„Technologie mało- i bezodpadowe” „ISO 14000” Prezentacja jest współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w projekcie pt. „Podyplomowe studia techniczne dla przedsiębiorców i pracowników przedsiębiorstw” Prezentacja dystrybuowana jest bezpłatnie Politechnika Łódzka, ul. Żeromskiego 116, 90-924 Łódź, tel. (042) 631 20 93 http://tech.edp.org.pl/

Wprowadzenie norm ISO spowodowało wycofanie norm krajowych. Technologie mało- i bezodpadowe ISO 14 000 Wprowadzenie norm ISO spowodowało wycofanie norm krajowych. Zakres norm z grupy ISO 14000 jest bardzo szeroki i obejmuje kilka grup tematycznych: I. Normy dotyczące systemu zarządzania środowiskowego • ISO 14001:1996 „Systemy zarządzania środowiskowego. Specyfikacja i wytyczne stosowania.” • ISO 14004:1996 „Systemy zarządzania środowiskowego. Ogólne wytyczne dotyczące zasad, systemów i technik wspomagających”. II. Normy dotyczące auditów środowiskowych • ISO 14010:1996 „Wytyczne do auditowania środowiskowego. Zasady ogólne”. • ISO 14011:1996 „Wytyczne do auditowania środowiskowego. Procedury auditu. Auditowanie systemu zarządzania środowiskowego”. • ISO 14012:1996 „Wytyczne do auditowania środowiskowego. Kryteria kwalifikowania auditorów środowiskowych”. III. Normy dotyczące eko-etykietowania • ISO 14020:1998 „Etykiety i deklaracje środowiskowe. Ogólne zasady”. • ISO 14021:1999 „Etykiety i deklaracje środowiskowe. Deklaracje środowiskowe (Rodzaj II etykietowania środowiskowego.)”. • ISO 14024:1999 „Etykiety i deklaracje środowiskowe. Rodzaj I etykietowania środowiskowego. Zasady i procedury.” • ISO/TR14025:2000 „Etykiety i deklaracje środowiskowe. Rodzaj III deklaracji środowiskowych”.

Technologie mało- i bezodpadowe 3 ISO 14 000 IV. Normy dotyczące oceny efektywności działań środowiskowych • ISO 14015:2000 „Zarządzanie środowiskowe. Ocena środowiskowa lokalizacji organizacji”. • ISO 14031:1999 „Zarządzanie środowiskowe Ocena efektów działalności środowiskowej. Wytyczne.” • ISO 14032:1999 „Zarządzanie środowiskowe. Przykłady oceny efektów działalności środowiskowej (EPE)”. V. Normy dotyczące analizy cyklu życia • ISO 14040:1997 „Zarządzanie środowiskowe. Ocena cyklu życia. Zasady i struktura” • ISO 14041:1998 „Zarządzanie środowiskowe. Ocena cyklu życia. Określenie celu i zakresu oraz analiza zbioru danych.” • ISO 14042:2000 „Zarządzanie środowiskowe. Ocena cyklu życia. Ocena wpływu cyklu życia.” • ISO 14043:2000 „Zarządzanie środowiskowe. Ocena cyklu życia. Interpretacja cyklu życia.” • ISO/TR14048:1999 „Zarządzanie środowiskowe. Ocena cyklu życia”. • ISO/TR14049:2000 „Zarządzanie środowiskowe. Ocena cyklu życia. Przykłady stosowania ISO 14041 do określenia celu i zakresu oraz analizy zbioru danych.” Normy dotyczące terminologii • ISO 14050:1998 „Zarządzanie środowiskowe. Terminy i definicje. Zmiana 1” 3

Technologie mało- i bezodpadowe 4 ISO 14 000 Wśród norm ISO serii 14000 jedynie norma ISO 14001 stanowi podstawę certyfikacji systemu zarządzania środowiskowego. Pozostałe normy są zbiorem wytycznych, wskazówek oraz narzędzi wykorzystywanych przez organizacje do ich użytku wewnętrznego i doskonalenia. Ponadto niektóre normy mogą być wykorzystywane odrębnie bez powiązania z systemem zarządzania środowiskowego (np. normy dotyczące oceny cyklu życia). Do chwili obecnej Polski Komitet Normalizacyjny opracował i ustanowił siedem norm. Są to normy: • PN-EN ISO 14001:1998 • PN- ISO 14004:1998 • PN-EN ISO 14010:1998 • PN-EN ISO 14011:1998 4

5 ISO 14 000 • PN-EN ISO 14012:1998 • PN-EN ISO 14040:1999 Technologie mało- i bezodpadowe 5 ISO 14 000 • PN-EN ISO 14012:1998 • PN-EN ISO 14040:1999 • PN-EN ISO 14050:1999 W Unii Europejskiej, Rozporządzeniem Rady Unii nr 761/2001 został wprowadzony Schemat Zarządzania Środowiskowego i Auditu EMAS (Eco-Management and Audit Scheme). EMAS stanowi narzędzie do realizacji polityki ekologicznej Unii Europejskiej. W swej istocie wymagania EMAS są zbieżne z wymaganiami normy ISO 14001. Dodatkowym wymaganiem tego systemu jest konieczność przeprowadzenia przez organizację przeglądu środowiskowego oraz publikowania raportu środowiskowego (potwierdzonego przez właściwego weryfikatora), zawierającego informacje o oddziaływaniu organizacji na środowisko. System EMAS przeznaczony jest, podobnie jak normy ISO 14001 dla wszystkich organizacji, nie tylko przedsiębiorstw przemysłowych. System EMAS jest systemem dobrowolnym. Spełnienie wymagań EMAS, potwierdzone przez akredytowanego weryfikatora środowiskowego powoduje umieszczenie przedsiębiorstwa w rejestrze EMAS. W rejestrze mogą znajdować się tylko przedsiębiorstwa z terenu Unii Europejskiej. Polskie organizacje mogą poddać się procedurze weryfikacyjnej już w chwili obecnej lecz wprowadzenie do rejestru może nastąpić dopiero z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. 5

Rozdział 2 ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE Technologie mało- i bezodpadowe 6 ISO 14 000 Rozdział 2 ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE NORMY ISO SERII 14000 Audit systemu zarządzania środowiskowego – proces systematycznej i udokumentowanej weryfikacji, mający na celu obiektywne uzyskanie dowodów i ich ocenę, na podstawie których określa się , czy system zarządzania środowiskowego organizacji jest zgodny z ustalonymi przez organizację kryteriami auditu systemu zarządzania środowiskowego oraz przedstawienie wyników tego procesu kierownictwu. Cel środowiskowy ogólny cel wynikający z polityki środowiskowej, który organizacja ustaliła do osiągnięcia i który jest określony ilościowo, tam gdzie jest to możliwe. – Efekty działalności środowiskowej – możliwe do zmierzenia wyniki funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego, związane ze sterowaniem przez organizację aspektami środowiskowymi, opartego na polityce, celach i zadaniach środowiskowych. Polityka środowiskowa – deklaracja organizacji dotycząca jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności środowiskowej, określająca ramy do działania i ustalania celów oraz zadań środowiskowych organizacji. Zadanie środowiskowe – szczegółowe wymaganie dotyczące efektów działalności środowiskowej, wyrażane ilościowo zawsze gdy jest to możliwe, mające zastosowanie do organizacji albo jej części, wynikające z celów środowiskowych, które należy określić oraz zrealizować aby osiągnąć te cele. Strona zainteresowana – jednostka lub grupa związana z efektami działalności środowiskowej organizacji, albo na którą mają wpływ efekty tej działalności. Organizacja – spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy lub instytucja albo jakakolwiek ich część lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna o własnych zadaniach i administracji. W organizacjach, w których działa więcej niż jedna jednostka, pojedyncza jednostka może być zdefiniowana jako organizacja. Zapobieganie zanieczyszczeniom – stosowanie procesów, sposobów postępowania, materiałów lub wyrobów, które przyczyniają się do uniknięcia, zredukowania lub nadzorowania zanieczyszczeń, co może obejmować recykling, przetwarzanie zmiany procesu, mechanizmy nadzorowania, efektywne wykorzystanie środków i materiałów zastępczych. 6

7 ISO 14 000 Technologie mało- i bezodpadowe Zarządzanie środowiskowe jest częścią całego systemu zarządzania organizacją. Zarządzanie organizacją to realizacja czterech podstawowych elementów zmierzających do ciągłego doskonalenia, wg tzw. cyklu Deminga tj: • -planowanie, • -realizacja, • -sprawdzenie, • -poprawa. Podejście systemowe obejmuje ustalanie celów i zadań organizacji, następnie wprowadzenie ich w życie, monitorowanie i ocenę skuteczności prowadzonych działań a następnie usuwanie zidentyfikowanych w trakcie monitorowania nieprawidłowości co przyczynia się do ciągłej poprawy realizowanych działań. Zarządzanie środowiskowe obejmuje planowanie, sterowanie, nadzór i usprawnianie wszystkich działań organizacji w zakresie ochrony środowiska. System zarządzania środowiskowego według normy ISO 14001 (polskie wydanie PN-EN ISO 9001: 1998) opiera się na zasadniczych elementach koncepcji Total Quality Management (TQM). Norma ta ustala metody zarządzania, a nie ich wynik. Nie jest to norma dla stanu środowiska czy poziomu emisji. Jest to norma z dziedziny zarządzania. Działania mające na celu wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego opierają się na założeniu, że doprowadzi on do poprawy funkcjonowania organizacji, a w konsekwencji do zminimalizowania jej negatywnego oddziaływania na środowisko. Organizacja musi również spełnić obowiązujące przepisy prawne w zakresie ochrony środowiska. Stosowanie normy jest dobrowolne, jednak kiedy organizacja pragnie poddać się procedurze certyfikacji systemu wymagania normy stają się dla organizacji obligatoryjne. Wykaz wytycznych dotyczących zasad, systemów i technik wspomagających, przy pomocy których może być konstruowany, opracowywany i wdrożony system określa norma PN-ISO 14004:1998 „Systemy zarządzania środowiskowego. Ogólne wytyczne dotyczące zasad, systemów i technik wspomagających”. lub udoskonalenia systemu. Dostarcza organizacji porad dotyczących tego, jak efektywnie zainicjować, utrzymać i doskonalić system zarządzania środowiskowego. Norma ta zawiera praktyczne zalecenia dotyczące wdrożenia 7

8 ISO 14 000 Technologie mało- i bezodpadowe 8 DOKUMENTACJA Przegląd środowiskowy powinien być prowadzony przy udziale pracowników organizacji posiadających odpowiednie kwalifikacje do przeprowadzenia takiej oceny. Przed przystąpieniem do wykonania przeglądu zespół przeglądowy powinien opracować zestaw zagadnień i pytań, które pozwoliłyby na sprawne i uporządkowane przeprowadzenie przeglądu. Zestaw taki może być źródłem pytań kierowanych do pracowników organizacji. Pomocnym może okazać się przekazanie listy pytań właściwym pracownikom czy komórkom organizacyjnym przed terminem przeglądu celem umożliwienia im przygotowania wyczerpującej informacji dotyczącej danego zagadnienia. Właściwy przegląd powinien skoncentrować się na posiadanej przez organizację dokumentacji, obejmować wizytację zakładu oraz prowadzenie rozmów z pracownikami , co pozwala na ocenę funkcjonowania organizacji w praktyce. Czas przeglądu nie jest określony i zależy w głównej mierze od wielkości organizacji, jej złożoności oraz oddziaływania na środowisko. Poniżej przedstawiono przykładowy wykaz elementów, które powinien obejmować wstępny przegląd środowiskowy: 1. Cel przeglądu 2. Lokalizacja organizacji oraz charakterystyka środowiska otoczenia. 3. Przegląd działalności środowiskowej organizacji. 3.1. Gospodarka magazynowa i materiałowa (w tym materiałów pędnych i smarów) 3.2. Gospodarka energetyczna 3.3. Gospodarka odpadami 3.4. Ocena stanu oraz możliwości użytkowania materiałów radioaktywnych 3.5. Ocena stanu oraz możliwości użytkowania wyrobów zawierających azbest 3.6. Źródła zanieczyszczeń powietrza 3.6.1 Instalacje ochrony powietrza 3.7 Źródła hałasu 3.7.1. Emisja hałasu 3.8. Gospodarka wodno-ściekowa 4 Nadzwyczajne zagrożenia środowiska, awarie. 5 Ocena stanu spełnienia wymagań prawnych i innych związanych z działalnością organizacji. 6 Wnioski - zidentyfikowane aspekty środowiskowe. 7 Zalecenia poprzeglądowe dotyczące kierunków zmian i rozwoju. 8

9 ISO 14 000 Do decyzji o charakterze reglamentacyjnym można zaliczyć: Technologie mało- i bezodpadowe 9 ISO 14 000 Do decyzji o charakterze reglamentacyjnym można zaliczyć: ♦ w procesie inwestycyjnym: - decyzję o ustaleniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu - decyzję zezwalająca na wyłączenie gruntów rolnych lub leśnych z produkcji, - decyzję zezwalająca na usuniecie drzew i krzewów, - decyzję wyrażającą zgodę na rozwiązanie projektowe inwestycji, - pozwolenie na budowę, pozwolenie na użytkowanie obiektu budowlanego. ♦ w procesie produkcyjnym: - decyzję o dopuszczalnej emisji, - pozwolenie wodno-prawne, - decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu i wibracji przenikających do środowiska, - decyzje dotyczące odpadów (m.in. na wytwarzanie odpadów, gospodarcze wykorzystanie odpadów, uzgodnienie sposobu unieszkodliwiania i usuwania odpadów specjalnych), - koncesje geologiczne. Organami kompetentnymi z punktu widzenia podejmowania określonych decyzji reglamentacyjnych i innych w zakresie ochrony środowiska jest Wojewoda, Starosta, gmina, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Marszałek województwa. 9

„Terchnologie mało- i bezodpadowe” „ISO 14 000” Prezentacja jest współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w projekcie pt. „Podyplomowe studia techniczne dla przedsiębiorców i pracowników przedsiębiorstw” Prezentacja dystrybuowana jest bezpłatnie Politechnika Łódzka, ul. Żeromskiego 116, 90-924 Łódź, tel. (042) 631 20 93 http://tech.edp.org.pl/