Prawo ubezpieczeń gospodarczych

Ustawy Aktualny kodeks cywilny, Ustawa z dn. 22.5.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. Nr 124, poz.1151), Ustawa z dn.22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz.1152),

Ustawy – c.d. Ustawa z dn. 22.5.2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz.U. Nr 124, poz.1153), Ustawa z dn. 22.5.2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz.U. Nr 124, poz.1154).

Definicja umowy ubezpieczenia Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się do: świadczenia ochrony ubezpieczeniowej, zapłaty określonego świadczenia pieniężnego w razie zajścia przewidzianego w umowie zdarzenia losowego (wypadku ubezpieczeniowego).

Strony umowy ubezpieczenia Stronami umowy ubezpieczenia są: ubezpieczyciel (zwany również zakładem ubezpieczeń) oraz ubezpieczający.

Ochrona ubezpieczeniowa Ochrona ubezpieczeniowa – to stała gotowość ubezpieczyciela do zapłaty określonego świadczenia pieniężnego w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego. Ochrona ubezpieczeniowa jest świadczeniem ubezpieczyciela w każdym stosunku prawnym ubezpieczenia – bez względu na to, czy przewidziany w umowie wypadek ubezpieczeniowy zaszedł.

Wypadek ubezpieczeniowy Wypadek ubezpieczeniowy – to zdarzenie losowe przewidziane w umowie ubezpieczenia, którego zajście powoduje powstanie roszczenia o świadczenie pieniężne skierowanego przeciwko ubezpieczycielowi.

Wypadek ubezpieczeniowy Wypadek ubezpieczeniowy to przyszłe zdarzenie losowe, którego prawdopodobieństwo zajścia w okresie ubezpieczenia jest: większe od 0 (tzn. jest to zdarzenie możliwe), mniejsze od 1 (tzn. nie jest to zdarzenie pewne).

Ubezpieczenie przeszłości (art.806 kc) Wyjątkowo można ubezpieczyć zdarzenia przeszłe. Jest to możliwe, gdy „przeszłość jest jak przyszłość”, tzn. żadna ze stron umowy ubezpieczenia nie wie w chwili jej zawierania, czy wypadek ubezpieczeniowy w objętej ubezpieczeniem przeszłości zaszedł, czy też stał się wcześniej zdarzeniem niemożliwym. Żadna ze stron umowy nie ma również narzędzi do poznania tej prawdy.

Formalny i materialny początek ubezpieczenia Formalny początek ubezpieczenia – to chwila zawarcia umowy ubezpieczenia. Materialny początek ubezpieczenia – to chwila, od której ubezpieczyciel świadczy ochronę ubezpieczeniową (początek okresu ubezpieczenia).

Formalny początek ubezpieczenia Do umowy ubezpieczenia stosują się wszystkie wymienione w kodeksie cywilnym tryby zawierania umów. Uregulowanie trybu ofertowego (typowego dla umowy ubezpieczenia) uzupełnione zostało jednak o: unormowanie obowiązku wyjaśniania treści niekorzystnych dla ubezpieczającego zmian, unormowanie kwestii doręczenia dokumentu ubezpieczenia.

Forma umowy ubezpieczenia Dla zawarcia umowy ubezpieczenia nie została przewidziana żadna forma szczególna. Wystawienie dokumentu ubezpieczenia (np. polisy) nie jest zawarciem umowy ubezpieczenia w szczególnej formie, lecz stwierdzeniem faktu zawarcia tej umowy oraz niektórych jej postanowień.

Tryb ofertowy W typowym przypadku przyjmuje się, że: oferentem jest potencjalny ubezpieczający, oblatem jest ubezpieczyciel. Możliwa jest oczywiście sytuacja odwrotna.

Złożenie oferty ubezpieczeniowej Potencjalny ubezpieczający składa zwykle ofertę na przygotowanym przez ubezpieczyciela formularzu oferty. W formularzu znajdują się pytania, na które potencjalny ubezpieczający odpowiada precyzując przedmiot ubezpieczenia. Warunki ubezpieczenia określone są zwykle w przygotowanych przez ubezpieczyciela – ogólnych warunkach ubezpieczenia.

Formularz oferty (art. 815 kc) Potencjalny ubezpieczający zobowiązany jest podać do wiadomości zakładu wszelkie znane sobie okoliczności, o które pytano go w formularzu oferty lub innych pismach. Zawarcie umowy przy braku odpowiedzi na poszczególne pytania oznacza, że zakład ubezpieczeń pominięte okoliczności uznał za nieistotne (brak jest więc możliwości stosowania jakichkolwiek sankcji wobec ubezpieczającego).

Kłamstwo w formularzu oferty ubezpieczenia na życie (art.834 kc) Zarzut nieprawdziwych wiadomości podanych w formularzu oferty zawarcia umowy ubezpieczenia na życie nie może zostać podniesiony przez zakład ubezpieczeń po jeżeli do wypadku doszło po upływie trzech lat od zawarcia umowy (lub krótszym, gdy o.w.u. tak stanowią).

Przedstawienie treści umowy (art.812 §8 kc) W każdym przypadku, gdy umowa odbiega od ogólnych warunków ubezpieczenia, zakład ubezpieczeń obowiązany jest do pisemnego przedstawienia różnic. Nie dotyczy to umów zawieranych w drodze negocjacji. Sankcją jest nieważność postanowień odbiegających na niekorzyść ubezpieczającego od ogólnych warunków ubezpieczenia.

Doręczanie o.w.u. (art.812 §1 kc) Przed zawarciem zakład ubezpieczeń ma obowiązek doręczyć ubezpieczającemu tekst ogólnych warunków ubezpieczenia. Sankcja: brak związania ubezpieczającego wzorcem – co oznacza, że nie obowiązują go wszelkie postanowienia wzorca nakładające nań obowiązki albo ograniczające jego prawa.

Materialny początek ubezpieczenia Termin początkowy świadczenia przez zakład ubezpieczeń ochrony ubezpieczeniowej może zostać ustalony w umowie ubezpieczenia. Jeżeli z umowy nie wynika ten termin, wówczas świadczenie ochrony ubezpieczeniowej rozpoczyna się od dnia następnego po zawarciu umowy, nie wcześniej jednak niż dnia następnego po zapłaceniu składki.

Ubezpieczenia gospodarcze -podział

Ubezpieczenia majątkowe W ubezpieczeniach majątkowych zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do: świadczenia ochrony ubezpieczeniowej, zapłaty określonego odszkodowania w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku.

Odszkodowanie ubezpieczeniowe Co do zasady suma pieniężna wypłacona przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia majątkowego nie może być wyższa od poniesionej szkody. W ubezpieczeniach majątkowych przedmiotem ubezpieczenia jest bowiem interes majątkowy osoby ubezpieczonej.

Interes ubezpieczeniowy Interes ubezpieczeniowy jest stosunkiem, poprzez który dana osoba (ubezpieczony) na skutek zajścia wypadku ubezpieczeniowego może ponieść szkodę. Ubezpieczonym jest osoba wyraźnie wskazana w umowie, lub określona poprzez swoje cechy, która może ponieść szkodę wskutek wypadku ubezpieczeniowego.

Interes ubezpieczeniowy Interes ubezpieczeniowy wskutek wypadku może być naruszony częściowo lub unicestwiony całkowicie. Częściowe naruszenie interesu to szkoda częściowa, całkowite unicestwienie - szkoda całkowita. Szkoda całkowita jest równa co do wartości interesowi. Szkoda całkowita jest więc negacją interesu.

Interes ubezpieczeniowy Ten ma interes majątkowy, kto wskutek określonych okoliczności (wypadku ubezpieczeniowego) może w odniesieniu do danego stosunku (prawnego lub faktycznego) ponieść szkodę. Maksymalna wartość szkody, która przez daną osobę może zostać poniesiona to wartość ubezpieczeniowa.

Interes specjalny W wyjątkowych wypadkach interes ubezpieczeniowy może mieć wartość wyższą niż wysokość szkody całkowitej. Dzieje się tak w ubezpieczeniu w wartości nowej, w którym interes ubezpieczeniowy polega nie tylko na zachowaniu status quo, ale na odtworzeniu interesu w stanie pierwotnym (wypłata ceny nowego samochodu w razie dokonania kradzieży starego).

Suma ubezpieczenia Zgodnie z art.824 §1 kc suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Można jednak w danej umowie nie zastrzegać sumy ubezpieczenia.

Ograniczenia wypłaty W ubezpieczeniach majątkowych co do zasady występują więc następujące ograniczenia świadczenia ubezpieczeniowego: wysokość rzeczywiście poniesionej szkody, wartość ubezpieczonego interesu (wartość ubezpieczeniowa), suma ubezpieczenia.

Zbieg ograniczeń Właściwą dla określania wysokości świadczenia jest najniższa spośród górnych granic świadczenia. Ponadto specyficzne ograniczenie świadczenia pieniężnego występuje w razie tzw. niedoubezpieczenia, czyli sytuacji, gdy suma ubezpieczenia jest niższa od wartości ubezpieczeniowej.

Niedoubezpieczenie W razie niedoubezpieczenia zakład ubezpieczeń wypłaca świadczenie pieniężne według: systemu odpowiedzialności proporcjonalnej, systemu odpowiedzialności na pierwsze ryzyko.

System odpowiedzialności proporcjonalnej W systemie odpowiedzialności proporcjonalnej zakład ubezpieczeń wypłaca świadczenie pieniężne według proporcji: suma ubezpieczenia odszkodowanie ------------------------ = ------------------- wartość ubezpi. szkoda

System odpowiedzialności na pierwsze ryzyko W systemie odpowiedzialności na pierwsze ryzyko zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowania w pełnej wysokości aż do wartości sumy ubezpieczenia. Odszkodowanie za szkody przekraczające sumę ubezpieczenia wypłaca się w kwocie równej sumie ubezpieczenia.

System wyczerpywania się sumy ubezpieczenia Umowa ubezpieczenia może przewidywać, że po każdej dokonanej przez zakład wypłacie świadczenia, suma ubezpieczenia zmniejszana jest o wysokość dokonanej wypłaty. Celem przywrócenia sumy ubezpieczenia do pierwotnego poziomu, ubezpieczający może się doubezpieczyć.

Doubezpieczenie Doubezpieczenie – to dodatkowe porozumienie stron umowy ubezpieczenia, którego treścią jest przywrócenie wysokości sumy ubezpieczenia do jej pierwotnego stanu w zamian za zapłacenie przez ubezpieczającego dodatkowej składki.

System odnawiania się sumy ubezpieczenia System odnawiania się sumy ubezpieczenia zakłada, że mimo dokonania przez zakład ubezpieczeń wypłaty świadczenia pieniężnego, suma ubezpieczenia pozostaje na swym pierwotnie określonym poziomie. W takim przypadku doubezpieczanie nie jest potrzebne.

Franszyza integralna Franszyza integralna – to zawarta w umowie ubezpieczenia klauzula stanowiąca, że zakład ubezpieczeń odpowiada wyłącznie za te szkody, których wysokość przekroczy pewną z góry określoną kwotę. Jeśli wysokość szkody kwoty tej nie przekroczy – zakład ubezpieczeń nie wypłaca odszkodowania.

Franszyza integralna - przykład Jeśli zastrzeżono w umowie wysokość franszyzy integralnej na poziomie 1000 zł, wówczas za szkodę oszacowaną na 990 zł zakład ubezpieczeń nie wypłaci odszkodowania, zaś za szkodę oszacowaną na 1100 zł zakład ubezpieczeń wypłaci odszkodowanie w wysokości 1100 zł.

Franszyza integralna - uzasadnienie Wprowadzenie franszyzy integralnej uzasadniane jest przez zakłady ubezpieczeń koniecznością ochrony przed wypłatą dużej ilości drobnych odszkodowań, w których koszty administracyjne i likwidacyjne przewyższają wysokość wypłacanego świadczenia.

Franszyza redukcyjna Franszyza redukcyjna – to zawarta w umowie ubezpieczenia klauzula, w myśl której zakład ubezpieczeń umniejsza wypłacane przez siebie odszkodowanie o pewną określoną kwotę lub o określony procent.

Franszyza redukcyjna - przykład Franszyza redukcyjna kwotowa: Jeśli zastrzeżono franszyzę redukcyjną w wysokości 1000 zł, zaś odszkodowanie za szkodę powinno wynosić 8000 zł, wówczas wypłaca się 7000 zł. Franszyza redukcyjna procentowa: Jeśli zastrzeżono franszyzę redukcyjną w wysokości10%, zaś odszkodowanie za szkodę powinno wynosić 8000 zł, wówczas wypłaca się 7200 zł.

Franszyza redukcyjna - uzasadnienie Uzasadnieniem stosowania franszyzy redukcyjnej jest uchronienie się przez zakłady ubezpieczeń od ponoszenia odpowiedzialności za skutki zdarzeń innych niż wskazane w umowie ubezpieczenia, w szczególności za tzw. ubytki naturalne rzeczy.

Udział własny Udział własny – to zawarta w umowie ubezpieczenia klauzula przewidująca, że zakład ubezpieczeń przejmuje tylko część odpowiedzialności za ubezpieczony interes majątkowy. Skutkiem zastrzeżenia udziału własnego jest zarówno brak odszkodowania za nieubezpieczoną część szkody, jak i konieczność płacenia składki ubezpieczeniowej wyłącznie za ubezpieczoną część interesu.

Udział własny - przykład Jeśli udział własny został określony na 10%, suma ubezpieczenia – 8000 zł, zaś szkoda 1000 zł, wówczas: składka ubezpieczeniowa płacona jest od kwoty 7200 zł, odszkodowanie wynosić będzie 900 zł.

Udział własny - uzasadnienie Zakłady ubezpieczeń motywują wprowadzenie udziału własnego koniecznością sprowokowania po stronie ubezpieczonego zachowań prewencyjnych.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej Przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się zapłacić odszkodowanie za szkodę wyrządzoną osobom trzecim względem których odpowiedzialność ponosi ubezpieczony.

Stosunki prawne związane z OC Ubezpieczyciel – ubezpieczający (umowa ubezpieczenia), Ubezpieczający – poszkodowany (zobowiązanie odszkodowawcze), Ubezpieczyciel – poszkodowany (zapłata świadczenia z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej)

Actio directa Actio directa – to możliwość bezpośredniego dochodzenia roszczeń od ubezpieczyciela OC przez poszkodowanego z pominięciem osoby ubezpieczonej.

Odszkodowanie ubezpieczeniowe w OC Ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie, które zaspokaja w pełnym zakresie roszczenia odszkodowawcze osoby poszkodowanej chyba, że umowa ubezpieczenia OC zakreśla w tym zakresie limity (w szczególności sumę gwarancyjną).

IN SOLIDUM Odpowiedzialność sprawcy szkody i ubezpieczyciela OC względem poszkodowanego nie jest odpowiedzialnością solidarną (brak podstawy solidarności), lecz od odpowiedzialnością in solidum.

Wypadek ubezpieczeniowy w OC Standardowo umowa ubezpieczenia OC obejmuje szkody będące następstwem zdarzenia, który miał miejsce w okresie ubezpieczenia – bez względu na to kiedy szkody te powstały, ujawniły się i kiedy zostały zgłoszone (zasada act commited).

Wypadek ubezpieczeniowy w OC Jeżeli strony tak postanowiły, umowa ubezpieczenia OC może obejmować szkody powstałe w okresie ubezpieczenia (zasada loss occurence) bez względu na to, kiedy miało miejsce zdarzenie, z którego szkoda wynikła.

Wypadek ubezpieczeniowy w OC Jeżeli strony tak postanowiły, umowa ubezpieczenia OC może obejmować szkody ujawnione w okresie ubezpieczenia (zasada loss manifestation) bez względu na to, kiedy miało miejsce zdarzenie, z którego szkoda wynikła.

Wypadek ubezpieczeniowy w OC Jeżeli strony tak postanowiły, umowa ubezpieczenia OC może obejmować szkody zgłoszone w okresie ubezpieczenia (zasada claims made) bez względu na to, kiedy miało miejsce zdarzenie, z którego szkoda wynikła.

Przedmiot ochrony w ubezpieczeniu OC W ubezpieczeniu OC przedmiotem ochrony jest zachowanie majątku osoby ubezpieczonej w stanie wolnym od roszczeń odszkodowawczych osób poszkodowanych. Nie jest więc przedmiotem ochrony interes majątkowy dotyczący jakiejkolwiek ściśle określonej relacji majątkowej.

Suma gwarancyjna W ubezpieczeniach OC nie określa się wartości ubezpieczeniowej. Suma ubezpieczenia w ubezpieczeniach OC nosi nazwę sumy gwarancyjnej. Suma gwarancyjna określa górny limit odpowiedzialności ubezpieczyciela za zobowiązania osoby ubezpieczonej.

Przedawnienie roszczeń z ubezpieczenia OC Roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną deliktem lub wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

Ubezpieczenia OC a ubezpieczenia obowiązkowe Prawie wszystkie (poza jednym) ubezpieczenia obowiązkowe w Polsce to ubezpieczenia OC. Jednak nie wszystkie ubezpieczenia OC to ubezpieczenia obowiązkowe.

Ubezpieczenie na cudzy rachunek Umowa ubezpieczenia może dotyczyć własnego interesu majątkowego ubezpieczającego lub jego własnego życia i sytuacji życiowej (ubezpieczenie na własny rachunek) lub też interesu, życia lub sytuacji życiowej innej osoby (ubezpieczenie na cudzy rachunek).

Ubezpieczony Osoba, której interes, życie lub sytuacja życiowa są ubezpieczone to UBEZPIECZONY. Zakład ubezpieczeń świadczy ochronę ubezpieczeniową na rzecz UBEZPIECZONEGO.

Ubezpieczony w ubezpieczeniach majątkowych W ubezpieczeniach majątkowych zakład ubezpieczeń: ubezpiecza interes Ubezpieczonego, Ubezpieczonemu wypłaca odszkodowanie za szkodę, którą poniósł on wskutek wypadku ubezpieczeniowego.

Cesja wierzytelności pieniężnej Ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie z ubezpieczenia majątkowego Ubezpieczonemu, a innej osobie tylko wówczas, gdy Ubezpieczony dokonał ważnej cesji wierzytelności z umowy ubezpieczenia.

Ubezpieczony w ubezpieczeniach osobowych W ubezpieczeniu na wypadek śmierci świadczenie pieniężne wypłacane jest Uposażonemu (którego wskazał Ubezpieczający/Ubezpieczony). Uposażony nie jest uważany za spadkobiercę Ubezpieczonego lub Ubezpieczającego.

Obowiązkowe ubezpieczenia OC Regulacja dotycząca obowiązkowych ubezpieczeń OC zawarta jest: w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK, w kodeksie cywilnym (gdy brak regulacji w ustawie o ubezp. obow.), w ustawach szczególnych, w rozporządzeniach wydanych na podstawie ustaw szczególnych.

Powszechne ubezpieczenia obowiązkowe Powszechne ubezpieczenia obowiązkowe to ubezpieczenia uregulowane w całości w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK. Są to: ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów, ubezpieczenie OC rolników, ubezpieczenie budynków w gospodarstwach rolnych.

Zawodowe ubezpieczenia obowiązkowe odpowiedzialności cywilnej Zawodowe ubezpieczenia obowiązkowe odpowiedzialności cywilnej uregulowane są: w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych (zasady ogólne), w kodeksie cywilnym (subsydiarnie), w ustawach szczególnych dotyczących poszczególnych zawodów oraz w wydanych na ich podstawie rozporządzeniach (szczegółowy zakres ubezpieczenia, termin powstania obowiązku, minimalna suma gwarancyjna.

Pojęcie ubezpieczenia obowiązkowego Stosunek prawny ubezpieczenia obowiązkowego powstaje przez zawarcie umowy. Obowiązek ubezpieczenia musi wynikać z ustawy lub ratyfikowanej przez RP umowy międzynarodowej. Obowiązkowe mogą być wyłącznie ubezpieczenia majątkowe (prawie zawsze OC).

Obowiązek ubezpieczenia Ubezpieczenie jest obowiązkowe dla ubezpieczającego (art.5 ust.1), ale również dla zakładu ubezpieczeń, gdyż nie może on odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, jeśli tylko posiada zezwolenie na prowadzenie działalności w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe.

Treść umowy ubezpieczenia obowiązkowego Strony umowy ubezpieczenia obowiązkowego mają ograniczony wpływ na treść umowy (tylko w zakresie, który nie jest przepisany normatywnie). Tylko wtedy obowiązek ubezpieczenia jest spełniony, gdy została zawarta umowa o treści odpowiadającej ustawowym wymogom. Umowę zawartą z naruszeniem wymogów prawa uważa się jednak za zawartą zgodnie z nimi.

Ustalenie spełnienia lub nieistnienia obowiązku ubezpieczenia Istnieje możliwość dochodzenia przed sądem powszechnym ustalenia spełnienia lub też nieistnienia obowiązku ubezpieczenia.

Ubezpieczenie OC z winy umyślnej i rażącego niedbalstwa Art.827 §1 kc: ma charakter imperatywny, gdy chodzi o ubezpieczenia majątkowe inne niż OC, ma charakter dyspozytywny, gdy chodzi o dobrowolne ubezpieczenia OC oraz obowiązkowe ubezpieczenia OC inne niż OC posiadaczy pojazdów i OC rolników (chyba, że w danym przypadku ustawodawca uregulował sprawę inaczej), nie ma zastosowania do ubezp. OC posiadaczy pojazdów i OC rolników.

Regres Ubezpieczycielowi przysługuje regres od kierowcy, gdy ten: wyrządził on szkodę umyślnie, po użyciu alkoholu lub narkotyków, wszedł w posiadanie pojazdu w wyniku przestępstwa, nie posiadał wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem, zbiegł z miejsca zdarzenia.

Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny UFG jest instytucją gwarantującą zapłatę odszkodowania w sytuacjach awaryjnych, gdy poszkodowany nie otrzymałby świadczenia od zakładu ubezpieczeń. Nie dotyczy to jednak wszystkich ubezpieczeń, ani nawet wszystkich ubezpieczeń obowiązkowych.

UFG – sprawca nieznany W przypadku OC posiadaczy pojazdów i OC rolników UFG płaci za szkody wyrządzone przez sprawców (posiadaczy pojazdów, kierowców lub rolników), którzy nie zostali zidentyfikowani. Pokrywane są jednak wyłącznie szkody na osobie!

UFG – sprawca bez ubezpieczenia UFG pokrywa szkody wyrządzone przez posiadaczy pojazdów i rolników, którzy wbrew obowiązkowi nie ubezpieczyli swej odpowiedzialności cywilnej. Pokrywane są zarówno szkody na osobie, jak i szkody na mieniu.

UFG – upadłość ubezpieczyciela W przypadku upadłości ubezpieczyciela UFG płaci: Odszkodowania z powszechnych ubezpieczeń obowiązkowych – 100%, Odszkodowania z innych ubezpieczeń obowiązkowych i świadczenia z ubezpieczeń na życie – 50%, nie więcej niż 30.000€.