Filozoficzne inspiracje Młodej Polski Pracę wykonała: Małgorzata Zimoń Kl. II c, nr 31.

Artur Schopenhauer Friediech Nietzsche Henri Bergson schopenhaueryzm Filozofia pesymistyczna; zgodna z duchem epoki. Życie jest pasmem cierpień, dąży do katastrofy, tymczasem człowiek marzy o szczęściu- i wciąż spotyka go rozczarowanie. Ukojenie dają tyko: sztuka natura nirwana (niebyt)-motyw filozofii buddyjskiej. Najważniejsze dzieło: „Świat jako wola i wyobrażenie” nietzscheanizm Filozofia buntu przeciw zastanym wartościom, przeciw przeciętności i słabości człowieka. Nietzsche głosi „wolę mocy” oraz kult nadczłowieka- silnej jednostki, pełnej energii, uprawnionej do władzy nad rzeszą słabych. Ten może działać „poza dobrem i złem”, odrzucić prawa, normy i wartości. Najważniejsze dzieła: „Tako rzecze Zaratustra”, „Poza dobrem i złem” bergsonizm Elan vitale. Intuicjonizm. Rzeczywistość jest nieustannym, nieograniczonym ruchem, przepełnia go siła twórcza (elan vitale), badać ją można tylko przez intuicję i instynkt. Bergson powraca do metafizyki i irracjonalizmu. „Ewolucja twórcza”

Schopenhaueryzm: Człowiek jest istota cierpiącą, gdyż poszukuje doskonałości, której w jego świecie nie ma. Bezrozumny pęd życiowy zmusza go do stałej aktywności, aby zaspokoić pragnienia i ambicje, co prowadzi do poczucia klęski, upokorzenia, niedosytu. Niesie niezadowolenie z siebie i ze świata. Człowiekowi towarzyszy strach przed życiowymi przeciwnościami i śmiercią. Pragnie osiągnąć niemożliwe, czyli znaleźć sens życia, którego nie ma, zrealizować cele, które są nieosiągalne, pragnie nieśmiertelności, chociaż musi umrzeć  ból istnienia. Najskuteczniejszymi sposobami łagodzenia bólu egzystencjalnego są: -wyzbycie się pragnień, rezygnacja z pożądań, ze świata- nirwana; -oddanie się kontemplacji piękna natury; -tworzenie sztuki lub jej kontemplacja; -akt fizyczny.

Nietzscheanizm: Bezwzględna krytyka moralności i kultury współczesnej. Kwestionowanie głównie altruizmu, równości, wolności, sprawiedliwości i litości (fundamentalnych wartości etyki chrześcijańskiej). Postulat wolności absolutnej ( także uwolnienie od ograniczeń moralnych) dla jednostek wybitnych, charakteryzujących się szczególnymi predyspozycjami- nadludzi. Rasa panów obejmuje również artystów, których twórczość jest doskonałą formą aktywnego życia, wyrażającą siłę i wolę ducha jednostki wybitnej.

Bergsonizm: Część poznawczych mocy człowieka ma charakter biologiczny, zmysłowy. Jedynym właściwym instrumentem poznania życia jest intuicja. Intuicja działa obok intelektu, jest instrumentem metafizyki, utożsamianej z natchnieniem. Dzięki intuicji podmiot poznania „wczuwa się” w swój obiekt, poznaje go od wewnątrz. Intuicja istnieje w człowieku dzięki elan vital (pędu życiowego)- niezniszczalnej siły postrzeganej w świecie, jak i wewnątrz ludzkiej świadomości. Prąd witalny to wewnętrzna siła sterująca rozwojem życia, wspólna dla świata i jaźni człowieka ( strumienia myśli i uczuć). Święci i bohaterowie wykazują się mistyką, która rodzi się z uświadomienia sobie tożsamości ze światem i wpływa na doskonalenie się ludzkości. Człowiek jest wewnętrznie wolny. Dzięki myśli, intuicji, sztuce może docierać do niezbadanych obszarów rzeczywistości.

Prądy kulturowe zainspirowane wcześniej wymienionymi filozofiami: Dekadentyzm ( franc. decadence- upadek, schyłek)- schopenhaueryzm, nietzscheanizm. Katastrofizm- schopenhaueryzm, nietzscheanizm. Impresjonizm- bergsonizm. Ekspresjonizm- schopenhaueryzm, nietzscheanizm. Symbolizm- schopenhaueryzm, bergsonizm. Witalizm- bergsonizm.

nuda szyderstwo wstręt DEKADENT= młody starzec upadek wartości zniechęcenie smutek, melancholia przeczenie DEKADENTYZM- zespół przekonań i zachowań, które uzewnętrzniały się w dziełach literackich, a związane były ze znudzeniem życiem i pełnym niechęci stosunku do świata, polegającym na negacji nauki i postępu, poczucia daremności wszystkich ludzkich poczynań.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer „Koniec wieku XIX” Człowiek schyłku wieku: -zadręcza się bezsensem własnej egzystencji, -trawi go ból istnienia, -pozbawiony został wiary w tradycyjne wartości (emocje niczemu nie służą), - nie znajduje w sobie- ani w otaczającym świecie- obrony przed złem, zniechęceniem, apatią. Kazimierz Przerwa-Tetmajer „Hymn do Nirwany”: - pojęcie niebytu traktowane jako bóstwo, będące adresatem litanii- wiersza, odrzucenie przez podmiot liryczny życia świadomego jako złego, bo pełnego okrucieństw, bólu i niepewności. “Lubię kiedy kobieta” Ucieczka polega na zapamiętaniu się w namiętności, uczuciu. Moment rozkoszy po której, niestety, powraca rzeczywistość. Chwila dająca ukojenie. Ucieczka poprzez kontakt z naturą, przyrodą – tworem Boga.

Okładka „Chimery” z listopada 1902 roku wg projektu Edwarda Okunia. „Chimera”- czasopismo redagowane (1901-1907) w duchu hasła: „ars pro arte”-„sztuka dla sztuki” (Zenon Przesmycki, pseud. Miriam, 1861-1944 )

Artyści= arystokracja ducha =nadludzie Stanisław Przybyszewski „Confiteor”- uwolnienie sztuki od pozaartystycznych zobowiązań i artysty od wszelkich społecznych i etycznych ograniczeń. „ Artysta stoi ponad życiem, ponad światem, jest Panem Panów, niekiełznanym żadnym prawem, nieograniczony żadną siłą ludzką.” Stanisław Przybyszewski FRANCISCO GOYA: EL MACHO CABRIO

Hymn Jana Kasprowicza „Dies Irae” – znaczy dzień gniewu: Katastrofizm- wizja świata idącego ku zagładzie, tendencja głosząca upadek i zagładę Ziemi. W Hymnach widzimy otwarte groby, miliardy krzyży, walące się z nieba, rzeki i morza ciepłej krwi, wreszcie żmije, pijawki o dziwnych ludzkich głowach. Hymn Jana Kasprowicza „Dies Irae” – znaczy dzień gniewu: wizja sądu ostatecznego, nieuchronna zagłada jest karą za grzechy, które zapoczątkowała pramatka Ewa, pesymizm, poczucie zagrożenia, rozpacz podmiotu lirycznego, Bóg- bezlitosny sędzia.

Impresjonizm Impresjonizm „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej” K. Przerwa-Tetmajer Ważną rolę odgrywa światło, które prześwietla kontury skał, drzew, innych przedmiotów i rozświetla barwy. W literaturze łączono elementy plastyczne z elementami muzycznymi i ekspresją słowa (synestezja). Pisano o zmiennym nastroju i chwilowych wrażeniach, doznaniach artysty- ulotnych, nieuchwytnych przeżyciach (Kazimierz Przerwa- Tetmajer: „Melodia mgieł nocnych”, „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej”). „Impresja- Wschód Słońca” - Tematem obrazu jest świat w zatoce- nastrojowy pejzaż nadmorski. - Brzask, świt został uchwycony środkami optycznymi. - W ujęciu pleneru ważniejsze są wrażenia świetlne niż realne kontury łodzi i rybaka. - Zwraca uwagę malowanie światła, powietrza i mgły. Świat w obrazach impresjonistów był zmienny, dynamiczny i ulotny. Stosowano światłocień, świat malowany był słońcem, przyroda nie znała koloru czarnego. Poeta skupia się na oddaniu barw tworzących pejzaż, nie na jego konturach Impresjonizm Technika oniryczna-obrazowanie upodabniające wszystko do snu („wśród ciszy drzemie uroczystej”). Synestezja- jednoczesne kojarzenie różnych doznań zmysłowych („srebrzystoturkusowa cisza”). Kontemplacja piękna tatrzańskiej przyrody jest dla podmiotu lirycznego chwilą zapomnienia i ucieczką od egzystencjalnego bólu- dekadentyzm. Oglądany widok chwilowym wrażeniem, które zaraz minie.

„Jam ciemny jest wśród wichrów płomień boży, EKSPRESJONIZM w okresie Młodej Polski nie był uświadamiany jako odrębna kategoria artystyczna. Kształt programowy został uformowany dopiero w 1918 r. na łamach "Zdroju". Ekspresjonizm kładł nacisk na wyrazistość, przedstawienie przeżyć psychicznych, dążył do ich uzewnętrznienia. Akcentował ostre kontrasty w obrazie rzeczywistości, posługiwał się kontrastem, deformacją, łączył patos z wulgarnością, liryzm z prozą. „Jam ciemny jest wśród wichrów płomień boży, Mój duch łańcuchem skuty do ziemi...” Tadeusz Miciński

„Lucifer” Tadeusz Miciński Bohaterem wiersza i podmiotem lirycznym jest szatan(popularny motyw ekspresjonistyczny). Cechuje go to, że: posiada władzę nad przyrodą i jej żywiołami; ma wielką potęgę, ale jest bezsilny.

Prąd literacki ukształtowany we Francji i Belgii (koniec XIX wieku). SYMBOLIZM Prąd literacki ukształtowany we Francji i Belgii (koniec XIX wieku). Nazwa pochodzi od ogłoszonego w "Le Figaro" (1886) manifestu J. Moreasa Le Symbolisme. Teorię symbolizmu sformułował Maurycy Maeterlinck. Rezygnacja z poezji opisowej na rzecz poezji, której ambicją stało się wyrażenie tego, co niewyrażalne. Obraz rzeczywistości poznawalnej jest ograniczony, poza nim istniej sfera niepoznawalna i niewyrażalna. Metoda symboliczna- zastąpienie bezpośredniej wypowiedzi lirycznej, nazywającej stany psychiczne i przeżycia podmiotu przez wizyjny, obrazowy ich ekwiwalent. W Polsce propagatorem symbolizmu był Zenon Przesmycki.

„Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” J. Kasprowicz Elementy : Limba: zwalona przez burzę, była mocnym drzewem, a teraz jest próchniejąca, martwa Róża: chowa się pomiędzy skałami, przeczekała burzę, nadal żyje i jest piękna, chroni się, jest delikatna, szuka wsparcia by przeżyć. Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy zostaną powaleni. Róża to symbol witalności, życia, piękna. Delikatni i giętcy mogą łatwiej przetrwać burzę. Róża obawia się burzy drży przed jej siłą, ale dąży do przetrwania. Widzi potężne drzewo, które nie podołało. Wszystko przemija, ale róża kurczowo trzyma się życia. Wiersz o niepokojach, obawach;. współczesnego człowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, śmierci. Konieczność trwogi przed śmiercią. Obawy. Limba Róża potężna wątła, subtelna próchniejąca piękna szpetna wspaniała wyniosła, dumna słaba, szuka wsparcia Kontrasty, zastosowanie autonomii (różne elementy natury by zasugerować ich symbolikę).

„Szał uniesień” W. Podkowiński Koń- dzikość, żądza, siła. Kobieta- obezwładniona szałem, oddana zmysłowości, spokojna rozkosz. Tło obrazu- chaos złożony ze światła i cieni. Dzieło uznane zostało przez część krytyków i twórców za manifest nowej sztuki, za wyraz buntu przeciw zastanym kanonom estetycznym. Porwana siłą erotycznych instynktów kobieta zespolona z demonicznym rumakiem ucieleśnia w tym obrazie niszczącą moc.

L.Staff „Kowal” Kowal- człowiek odznaczający się postawą heroizmu i aktywności,typ nowego bohatera. Symbolizm Schopenhaueryzm, bergsonizm Nietzscheanizm Witalizm Świadome kształtowanie siebie i swego losu. Nurt sławiący zdrowie i ptęgę ludzkiego ciała oraz umysłu. Otrząśnięcie się z nastroju niemocy i bierności Niepoddawanie się przeciwnościom życia i własnym ograniczeniom. Sławienie aktywnej postawy wobec życia- manifest woli mocy.

Oprócz wcześniej omawianych filozofii w utworach Młodej Polski spotykamy np.: L.Staff „Dzieciństwo”- wspomnienia z dzieciństwa źródłem szczególnie pozytywnych wspomnień i przeżyć- freudyzm (dzieciństwo w decydujący sposób określa późniejsze, dorosłe przeżycia i zachowania). J. Kasprowicz „Księga ubogich”- franciszkanizm- pogodzenie się z losem, odnajdowanie radości i inspiracji w rzeczach prostych.

KONIEC