CHARAKTERYSTYKA PSYCHOLOGICZNA UCZNIÓW ZDOLNYCH Materiały opracowane przez dr Martę Brachowicz   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zdolności „Zespół względnie stałych właściwości człowieka, warunkujących łatwość uczenia się oraz efektywność wykonywania czynności, w określonej dziedzinie działalności” (Encyklopedia PWN). „Właściwości pozwalające na łatwe opanowanie nauki, zdobycie wiedzy, jakiejś umiejętności” (Słownik Języka Polskiego). „Względnie stałe warunki wewnętrzne człowieka współdeterminujące efektywność wykonywania czynności w specyficznej sferze działalności człowieka” (Strelau).   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Uzdolnienie Specyficzna konfiguracja zdolności ogólnych i specjalnych, umożliwiająca bardzo dobre wykonanie określonej, ukierunkowanej treściowo działalności. Autentyczne uzdolnienia w wielu kierunkach zdarzają się bardzo rzadko. Najczęściej spotyka się człowieka posiadającego uzdolnienia w jakiejś jednej dziedzinie aktywności. Uczeń osiągający bardzo dobre oceny szkolne ze wszystkich przedmiotów jest więc uczniem zdolnym do uczenia się, a nie uzdolnionym.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Talent „Specyficzna, wyjątkowa zdolność osiągania sukcesów i umiejętności w takich dziedzinach jak np. matematyka, muzyka, plastyka, nauki humanistyczne (Sękowski 1989)” „Wybitne zdolności ogólne i (lub) zdolności specjalne urzeczywistniające się dzięki interakcji z innymi czynnikami (wewnętrznymi i zewnętrznymi) w określonej działalności człowieka” (Strealu). Pojęcie talent odnosi się do ludzi, którzy mają określony dorobek twórczy. Nie każda osoba uzdolniona może mieć talent, ale każda osoba z talentem musi być uzdolniona specjalnie.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Geniusz Człowiek, którego dzieło okazało się przełomowe dla dalszego rozwoju i postępu cywilizacyjnego - w nauce, technice, kulturze, życiu społecznym.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Hierarchia pojęć   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Uczeń zdolny W rozumieniu społecznym, a także potocznym i szkolnym dziecko zdolne to takie, które dobrze się uczy, ma wzorowe zachowanie, jest grzeczne. Badania wykazują, że szkoła typuje dzieci zdolne wg pewnych schematów, niekiedy pomijając czynnik intelektualny. Jest zdolny, bo dobrze się uczy, jest prawdomówny, nie ma dziwacznych pomysłów, nie zadaje trudnych pytań, schludnie wygląda, dobrze zachowuje się w szkole i poza nią.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Uczeń zdolny W ujęciu psychologicznym „uczeń zdolny to taki, który ma wysoki iloraz inteligencji, duże osiągnięcia, wysoki poziom twórczy, to znaczy, że charakteryzuje go niepokój poznawczy, umie oderwać się od utartych schematów, potrafi znaleźć się w nowej sytuacji, ma pomysły nowych rozwiązań starych problemów, nie boi się nowych rzeczy”(M.Partyka 1999).   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Inteligencja Według C.D. Spearmana inteligencja człowieka stanowi ogólny i niezróżnicowany czynnik który przejawia się we wszystkich zachowaniach ludzkich angażujących takie procesy umysłowe, jak rozumowanie i wnioskowanie. Autor wyodrębnił czynnik g (ang. general), stanowiący do dnia dzisiejszego symbol inteligencji ogólnej. W. Stern przez inteligencje rozumiał ogólną zdolność adaptacji do nowych warunków i do wykonywania nowych zadań. G.A. Ferguson wskazywał, że jest to zdolność do uczenia się   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Inteligencja J. Piaget rozumiał inteligencję jako zdolność do rozwiązywania problemów. E. G. Boring twierdził że inteligencja jest tym, co mierzą testy inteligencji. J. Strelau stwierdza, że „inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań wymagających udziału typowo ludzkich procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności” .   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Inteligencja E. Nęcka stwierdza, że nie istnieje coś takiego jak pojęcie inteligencji. Jest to proces złożony, jego elementami są pamięć i uwaga które w istotny sposób są modyfikowane przez chwilową wartość poziomu pobudzania. Zamiast terminu inteligencja proponuje on używanie pojęcia „formalna teoria intelektu”. Można przyjąć za Strelau, że inteligencja jest to konstrukt teoretyczny który warunkuje inne czynności umysłowe człowieka.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Triarchiczna teoria inteligencji Sternberga Teoria została ogłoszona w 1985 r. Składa się z trzech subteorii: Subteoria kontekstu (aspekt praktyczny) - ujmuje inteligencję jako sposób adaptacji do środowiska (rzeczywistości), która pozwala na jego wybór lub kształtowanie. Subteoria doświadczenia (aspekt kreatywny) - ujmuje inteligencję jako właściwość, która pozwala na efektywne rozwiązywanie nowych zadań  oraz automatyczne przetwarzanie powtarzalnych procesów myślowych . Subteoria składników (aspekt analityczny) - ujmuje inteligencję jako sposób organizowania procesów poznawczych a) metaskładniki - najważniejsze procesy przetwarzania informacji, decydujące o sposobie planowania, kontrolowania i podejmowania decyzji, odpowiadają za planowanie i kontrolę przebiegu procesu poznawczego, b) składniki wykonawcze - procesy przetwarzania informacji zaangażowane w wykonanie zadania, c) składniki nabywania wiedzy - procesy zaangażowane w uczenie się, przyswajanie informacji.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Modele zdolności Model zdolności J. S. Renzulliego   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Trójpierścieniowy model zdolności J. S. Renzulliego, 1978 (Źródło: W Trójpierścieniowy model zdolności J.S.Renzulliego, 1978 (Źródło: W. Limont 1994) Aby jednostka zdolna mogła osiągnąć ponadprzeciętne osiągnięcia powinna wystąpić ścisła interakcja między trzema podstawowymi zespołami cech człowieka: ponadprzeciętna inteligencja lub ponadprzeciętne zdolnościami kierunkowe,  Rozumie je w dwojaki sposób: Jako ogólne zdolności, które można mierzyć za pomocą testów do badania inteligencji ogólnej Jako zdolności specyficzne (specjalne), a więc takie, które dotyczą specyficznych dziedzin (często bardzo wąskich) i wiążą się z konkretnymi działaniami. Są to min. Uzdolnienia matematyczne, rzeźbiarskie, fotograficzne. zaangażowania w zadanie (uporczywość, wytrzymałość, ciężka praca, samozaparcie w ćwiczeniach, pewność siebie, wiara w swoje zdolności i wykonywaną pracę, fascynacja problemem), zdolności twórcze rozumiane jako zdolności dywergencyjne (płynność i oryginalność myślenia, otwartość na doświadczenia, ciekawość, ryzyko, wrażliwość, gotowość do odbioru bodźców z zewnątrz, wrażliwość na odczucia).   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Model zdolności F. Mőnksa   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wieloczynnikowy model zdolności F. Mőnksa (Źródło: W. Limont 1994) Autor wyodrębnia takie czynniki zdolności, jak: wybitne zdolności intelektualne, motywacja oraz twórczość. Model uwzględnia dodatkowo warunki zewnętrzne (czynniki społeczne), które determinują rozwój w takich kręgach środowiskowych jak rodzina, szkoła i grupa rówieśnicza. To rozwinięcie koncepcji J.S. Renzulliego.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Funkcjonowanie intelektualne ucznia uzdolnionego uczy się chętnie i łatwo, ma dobrą pamięć, posiada rozległą wiedzę ogólną, zadaje mnóstwo sondujących problem pytań, zagłębia się w szczególnie interesujące go dziedziny i zajęcia wykazuje dużą ciekawość, ma żywą i twórczą wyobraźnię, posługuje się poprawnym językiem i wyszukanym słownictwem, ma wiele własnych pomysłów i rozwiązań różnych problemów,   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Osobowość ucznia uzdolnionego ma poczucie humoru, ma wysokie wymagania względem siebie i innych, jest perfekcjonistą, wykazuje wysoki poziom oceny moralnej, jest stanowczy, aktywny, ma silną motywację, zamiłowanie i upór w pracy, wewnętrzną dyscyplinę, jest niezależny, niekonwencjonalny, konstruktywnie krytyczny, charakteryzuje się otwartością i wytrwałością,   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Funkcjonowanie społeczne ucznia uzdolnionego woli pracować samodzielnie, wykazuje zdolności przywódcze we wczesnym wieku, wykazuje wrażliwość na cudze i własne uczucia, ma wysokie wymagania względem siebie i innych, jest stanowczy, dominujący, przywódczy, pełny inicjatywy i samowystarczalni, w niewielkim stopniu interesuje się sprawami stosunków międzyludzkich, jest introwertykiem, niezbyt towarzyskim, pełnym rezerwy.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Funkcjonowanie społeczne ucznia uzdolnionego Rozbieżność pomiędzy poziomem uzdolnień a funkcjonowaniem społecznym ucznia można tłumaczyć następującymi czynnikami: uczniowie ci często mają trudności w przystosowaniu się do grupy, prezentują postawy odbierane jako zarozumiałość, okazywanie lekceważenia rówieśnikom i nauczycielom, charakteryzuje ich egocentryzm - koncentracja na własnej osobie, chwiejność emocjonalna, nieśmiałość lub nadpobudliwość ruchowa, zachowania agresywne lub lękowe, ogromna potrzeba akceptacji zarówno z strony rodziców, nauczycieli i rówieśników - co trudno pogodzić ze względu na odmienne oczekiwania wszystkich trzech grup (życie pod presją wymagań i oczekiwań tych, na których im najbardziej zależy), dzieci zdolne ukrywają swoje możliwości (presja grupy, pragnienie niewyróżniania się na tle grupy, brak zainteresowania proponowanymi zajęciami, chęć robienia tego na co dziecko ma ochotę.   Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego