międzywojennego działało 18 żydowskich klubów i towarzystw sportowych : „Bar Kochba”, „Hagibor”, „Jehuda”. Sportowcy żydowscy występowali w barwach polskiego klubu sportowego- „Cracovi”. Do najbardziej znanego sportowca tego klubu zaliczano dr J. Lustgartena.

Sport Drużyna Jutrzenki Kraków w 1921 roku http://www.wikipasy.pl/Jutrzenka_Krak%C3%B3w „Przegląd sportowy” z 30 czerwca 1922 roku http://www.wikipasy.pl/Plik:Przegl%C4%85d_Sportowy_1922-06-30.jpg

Wspomnienia Izraelczyków z Krakowa Poldek Wasserman, ur. 1924 r. w Krakowie Chodziłem do Gimnazjum Hebrajskiego przy ulicy Brzozowej. Ta szkoła dawała uczniom poczucie dumy! Kiedy było się wychowankiem naszej szkoły, człowiek stawał się od razu nieco inny niż całe otoczenie.(…) Byłem wychowany w domu, w którym panowała tradycyjna atmosfera. Świeciło się świece w piątek wieczór, chodziło do synagogi. Święta były świętami, dom był koszerny, to wszystko było częścią mojego wychowania. (…) W tym Krakowie, z którym mnie tyle łączyło, całe dzieciństwo, pierwsze lata młodości, rodzina, koledzy, koleżanki, szkoła, Planty… Każdy budynek kryje wspomnienia bliskich osób, których już nie ma. Kocham Kraków, ale otwierają mi się tam rany, serce boli i łza się kręci w oku…

Shosana Adler ur. 1926 r. w Krakowie W domu mówiło się wyłącznie po polsku ja nie znałam języka żydowskiego, byliśmy dość zasymilowani.(…) Chodziła do szkoły im. M. Konopnickiej przy ulicy Sebastiana. To była polska szkoła dla dziewczynek, ale pamiętam że chodziła tam większość żydówek albo same żydówki. To była taka dzielnica-nie można powiedzieć, że żydowska, ale bardzo wieli Żydów mieszkało w okolicach Dietla, Sebastiana, Jasnej, Zielonej (Sarego), Starowiślnej. Nauczycielami w tej szkole były Polki. Pamiętam, że było tam bardzo patriotycznie. Uczennice pochodziły a asymilujących się domów, bo te z tych tradycyjnych chodziły do bardziej żydowskich szkół. (…)W naszym domu nie było wtedy w ogóle żądnego nurtu syjonistycznego. Byłam wychowana w bardzo polskim duchu, wśród literatury polskiej, poezji, w której byłam rozkochana.

Bibliografia Aleksander B. Skotnicki, Władysław Klimczak, Społeczność żydowska w Polsce, Kraków 2006; Piotr Trojański, Żydzi w województwie krakowskim 1918-1939, Kraków 2009; Krystyna Samsonowska, Wyznaniowe Gminy Żydowskie i ich społeczności w województwie krakowskim (1918-1939), Kraków 2005; Martin Sean, Jewish life in Cracow 1918-1939, Portland, Oregon 2004; http://www.jakikazimierz.com/ http://www.kazimierz.com/index.php?t=zabytki

Przygotowanie Ewa Dyngosz