BHP Bezpieczeństwo i higiena ćwiczących w czasie prowadzenia ćwiczeń fizycznych

Bezpieczeństwo ćwiczących jest podstawą prowadzenia ćwiczeń fizycznych - w szkole, poza szkołą, rekreacji, treningu sportowego czy zajęć leczniczego usprawniania. Ponieważ poważne wypadki zdarzają się najczęściej z (pozornie tylko) błahych powodów, analiza przyczyn, okoliczności zaistnienia wypadków jest działaniem zapobiegającym wypadkom. Prowadzący ćwiczenia nauczyciel, trener, instruktor czy kinezyterapeuta odpowiadają za zdrowie i bezpieczeństwo ćwiczących.

Rodzaje odpowiedzialności nauczyciela za wypadek moralna, karno-administracyjna, służbowo-dyscyplinarna, karno-służbowa, cywilna

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Nr 25 USTAWA Z DNIA 18. 1 Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Nr 25 USTAWA Z DNIA 18.1.1996 R. O KULTURZE FIZYCZNEJ (Dz.U. RP Nr 25 poz. 113 z dnia 6.III.1996 r.)

W rozdziale 7 poświęconym „Rekreacji i rehabilitacji ruchowej" art W rozdziale 7 poświęconym „Rekreacji i rehabilitacji ruchowej" art. 43 odnosi się do kadr uprawnionych z mocy ustawy do prowadzenia zajęć rehabilitacyjnych i korekcyjno-kompensacyjnych. Art. 43.1. „Zajęcia rehabilitacji ruchowej oraz zabiegi fizjoterapeutyczne mogą prowadzić fizjoterapeuci i absolwenci szkół wyższych ze specjalnością rehabilitacja lub gimnastyka lecznicza oraz technicy fizjoterapii".

2. Zajęcia o charakterze profilaktycznym i korektywnym mogą prowadzić absolwenci szkół wyższych lub średnich zawodowych i absolwenci zakładów kształcenia nauczycieli o kierunku (specjalności) wychowanie fizyczne, jeśli w trakcie nauki lub po jej ukończeniu nabyli kwalifikacje do prowadzenia tego typu zajęć, oraz absolwenci szkół wyższych lub średnich zawodowych i absolwenci zakładów kształcenia nauczycieli o kierunku wychowanie przedszkolne lub nauczanie początkowe, po uzyskaniu kwalifikacji w zakresie gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej".

Pomoc i ochrona w gimnastyce Pomoc i ochrona w gimnastyce ma na celu zapobieganie urazom, które mogą wystąpić w czasie prowadzenia ćwiczeń. W praktyce wyróżnia się następujące rodzaje ochrony: Bezpośrednie dotykanie lub chwytanie ćwiczącego, przez co pomaga mu się w wykonaniu ćwiczenia. Podtrzymywanie - zabezpiecza się tylko dotykiem, bez pomagania. Ochrona właściwa - obserwacja i gotowość do udzielenia pomocy. Samoochrona - zdolność samego ćwiczącego do wyjścia z niebezpiecznej sytuacji. Wszystkie rodzaje ochrony określa się mianem asekuracji ćwiczącego.

Podane powyżej sposoby ochrony muszą być bezwzględnie przestrzegane. Sposób chwytu asekurowanego wyznacza położenie ciała przy wykonywaniu ćwiczenia. Sposoby ochrony zależą też od różnych indywidualnych cech ochraniającego i ćwiczącego, jak: wzrost, siła, szybkość reakcji. Zawsze równolegle z nauczaniem ćwiczeń należy uczyć sposobów ochrony. Ochrona powinna stwarzać u ćwiczącego poczucie bezpieczeństwa. Należy pamiętać, że ochraniać może także współćwiczący, ale tylko w ćwiczeniach, które nie stanowią zagrożenia dla obu uczniów.

Często specjalnej ochrony i czujności prowadzącego wymagają ćwiczenia ogólnokondycyjne w kinezyterapii. W rzutach - nawet lekka piłka może uszkodzić nogę ćwiczącego, przy słabym jej zroście lub odwapnieniu, nawet gdy ćwiczenia odbywają się w siadzie płaskim (szczególnie u dzieci). Samoasekuracja jest obroną przed upadkiem niekontrolowanym. Nauka padów ćwiczona nie tylko przez osoby zdrowe, ale także przez osoby np. z niedowładem kończyn dolnych, chroni przed urazem.

Przyczyny urazów w czasie lekcji wychowania fizycznego brak prawidłowej kolejności w wykonywaniu ćwiczeń, naruszenie zasad nauczania, wybór niewłaściwej metody nauczania, polecenie wykonywania ćwiczącym zadań przekraczających ich możliwości (niedostateczne ogólne przygotowanie, niedostateczne wyjaśnienie ćwiczenia, nadmierna bojaźń lub nadmierne ryzykanctwo), brak właściwej asekuracji, brak kontroli ubioru (ubiór powinien być przewiewny bez sprzączek i agrafek, buty nie śliskie); ćwiczący nie powinien nosić pierścionków i łańcuszków, jeść cukierków i żuć gumy.

Ryzyko wypadków w czasie zajęć z dziećmi zmniejsza przemyślana organizacja grupy oraz odpowiedni przebieg zabaw i ćwiczeń, utrzymanie niezbędnej dyscypliny, dostosowanie trudności zadań do możliwości ćwiczących. Szczególnie dobrze należy organizować i dopilnować zabawy z przyborami i z użyciem przyrządów. Niesubordynacja dzieci może być zaskakująca i wymaga od nauczyciela nieustannego czuwania nad ich bezpieczeństwem. Szczególne środki ostrożności należy zachować w czasie ćwiczeń terenowych i nad wodą (bezpieczeństwo ćwiczeń w wodzie zostało omówione w oddzielnym rozdziale dotyczącym nauki pływania).

Nauczyciel wychowania fizycznego uwzględnić powinien następujące elementy lekcji: właściwy dobór i następstwo ćwiczeń, umiejętne stopniowanie ćwiczeń dostosowane do indywidualnych możliwości ćwiczących, poprawność formy ćwiczeń i sposobu ich przekazywania (wybór metod prowadzenia ćwiczeń, które zachęca ćwiczących do ich wykonywania, zrozumiały i atrakcyjny sposób przekazywania ćwiczeń), właściwe, nie zniechęcające ćwiczących poprawianie błędów

właściwe mianownictwo ćwiczeń, zrozumiałe dla danych ćwiczących (szczególnie w kinezyterapii dzieci), dobra organizacja lekcji, właściwa dyscyplina na lekcji, dobra asekuracja ćwiczących oraz wdrażanie uczniów do zachowania ich uwagi i ostrożności, właściwy sposób przychodzenia na zajęcia i opuszczania zajęć oraz przynoszenia i wynoszenia przyborów, przewietrzenie sali gimnastycznej przed zajęciami, wywieszenie na obiektach sportowych, salach gimnastycznych, boiskach, placach zabaw typu ogródka jordanowskiego, torach przeszkód, basenach - odpowiednich regulaminów, w których powinny być wyszczególnione sposoby korzystania z tych obiektów oraz znajdujących się na nich przyrządów

jeżeli chodzi o pływalnie zamknięte, gdy basen jest płytki, to oprócz stosownego regulaminu, w którym jest umieszczony zakaz skoków do wody na głowę, taki napis powinien być na ścianie basenu, w miejscu widocznym, napisany dużymi literami, np. z plastiku, zwiększa to bezpieczeństwo i chroni pływających przed konsekwencjami straszliwych urazów, a nawet śmiercią.

Wypadki w czasie lekcji wychowania fizycznego można podzielić na dwie grupy: Wypadki powstałe z winy nauczyciela. Wypadki wynikające z osobowości ucznia.

Wypadki powstałe z winy nauczyciela   brak rozeznania w indywidualnych możliwościach psychofizycznych poszczególnych ćwiczących oraz stopnia zrozumienia przez niego ćwiczenia, zły podział uczniów na grupy i zespoły: podział uczniów przypadkowy lub w ogóle brak podziału, złe przygotowanie do zajęć obiektu, sprzętu i przyborów, brak omówienia z uczniami i ustalenia sposobu przychodzenia na zajęcia, wychodzenia z zajęć, przenoszenia przyborów oraz używania sprzętu podczas lekcji, brak omówienia ochrony w czasie ćwiczeń, brak właściwego ubioru ćwiczących (szczególnie obuwia), brak dyscypliny,  brak przygotowania dydaktyczno-wychowawczego nauczyciela.

przeżycia osobiste ucznia, kłopoty osobiste, złe samopoczucie, ból, brak właściwej rozgrzewki potrzebnej do ćwiczeń, strach przed wykonaniem ćwiczenia (zbyt trudne zadanie, nie poprzedzone odpowiednimi ćwiczeniami, lub brak możliwości ich wykonania albo niedojrzałość psychiczna ucznia), niehigieniczny tryb życia (zachwianie równowagi między pracą, wypoczynkiem i odżywianiem) pochopne lub nieprzemyślane ćwiczenia (szczególnie u dzieci) – należy przestrzegać ćwiczących przed konsekwencjami wykonywania trudnych ćwiczeń bez przygotowania, uprzedzenie do wykonywania ćwiczeń (jeżeli dziecko ma obawę przed ruchem, a ćwiczy pod presją nauczyciela, łatwo o wypadek, trzeba je więc stopniowo fizycznie przygotować do pewnych ruchów), trema powoduje rozchwianie się koncentracji przy wykonywaniu nawet dobrze wyćwiczonych ruchów (pocenie się dłoni, drżenie mięśni itp.) brutalna gra i ryzykanctwo, brak znajomości samoochrony - umiejętność samoochrony podnosi pewność i zwiększa poprawność ćwiczenia.

Czynności nauczyciela zabezpieczające ćwiczących przed wypadkiem w czasie zajęć z gimnastyki dopilnować, żeby na salę gimnastyczną uczniowie wchodzili, przebywali na niej i opuszczali miejsce ćwiczeń pod kontrolą nauczyciela, w pozostałym czasie wolnym od zajęć sala gimnastyczna powinna być zamknięta; nauczyciel powinien czuwać nad uczniami w szatni, sprawdzić stan techniczny przyborów i przyrządów, nauczyć dzieci ich używania (np. przy przenoszeniu materacy, trzeba przenosić je, unosząc, a nie ciągnąć po podłodze);

kolumny ćwiczebne ustawić tak, by uczniowie mieli swobodę ruchów i nie byli ustawieni zbyt blisko ścian i sprzętów, utworzyć właściwy podział na grupy, omówić ćwiczenia - prawidłowość ich wykonania, asekurację, czuwać nad żywiołowością dzieci i umieć przewidzieć niebezpieczne momenty; nauczyciel prowadzący ćwiczenia powinien stać w widocznym miejscu dla uczniów i sam dobrze widzieć ćwiczących; należy bardzo uważać przy ćwiczeniach z piłkami lekarskimi, gdyż są one ciężkie i przy złym rzucie mogą zrobić krzywdę współćwiczącym;

przy ćwiczeniach na przyrządach należy zapewnić ćwiczącym dobrą ochronę; Jeżeli gimnastyka ma odbywać się na wolnym powietrzu - na trawie, należy dobrze sprawdzić teren czy nie ma korzeni, szkieł lub dołków; trzeba chronić głowę ćwiczących przed słońcem; w przypadku gdy lekcja gimnastyki ma elementy biegów i skoków w terenie, należy sprawdzić przydatność tej trasy; nauczyciel musi sprawdzić, czy dołki lub skarpy, rowki do przeskoków i drzewa do zwisów są bezpieczne; tory przeszkód trzeba dostosować do zadań i możliwości psychofizycznych ćwiczących.

Czynności nauczyciela zabezpieczające ćwiczących przed wypadkiem w czasie zabaw i gier ruchowych oraz gier sportowych: przed zajęciami sprawdzić przydatność obiektu, przyborów, całego sprzętu, ubiorów i butów; do gry właściwej dopuszczać młodzież przebadaną przez lekarza, przygotowaną technicznie, znającą przepisy; nie dopuszczać do brutalnej gry i zabawy, nie pozwalać na zwycięstwo „za wszelką cenę". Podział na zespoły osób niepełnosprawnych, a szczególnie dzieci, jest bardzo trudny. Dlatego w czasie ćwiczeń ogólnokondycyjnych, w grze ruchowej, a nawet sportowej mogą nastąpić pewne modyfikacje, np. określonym osobom można pozwolić na rzut z ułatwionej pozycji (powinno to być ustalone wcześniej i wyjaśnione drużynie).

Przestrzeganie bezpieczeństwa osób niepełnosprawnych wymaga dodatkowo wzbogacenia wiedzy z zakresu kinezyterapii. Bez względu na to, jakie pojawiają się nowe metody nauczania i nowa wiedza z dziedziny kultury fizycznej, zawsze aktualna pozostanie zasada kompetencji zawodowych nauczyciela, jego odpowiedzialności i życzliwości.