Władza sądownicza
Art. 10 Konstytucji RP (zasada trójpodziału) władza ustawodawcza – Sejm i Senat władza wykonawcza – Prezydent RP i Rada Ministrów władza sądownicza – sądy i trybunały
Odrębność władzy sądowniczej Artykuł 10 Konstytucji stanowi, że ustrój RP oparty jest na podziale i równowadze władz. Spośród trzech władz, jedynie władza sądownicza powinna być uznawana za apolityczną, bowiem zadaniem obu pozostałych jest tworzenie oraz realizacja określonej polityki państwa Orzeczenie TK w sprawie K 24/98
Władza sądownicza Definicje: kryterium przedmiotowe „władza sądownicza powinna urzeczywistniać sprawiedliwość - rozpatrzenie i rozstrzygnięcie na podstawie prawa i w imieniu państwa, z inicjatywy wszczynającego postępowanie i w ramach odpowiedniej procedury prawnej (ustanowione przez ustawę normy procesowe) konkretnych karnych, cywilnych i administracyjnych sporów w celu zapewnienia funkcjonowania praworządności w życiu społecznym” (M.A. Bajmuratow),
Władza sądownicza Definicje: kryterium przedmiotowe Podobnie np.: polski Trybunał Konstytucyjny definiując wymiar sprawiedliwości „przedmiotowo, jako czynność polegającą na rozstrzygnięciu konfliktów prawnych” (Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, rok 1996, t.I, Warszawa 1996, s. 72. )
Władza sądownicza Definicje: kryterium podmiotowe Według niej władza sądownicza to po prostu działalność sądów np. art. 10 ust. 2 konstytucji Polski z 1997 r. stanowi, że władzę sądowniczą sprawują sądy i trybunały, art. 71 konstytucji Australii z 1900 r. w ujęciu z 1977 r. stanowi: „Władza sądowa w Związku będzie należała do Federalnego Sądu Najwyższego [...] i innych sądów federalnych, które utworzy Parlament, a także do tych sądów, które wyposaży on w jurysdykcję federalną [...]”.
Ustrojowa pozycja władzy sądowniczej Pozycja sądów (wymiaru sprawiedliwości) w systemie organów państwowych zależy od ogólnej koncepcji ustrojowo-politycznej, na jakiej oparte jest funkcjonowanie państwa. Przy przyjęciu zasady podziału władz władza sądownicza jest niczym innym jak rozstrzyganiem konfliktów prawnych przez niezależne i niezawisłe sądy. Ta zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości uważana jest w większości systemów prawnych za zasadę podstawową oznaczającą, że wymiar sprawiedliwości ma należeć wyłącznie do kompetencji sądów
sprawiedliwość… Wchodzi sędzia na sale rozpraw i mówi do adwokatów obu stron: - Obaj panowie zaproponowali mi łapówkę za korzystne rozstrzygniecie sprawy. Pan Kowalski dal mi 15.000zł, a pan Nowak - 10.000zł. W tym momencie sędzia sięgnął do kieszeni i wyjął portfel. - Oddaje panu, panie Kowalski 5 tysięcy i teraz możemy przystąpić do sprawiedliwego procesu.
Wymiar sprawiedliwości w RP Art. 175 ust. 1 Konstytucji RP „Wymiar sprawiedliwości w RP sprawuje Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe”
Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości
Zasada niezawisłości sędziowskiej Art. 178 Konstytucja RP - niezawisłość sędziowska jako podstawową zasadę dotyczącą sędziów. Jednak źródło zasady niezawisłości to również art. 10 Konstytucji. Prawidłowe funkcjonowanie tej zasady zapewnia bezstronność i obiektywizm orzecznictwa. Jedyną ograniczeniem niezawisłości jest podległość sędziów Konstytucji i ustawom.
Niezawisłość sędziowska obejmuje: bezstronność w stosunku do uczestników postępowania, niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych, samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych, niezależność od wpływu czynników politycznych, wewnętrzna niezależność sędziego.
Zasada niezawisłości sędziowskiej Zasada niezawisłości sędziów znajduje oparcie w wielu gwarancjach zawartych zarówno w konstytucji jak i w ustawach. Do konstytucyjnych gwarancji niezawisłości sędziowskiej zaliczyć możemy:
Konstytucyjne gwarancje niezawisłości sędziowskiej sposób powoływania sędziów - przez Prezydenta na wniosek KRS, powoływanie sędziów na czas nie określony, zasadę nieusuwalności sędziego z zajmowanego stanowiska – art. 180, (przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w wypadkach wyraźnie przewidzianych w ustawie oraz w trybie tą ustawą określonym)
Konstytucyjne gwarancje niezawisłości sędziowskiej niepołączalność stanowiska sędziego z należeniem do partii politycznej, związku zawodowego oraz z prowadzeniem działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej konstytucyjne zapewnienie godnych warunków pracy i wynagradzania, immunitet sędziowski (art. 181)
Konstytucyjne gwarancje niezawisłości - immunitet sędziowski Immunitet sędziowski - gwarancja niezawisłości chroniąca wolność podejmowanych decyzji sędziego, zapobiega wywieraniu na niego nieformalnych nacisków środkami przewidzianymi w kpk (np. przez wszczynanie postępowania karnego opartego na fikcyjnych zarzutach). Immunitet polega na tym, że sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub administracyjnej bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego (nie dotyczy to jednak zatrzymania sędziego na gorącym uczynku).
Konstytucyjne gwarancje niezawisłości - immunitet sędziowski Za wykroczenia sędzia odpowiada wyłącznie dyscyplinarnie. Immunitet sędziowski nie obejmuje spraw cywilnych (chociaż niektóre kraje wprowadziły także formę immunitetu chroniącego sędziów przed odpowiedzialnością cywilną)
Konstytucyjne gwarancje niezawisłości sędziowskiej: immunitet sędziowski - krytyka niektóre europejskie kraje nie mają immunitetu sędziowskiego (m. in. Niemcy, Wielka Brytania), w Polsce również narasta krytyka
TK o niezawisłości sędziowskiej „Niezawisłość sędziowska to nie tylko uprawnienie sędziego, ale także – jego podstawowy obowiązek. Tak samo jak konstytucyjnym obowiązkiem ustawodawcy i organów administracji sądowej jest ochrona niezawisłości sędziego, tak samo powinnością sędziego jest tę niezawisłość urzeczywistniać w praktyce swojego orzekania” (OTK. Rok 1998, s. 341)
Zasada niezawisłości Zasada niezawisłości tworzy po stronie sędziego obowiązek bezstronności, gdyż jak ujęto to w Podstawowych Zasadach Niezależności Sądownictwa przyjętych w ramach ONZ w 1985 r. „przyznana sądownictwu niezależność nie tylko upoważnia sędziów, ale wręcz zmusza do sprawiedliwego prowadzenia procesów i pełnego przestrzegania praw występujących w nich stron”
Zasada niezależności sądów art. 173 konstytucji jest naturalną konsekwencją przyjęcia zasady podziału władz. ustrojodawca do władzy sądowniczej zaliczył nie tylko sądy lecz również Trybunały: Konstytucyjny i Stanu.
Zasada jednolitości sądów Na zasadę składają się następujące elementy: wszelkie sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej (art. 174 konstytucji), oparcie całego orzecznictwa na jednakowych podstawach prawnych wynikających z Konstytucji oraz ustaw, jednolita struktura sądów wynikająca z art. 175 konstytucji
Zasada instancyjności art. 176 Konstytucji RP postępowanie sądowe jest „co najmniej dwuinstancyjne”. zasada ta regułą w państwach demokratycznych, stanowi bowiem możliwość korekty ewentualnych uchybień dokonanych w sądach pierwszej instancji. Tak również TK (np. SK 12/99)
Zasada instancyjności Obecnie w polskim wymiarze sprawiedliwości funkcjonuje trójinstancyjność, środkiem odwoławczym od orzeczeń sądów pierwszej instancji jest apelacja, a jednocześnie istnieje możliwość zaskarżenia orzeczeń podjętych w drugiej instancji w drodze kasacji
Zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego art. 183 Konstytucji „Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania”. SN wykonuje swoje funkcje (nadzór judykacyjny oraz inne funkcje określone w konstytucji i ustawach) poprzez:
Zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego - rozpoznawanie kasacji od prawomocnych orzeczeń sądowych - podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie, - podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie przedstawianych do rozstrzygnięcia przez sądy,
Ławnicy zjawiają się na rozprawie, lekko spóźnieni. Sędzia pyta: - Panowie biegli... - Nie! Przyjechaliśmy autobusem - przerywa jeden z ławników.
Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości art. 182 Konstytucji RP sposób zagwarantowania udziału czynnika społecznego w orzecznictwie przekazał do unormowania w drodze ustawy. Znane są dwa sposoby udziału obywateli: poprzez stosowanie sądów przysięgłych lub składów ławniczych.
Sądy przysięgłych Instytucja ta powstała w Anglii w XIII w. i została przejęta przez państwa powstałe na terytoriach dawnych kolonii angielskich. W XIX i XX w. wprowadziły ją niektóre państwa Europy kontynentalnej (np. obecnie istnieją one m.in. w Austrii, Grecji, Danii, Francji i od początku lat 90-tych w niektórych rejonach Rosji).
Sądy przysięgłych Sędziowie przysięgli orzekają z reguły w sprawach karnych (np. w Austrii, Kanadzie, Francji, Wielkiej Brytanii, USA), a tylko w nielicznych państwach, również częściowo w sprawach cywilnych (np. w Wielkiej Brytanii orzekają oni w sprawach o złamanie obietnicy małżeństwa, oszustwa, zniesławienia). Nie uczestniczą w orzekaniu na równi z sędziami zawodowymi.
Sądy przysięgłych Zwykle wypowiadają się tylko o winie, ale w niektórych państwach również o karze. Ich werdykt podejmowany jest większością głosów (np. w Stanach Zjednoczonych w niektórych stanach, w Wielkiej Brytanii od 1967 r.) lub jednomyślnie (np. w Kanadzie, w Stanach Zjednoczonych w sprawach federalnych i w niektórych stanach w sądach stanowych).
Składy ławnicze Instytucja ta została rozpowszechniła się w XVIII i XIX w. w państwach Europy kontynentalnej. Współcześnie ławnicy mają w orzekaniu w sprawach cywilnych i karnych prawa równe sędziom zawodowym. W sprawach karnych orzekają zarówno o winie jak i o karze. Są wybierani z reguły przez organy samorządowe
Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości Prawo o ustroju sądów powszechnych - rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 roku – znało instytucję sądów przysięgłych. Działały one jednak tylko na terenie Sądów Apelacyjnych w Krakowie i Lwowie. Nowela z 9 kwietnia 1938 r. zlikwidowała sądy przysięgłych
Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości Dyskusje na temat udziału czynnika społecznego prowadzono również podczas prac prowadzonych przez Rząd Polski w Londynie nad nowelą Prawa o ustroju sądów powszechnych, wówczas swoich zwolenników miały zarówno sądy przysięgłe jaki ławnicze.
Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości Po zakończeniu wojny zdecydowano o wprowadzeniu składów ławniczych, funkcjonujących - pomimo krytyki – do dziś. Ograniczenie udziału ławników może wynikać jedynie z postanowień ustawowych.
Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości Statusu prawny ławników opiera się na postanowieniach Prawa o ustroju sądów powszechnych, w którym zawarta jest również procedura ich powoływania. Podkreślić należy, iż obecne regulacje konstytucyjne gwarantując udział czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości nie przesądzają jednocześnie o sposobie realizacji tej zasady.
Być ławnikiem … Prawo o ustroju sądów powszechnych w art. 132 określa następujące wymogi konieczne do spełnienia przez kandydata na ławnika: posiadanie obywatelstwa polskiego i pełni praw cywilnych i obywatelskich; nieskazitelność charakteru; ukończenie 26 lat; zatrudnienie lub zamieszkiwanie w miejscu kandydowania co najmniej przez rok.
Być ławnikiem … Funkcji ławnika nie mogą pełnić: osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach, notariacie, prokuraturze, policji, a także osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego oraz osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw. Nie mogą być ławnikami także duchowni, adwokaci i aplikanci adwokaccy, żołnierze służby czynnej, funkcjonariusze Służby Więziennej.
Być ławnikiem … Ławnik w zakresie orzekania jest niezawisły. Ma wprawdzie w zakresie orzekania prawa równe sędziemu zawodowemu (Ławnicy mogą go nawet przegłosować), ale nie może przewodniczyć na rozprawie i naradzie, za wyjątkiem przypadków określonych w ustawach. Ławnik uczestniczy w rozprawach zwykle do kilkunastu dni w roku (w Polsce do 12).
Wędkarz złapał złotą rybkę Wędkarz złapał złotą rybkę. Ta tradycyjnie za uwolnienie ma spełnić jego trzy życzenia. - Po pierwsze, zaczął mówić, chciałbym żeby sędziowie postępowali zgodnie z prawem... - Już po mnie, nawet nie kończ - smutno westchnęła rybka...
Krajowa Rada Sądownictwa art. 186 Konstytucji RP stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów kadencja 4 lata
Uprawnienia podejmowanie uchwał w sprawach wystąpienia z wnioskiem do TK w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów rozpatrywanie i ocena kandydatur do pełnienia urzędu Prokuratora Generalnego, dotyczące powoływania sędziów (i przeniesienia w stan spoczynku) dotyczące spraw dyscyplinarnych
Skład KRS Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA oraz Minister Sprawiedliwości (wchodzą w skład z urzędu, na czas sprawowania funkcji), jedna osoba powołana przez Prezydenta RP, piętnastu członków wybranych spośród sędziów: 2 - Sądu Najwyższego, 2 - sądów apelacyjnych, 2 - sądów administracyjnych, 8 - sądów okręgowych i 1 - sądów wojskowych czterech posłów wybranych przez Sejm oraz dwóch senatorów wybranych przez Senat
Do zobaczenia :)