ETYCZNE ASPEKTY PRACY SOCJALNEJ Dr A. Weissbrot-koziarska Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach projektu 1.45 „Kształcenie kadry zarządzającej instytucji pomocy i integracji społecznej w formie studiów podyplomowych“. ETYCZNE ASPEKTY PRACY SOCJALNEJ Dr A. Weissbrot-koziarska

Według „Małego słownika języka polskiego” etyka to „ogół zasad, norm postępowania obowiązujących w danej zbiorowości, moralność, nauka o moralności, filozofia moralności”. Natomiast etyka zawodowa to „zespół zasad i norm określających, jak z moralnego punktu widzenia powinni zachowywać się przedstawiciele danego zawodu”. Etyka generuje więc standardy kierujące zachowaniem. W dziedzinie pracy socjalnej kodeks etyczny stanowi swoisty przewodnik regulujący zachowania pracowników socjalnych i ich relacje z klientami, innymi pracownikami socjalnymi, pracodawcą oraz społecznością.

Obecnie żyjemy w świecie w którym tępo życia jest bardzo szybkie Obecnie żyjemy w świecie w którym tępo życia jest bardzo szybkie. Wiele zmian dokonuje się na naszych oczach. W wielu zawodach konieczne jest dostosowywanie kodeksu etyki zawodowej do aktualnych sytuacji, przypadków, problemów pojawiających się w danym obszarze działalności. Dzięki wprowadzanym zmianom i ich weryfikacji do aktualnych sytuacji, przypadków, problemów kodeks etyki zawodowej staje się bardziej szczegółowy i lepiej odpowiada do współczesnej rzeczywistości danego zawodu. Pracownicy wszelkiego rodzaju instytucji niosących pomoc osobom tej pomocy wymagających i oczekujących muszą w szczególności dobrze znać oraz rzetelnie i z wielkim zaangażowaniem stosować się do własnej etyki zawodowej

Pracownik socjalny (helpner) jest to osoba niosąca pomoc osobom, rodzinom będącym sytuacji kryzysowej, dotkniętych problemem niezaspokojonych potrzeb, których nie są stanie same bez pomocy zrealizować Np. bezdomne, bezrobotne, dotknięte ubóstwem, rodziny nie wypełniające prawidłowo swoich podstawowych funkcji itd. Już sam fakt, że człowiek jest przedmiotem działalności pracownika socjalnego nadaje znaczenia wartością etycznym w tej profesji.

Etyka służby społecznej bez względu na ujęcie, motywacje, skalę przedsięwzięcia i punkt odniesienia, przedmiot zabiegów, status wykonawcy , technikę pracy – wyczerpuje się normatywnie bądź opisowo w wyrażaniu dobra człowieka i atrybutów dobrej pomocy. Dlatego pracownika socjalnego powinny cechować następujące przymioty:

Radość życia, uznanie, że wszyscy ludzie i on sam, stale muszą sobie radzić z problemami. Bark konformizmu , uznanie, że większość rozwiązań w życiu ma charakter tymczasowy. Samoświadomość, autentyczność, szacunek dla samego siebie, wiara siebie. Pragnienie zwiększenia u ludzi swobody wyboru i kontroli nad własnym życiem. Odwaga mówienia klientom o realnych aspektach ich problemów, odwaga podejmowania ryzyka niepowodzenia w realizacji celów pracy socjalnej, Wrażliwość na uczucia, wątpliwości, lęki i wzruszenia emocjonalne klienta.

Człowiek jest przedmiotem oddziaływań pracy socjalnej, przy czym jest to człowiek, który wymaga pomocy, albowiem własnymi siłami i możliwościami nie pokona trudnej sytuacji życiowej, w jakiej się znajduje. Jego los zależy zatem, jeśli nie całkowicie, to co najmniej w dużym stopniu od tych, którzy do tego pomagania zostali powołani. Z tak powstającej konfiguracji (z jednej strony ci, którzy pomagają – z drugiej ci, którym pomagają) wynika wprost ranga i znaczenie aspektów etycznych postępowania tych, którzy zawodowo pomagają innym. Główną ideą pracy socjalnej jest poszanowanie godności człowieka i obrony tej godności, prawa człowieka do samostanowienia, dbałość o równość szans.

Osoba wykonująca zawód pracownika socjalnego powinna w swojej pracy kierować się takimi wartościami jak: poszanowanie godności osobistej, szacunek, uczciwość, tolerancja, opiekuńczość, życzliwość, empatia, gotowość do niesienia pomocy, wrażliwość na krzywdę i nieszczęście, równość wszystkich ludzi, bezpieczeństwo.

Ogólnokrajowe Stowarzyszenie Pracowników Socjalnych dokonało kodyfikacji przekonań związanych z etycznym postępowaniem swoich członków. Kodeks ten wytycza zasady działań zawodowych i służy do rozstrzygania tych przypadków, w których miały miejsce nieetyczne zachowania pracowników. Po wprowadzeniu kodeksu rozpoznano jego braki wprowadzono stosowne poprawki. Ostateczna wersja powstała w 1979 roku i tak powstał Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Pracowników Socjalnych, który reguluje zasady postępowania pracowników socjalnych ich odpowiedzialności etycznej wobec klienta, współpracowników, pracodawcy, społeczeństwa.

Kodeks Etyczny - to nie tylko zbiór nakazów i zakazów, których należy przestrzegać wykonując zawód pracownika socjalnego, lecz również przekazanie pewnych wartości, m.in. takich jak:       -działanie na rzecz dobrobytu społecznego;       -poprawa warunków bytu osób, rodzi, grup;       -działania, zaangażowanie na rzecz sprawiedliwości społecznej. Pracownik socjalny bierze odpowiedzialność za drugiego człowieka, a także dokonuje w swojej pracy ciągle wyborów o charakterze etycznym. Kodeks Etyczny może być pomocą dla pracownika przy rozwiązywaniu tych problemów.

Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Pracowników Socjalnych składa się z pięciu części, które dotyczą kolejno: - Ogólna postawa i sposób postępowania pracownika socjalnego- - Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec klienta - Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec współpracowników - Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec pracodawcy - Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec własnego zawodu

Odpowiedzialność - jest pojęciem, które bardzo trudno zdefiniować Odpowiedzialność - jest pojęciem, które bardzo trudno zdefiniować. W etyce definiowana jest jako „ możność a zarazem pewna szczególna gotowość świadomego i rozumnego kierowania swoim postępowaniem ze względu na określone reguły. Odpowiedzialność możemy przypisać tylko tym ludziom, którzy mają świadomość motywów własnego postępowania, potrafią je wyjaśniać oraz posiadają własny system wartości, którym kierują się w życiu.”

Ogólna postawa i sposób postępowania pracownika socjalnego - zawiera między innymi ta część zasady postępowania i działalności pracownika socjalnego. W tym miejscu podkreśla się odpowiedzialność pracowników za podnoszenie własnych kwalifikacji oraz najważniejsze wartości przy niesieniu pomocy potrzebującym czyli uczciwość i zaangażowanie. Znajdują się tutaj również wskazania dotyczące osoby pracownika,  który powinien być osobą o wysokich morałach osobistych i zawodowych.

Odpowiedzialność pracownika socjalnego wobec klienta - wytyczne dla pracownika socjalnego dotyczące relacji z klientem. Zapisane jest m.in. zobowiązanie pracownika socjalnego do poszanowania godności i prawa do samostanowienia klienta, równego traktowania, a także utrzymania tajemnicy zawodowej.

Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec współpracowników -wskazania dla pracownika socjalnego dotyczące relacji ze współpracownikami, przede wszystkim jest tutaj zobowiązanie do działania z współpracownikami w celu jak najlepszego wykonywania obowiązków, a także rozwiązywania konfliktów między współpracownikami bez szkody dla klientów. Kładzie ta część również nacisk na powinność respektowania wiedzy i doświadczenia innych, lojalność, obiektywizm w ocenie innych, a także na powinność krytyki innych pracowników naruszających Kodeks.

Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec pracodawcy - zobowiązania  w stosunku do pracownika socjalnego dotyczące instytucji w której jest zatrudniony m. in. pracownik socjalny ma dążyć do doskonalenia prowadzonych głównych celów instytucji, poprawy efektywności instytucji, usprawniania funkcjonowania instytucji.

Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec własnego zawodu - zobowiązanie do rzetelnego wykonywania zawodu i zgłębiania wiedzy zawodowej, podkreślenie odpowiedzialności pracownika socjalnego za promowanie ogólnego dobra społecznego

Kodeksowi Etyki zawodu pracownika socjalnego (tak jak innym) można nadać pewne podstawowe funkcje między innymi: - Reguluje zachowania pracownika socjalnego - Dzięki kodeksowi może nastąpić podniesienie prestiżu zawodu pracownika socjalnego w społeczeństwie co wiąże się ze zwiększeniem zaufania społecznego dla przedstawicieli tego zawodu - Kodeks chroni pracownika który wie jakie ma prawa, ale także jakie obowiązki - Kodeks jest także jedną z form zapobiegania  zachowaniom niepożądanym , nadużyciom czynności zawodowych, gdyż pracownik socjalny wie czego mu nie wolno, a co wolno

Refleksja na temat miejsca etyki w pracy socjalnej i w pomocy społecznej może być sprowadzona do trzech grup zagadnień: Po pierwsze do znaczenia jakie mają podstawowe wartości dla ogólnej misji, celów i priorytetów w pracy socjalnej i pomocy społecznej. W pracy socjalnej pracownik napotyka problemy, które związane są z ubóstwem, głodem, sieroctwem, samotnością i pokrzywdzeniem. Podstawowymi wartościami, jakie pojawiają się w tym obszarze, jest godność osoby i jej prawo do szacunku, podstawowe potrzeby wszystkich obywateli oraz ich równe szanse przy zaspokajaniu tych potrzeb.

Druga grupa zagadnień etycznych to wprowadzanie standardów etycznych do zawodu pracownika socjalnego. Związane jest to z ogólną tendencją do określania jasnych zasad ramowych działalności profesjonalnej, obejmujących nie tylko standardy dotyczące wykształcenia, lecz także standardy etyczne. Po trzecie refleksja etyczna dotyczy dylematów jakie napotykają pracownicy socjalni w trakcie wykonywania swoich obowiązków służbowych. Ten obszar odnosi się do praktyki pracy socjalnej ze względu na obecną w niej konieczność dokonywania ciągłych wyborów o charakterze etycznym

DYLEMATY ETYCZNE W PRACY SOCJALNEJ Doświadczanie i silne przeżywanie wewnętrznych sytuacji konfliktowych, konieczność ciągłego dokonywania trudnych wyborów okazują się nieodłącznymi elementami aktywności zawodowej pracowników socjalnych. Często pracownicy mają do czynienia z przypadkami, o których myślą nieustannie. Są to zarówno sytuacje wynikające z aktualnego zaangażowania pracownika w jakaś trudną sprawę, problem, pracę z klientem, ale także doświadczone w przeszłości, lecz o takim ciężarze emocjonalnym który wymusza w pewnym sensie ciągłe wracanie do nich, analizowanie, ocenianie. Najwięcej rozterek i konfliktów wewnętrznych pojawia się w sytuacjach związanych z praktyką bezpośrednią, liczne dylematy wywołują także problemy wynikające z polityki i programów pomocy społecznej