Efektywność ekonomiczna gospodarstw ekologicznych w rejonie Brodnicy Jarosław Stalenga IUNG-PIB Puławy

2 12 2 2 1 1 Województwo Kujawsko-Pomorskie 2003-2004 badania w ramach projektu BERAS 2005-2010 badania w ramach tematu 2.3 PIB 1

Odniesienie wyników z 2008 r Odniesienie wyników z 2008 r. do średniej z województwa kujawsko-pomorskiego Wskaźniki w zależności od kierunku produkcji Porównanie wyników uzyskanych w 2008 r. z danymi z roku 2005

Charakterystyka analizowanych gospodarstw ekologicznych w 2008 r. Wyszczególnienie Średnia ze zbiorowości Średnia dla województwa Liczba badanych gospodarstw 20 73 200 Powierzchnia UR (ha/gosp.) 18,1 12,3 Udział gruntów ornych (%) 90 88 Udział plantacji trwałych (%) 1 0,8 Udział łąk i pastwisk TUZ (%) 8 11,0 Bonitacja gleb UR* 0,84 1,05 Zatrudnienie w gosp.** 1,77 * - wskaźnik jakości gleb wg GUS, 1 ha GO kl IVa = 1 ** - w przeliczeniu na osoby pełnozatrudnione, 2200 godz./osobę/rok

Analizowane gospodarstwa na tle ogółu gospodarstw ekologicznych w Polsce w 2008 r. Wyszczególnienie Polska - gosp. ekologiczne Badana zbiorowość Średnia dla województwa z certyfikatem w okresie przestawiania Liczba gosp. 8685 6211 20 73200 Powierzchnia UR (ha) 20,6 21,9 18,1 12,3 Grunty orne (%) 48,0 23,3 90 89,2 Plantacje trwałe (%) 5,0 19,1 2 0,8 TUZ (%) 47 49 8 10,0 Bonitacja gleb UR* - 0,84 1,05 * - wskaźnik jakości gleb wg GUS, 1 ha GO kl IVa = 1

Struktura zasiewów w analizowanych gospodarstw ekologicznych (%) Wyszczególnienie Średnia ze zbiorowości Średnia dla województwa Zboża - razem 44,5 65,6 żyto 13,3 10,4 pszenica 16,1 19,0 jęczmień 0,7 13,0 owies 2,1 1,4 mieszanka zbożowa 9,5 12,4 Ziemniak 1,5 2,7 Strączkowe na nasiona 0,9 Kukurydza 1,31 8,8 Oleiste 0,3 10,8 Motylkowate w uprawie polowej 36,2 4,8 Warzywa gruntowe 3,8 2,4 Jagodowe 0,5 Międzyplony 18,1

Plony podstawowych roślin uprawnych w t z ha (2008) Wyszczególnienie Badana zbiorowość Średnia dla województwa Żyto 2,9 Pszenica 3,4 4,2 Jęczmień 2,8 3,5 Owies 2,3 3,0 Mieszanka zbożowa 3,3 Ziemniaki 17 22 Strączkowe na nasiona 1,5 Pastewne polowe (z.m.) 30 34 Warzywa na GO 35 23 Owoce z sadów 4,7 7,8 Owoce jagodowych 4,3 5,7 Łąki na siano 5,4 Produkcja roślinna (j.zboż./ha UR) 37 45

Średnia ze zbiorowości Średnia dla województwa Obsada zwierząt i struktura pogłowia w analizowanych gospodarstwach ekologicznych w 2008 r. Wyszczególnienie Średnia ze zbiorowości Średnia dla województwa Obsada inwentarza produkcyjnego (SD/100 ha UR) 73,7 67,3 Udział bydła (%) 87,5 48,7 w tym krów (%) 61,2 19,2 Udział trzody chlewnej (%) 5,6 46,3 Udział kóz i owiec (%) 4,4 0,1 Udział drobiu (%) 2,6 4,5

Średnia ze zbiorowości Średnia dla województwa Produkcja zwierzęca w analizowanych gospodarstwach ekologicznych (2008) Wyszczególnienie Średnia ze zbiorowości Średnia dla województwa Wydajność mleczna krów (l/szt/rok) 4583 3818 Produkcja mleka (l/ha UR) 1519 599 Produkcja żywca wołowego (kg/ha UR) 164 24 Produkcja żywca wieprzowego (kg/ha UR) 54 187 Produkcja zwierzęca (jedn. zboż./ha UR) 32,5 27,6 Produkcji końcowa zwierzęca [brutto] (zł/ha UR) 1842 b.d.

Średnia ze zbiorowości Średnia dla województwa Sprzedaż produkcji rolnej i jej struktura w analizowanych gospodarstwach ekologicznych w 2008 r. Wyszczególnienie Średnia ze zbiorowości Średnia dla województwa Sprzedaż produkcji rolnej (zł/ha UR) 3113 2724 w tym produkcji roślinnej (zł/ha UR) 1271 (41%) 958 (35%) w tym produkcji zwierzęcej (zł/ha UR) 1842 (59%) 1765 (65%)

Sprzedaż produkcji rolnej i jej struktura w 2008 r. [%] Wyszczególnienie Średnio Średnia dla województwa Zboża 17,3 11,4 Strączkowe 0,5 Ziemniak 1,6 1,1 Rzepak 11,0 Warzywa gruntowe 19,6 5,7 Burak cukrowy 5,6 Owoce 0,7 2,3 Żywiec wołowy 31,3 3,5 Żywiec wieprzowy 7,1 27,8 Żywiec drobiowy 0,4 9,8 Mleko 19,4 21,7 Pozostała sprzedaż 2,1 0,1

Ceny sprzedaży podstawowych produktów rolnych w 2008 r. Wyszczególnienie Średnio Średnia dla województwa Zboża [pszenica] (zł/dt) 111,4 67,5 Ziemniak jadalne (zł/dt) 62,8 48,7 Warzywa gruntowe (zł/kg) 0,85 b.d Mleko (zł/l) 0,97 1,02 Żywiec wołowy (zł/kg) 5,93 4,14 Żywiec wieprzowy (zł/kg) 4,36 4,11 dla zbóż premia cenowa 65% ! dla ziemniaka 29% dla żywca wołowego 43% Brak premii dla mleka !!

Charakterystyka gospodarstw w zależności od kierunku produkcji (2008) Wyszczególnienie Kierunek produkcji roślinny mieszany zwierzęcy Liczba badanych gospodarstw - w tym bez produkcji zwierzęcej 6 2 7 - Powierzchnia UR (ha/gosp.) 12,1 12,3 29,6 Grunty orne (%) 90,7 86,1 Plantacje trwałe (%) 1,3 3,5 1,6 Łąki i pastwiska (%) 6,5 5,8 12,2 Odłogi (%) 1,5 0,1 Wskaźnik jakości gleb* 0,84 0,96 1,00 * - wskaźnik jakości gleb wg GUS, 1 ha GO kl IVa = 1

Struktura zasiewów gospodarstw o różnych kierunkach produkcji (2008) Wyszczególnienie Kierunek produkcji roślinny mieszany zwierzęcy Zboża (%) 49,8 67,8 32,9 Mieszanki zbożowo-strączkowe (%) 6,7 11,9 Ziemniak (%) 1,4 3,6 0,6 Pastewne w uprawie polowej (%) 24,8 17,2 47,5 Warzywa gruntowe (%) 10,9 3,3 Kukurydza na zielonkę 2,3 Pozostałe (%) 6,4 8,1 3,4 Produkcja roślinna (j.zboż./ha UR) 28,2 33,8 35,1

Obsada zwierząt w gospodarstwach o różnych kierunkach produkcji w 2008 r. Wyszczególnienie Kierunek produkcji roślinny mieszany zwierzęcy Obsada inwentarza (SD/100ha UR) 16,2 90,1 110,4 Bydło (%) 73,5 57,5 88,7 w tym krowy (%) 17,8 24,5 58,5 Trzoda chlewna (%) 3,4 25,1 8,2 Kozy (%) 9,7 10 0,6 Drób (%) 13,4 7,4 2,5 Produkcja zwierzęca (j.zboż./ha UR) 1,5 48,6 43,5

Wybrane wskaźniki ekonomiczne w przeliczeniu na 1 ha UR (2008) Wyszczególnienie Kierunek produkcji roślinny mieszany zwierzęcy Produkcja końcowa brutto [Pkb] (zł/ha UR) 4 269 5 167 4 636 dopłaty bezpośrednie (zł/ha UR) 556 567 594 dopłaty do produkcji ekologicznej (zł/ha UR) 651 652 677 Udział produkcji zwierzęcej (%) 5 56 79 Koszty bezpośrednie [K] (zł/ha UR) 270 923 1 028 Nadwyżka bezpośrednia [Pkb-K] (zł/ha UR) 3 999 4 244 3 608 Nakłady materiałowo-pieniężne [N] (zł/ha UR) 2 422 3 669 4 035 Dochód osobisty [Drb+Db] (zł/ha UR) 2 683 2 876 1 511

Dochody w przeliczeniu na osobę pełnozatrudnioną i gospodarstwo (2008) Wyszczególnienie Kierunek produkcji roślinny mieszany zwierzęcy Dochód rolniczy brutto (tys. zł/1 osobę pełnozatrudnioną) 28,4 16,0 15,1 Dochód osobisty (tys. zł/1 osobę pełnozatrudnioną) 32,5 26,7 16,2 Dochód rolniczy brutto (tys. zł/1 gospodarstwo) 27,1 25,6 41,9 Dochód osobisty (tys. zł/1 gospodarstwo) 35,4 44,7 Efektywność ekonomiczna [Ee=Pkb/N] 1,76 1,41 1,15

Porównanie gospodarstw w latach 2005 i 2008 Wyszczególnienie Rok badań 2005 2008 Powierzchnia UR (ha/gosp.) 17,9 18,1 Grunty orne (%) 88,6 87,0 Plantacje trwałe (%) 2,2 2,4 Łąki i pastwiska (%) 9,2 10,6 Struktura zasiewów (%) Zboża 45,7 44,5 Ziemniaki 4,2 1,5 Pastewne w uprawie polowej 32,1 36,2 Mieszanki zbożowo-strączkowe 11,5 8,1 Strączkowe na nasiona 1,0 Kukurydza na zielonkę 1,3 Uprawy warzyw na GO 3,5 3,8 Inne 2

Porównanie gospodarstw w latach 2005 i 2008 Wyszczególnienie Rok badań 2005 2008 Obsada zwierząt Obsada inwentarza (SD/100ha UR) 79,8 73,7 Bydło (%) 88,8 87,4 w tym krowy (%) 56,4 61,2 Trzoda chlewna (%) 8,7 5,5 Kozy 0,7 4,4 Drób 2,0 2,6

Nakłady materiałowo-pieniężne i dochody w przeliczeniu na 1 ha UR Wyszczególnienie Rok badań 2005 2008 Produkcja końcowa brutto [Pkb] (zł/ha UR) 5285 5126 dopłaty bezpośrednie (zł/ha UR) 425 579 dopłaty do produkcji ekologicznej (zł/ha UR) 606 661 Udział produkcji zwierzęcej (%) 43,1 35,3 Koszty bezpośrednie [Kb] (zł/ha UR) 731 855 Koszty pośrednie [Kp] (zł/ha UR) 1069 1951 Nakłady materiałowo-pieniężne [N] (zł/ha UR) 1800 2806 Udział dopłat w nakładach (%) 57 44 Nadwyżka bezpośrednia [Pkb-K] (zł/ha UR) 4554 4271 Dochód rolniczy brutto [Drb=Pkb-N] (zł/ha UR) 3485 2320 Dochody spoza gospodarstwa [Dd] (zł/ha UR) 215 358 Dochód osobisty [Drb+Db] (zł/ha UR) 3700 2678

Dochody na gospodarstwo i osobę pełnozatrudnioną Wyszczególnienie Rok badań 2005 2008 Dochód rolniczy brutto (tys. zł/1 osobę pełnozatrudnioną) 18,3 14,9 Dochód osobisty (tys. zł/1 osobę pełnozatrudnioną) 19,4 18,6 Dopłaty do powierzchni w tyś zł/gosp. (obsz + eko) 21,4 22,3 Dochód rolniczy brutto (tys. zł/gospodarstwo) 51,0 26,4 Dochód osobisty (tys. zł/gospodarstwo) 64,7 32,9 Udział dopłat w dochodach osobistych (%) 33,1 67,8 Efektywność ekonomiczna [Ee=Pkb/N] 2,94 1,82

Podsumowanie Badana grupa gospodarstw, z uwagi na ekologiczny sposób gospodarowania, wyróżniała się dużym udziałem w zasiewach roślin pastewnych, głównie motylkowatych, oraz dominacją bydła w pogłowiu zwierząt i dużym udziałem mleka w towarowej produkcji. Poziom plonów podstawowych gatunków roślin, pomimo wyeliminowania przemysłowych środków produkcji, i mimo tego że gospodarstwa ekologiczne posiadały gorsze gleby nie odbiegał znacząco od przeciętnych dla województwa kujawsko-pomorskiego.

Podsumowanie Na sytuację ekonomiczną ocenianych gospodarstw znaczący wpływ miały dopłaty bezpośrednie, dotacje powierzchniowe do ekologicznego gospodarowania, ich wysokość w 2008 r. wynosiła około 1240 zł, co pokrywało prawie połowę nakładów materiałowo-pieniężnych ponoszonych na produkcję, a udział dotacji w produkcji końcowej brutto dochodził do 25%.

Podsumowanie 4. W 2008 r. większość produktów gospodarstwa ekologiczne zbywały po wyższych cenach. Premia cenowa wahała się od 30% dla ziemniaka do ponad 60% w przypadku zbóż. Gospodarstwa nie uzyskiwały premii cenowej na mleko.

Podsumowanie 5. Sytuacja ekonomiczna ocenianych gospodarstw ekologicznych w 2008 r. w porównaniu do 2005 r. uległa pogorszeniu, co wynikało głównie z niższych plonów roślin, ale przede wszystkim wiązało się ze wzrostem kosztów pośrednich produkcji rolniczej. Wzrost wartości dopłat, a także wyższe premie cenowe za surowce EKO nie były w stanie zrekompensować rosnących kosztów.

założona w 1991 r. przerabia rocznie ok. 350 t. zbóż

Dziękuję za uwagę