Trybunał Konstytucyjny oraz sądownictwo konstytucyjne

Cechy modelu amerykańskiego Kontrola zdecentralizowana Kontrola konkretna Kontrola następcza Charakter względny

Cechy modelu kontynentalnego Kontrola scentralizowana Kontrola abstrakcyjna oraz konkretna Kontrola prewencyjna oraz następcza Charakter bezwzględny (eliminacja z systemu prawnego normy niekonstytucyjnej)

Rozwiązania szczególne system francuski system brytyjski system skandynawski system szwajcarski system mieszany Ameryka Łacińska, Grecja, Portugalia

Skład Trybunału Konstytucyjnego 15 sędziów wybierani przez Sejm RP na 9-letnią indywidualną kadencję Kandydaturę zgłasza Prezydium Sejmu lub 50 posłów kwalifikacje

Kwalifikacje sędziów Wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego. Oznacza to (poza wymogiem ukończenia studiów prawniczych i odpowiedniej aplikacji zakończonej egzaminem) konieczność wykazania się co najmniej 10 - letnim stażem pracy w zawodzie prawniczym. Z tego warunku są jednak zwolnieni profesorowie i doktorzy habilitowani nauk prawnych

Dla podjęcia uchwały o wyborze danej osoby na sędziego konstytucyjnego konieczna jest bezwzględna większość głosów przy obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Oznacza to, że aktualna większość parlamentarna jest w stanie wpływać na nominacje do Trybunału Konstytucyjnego. Było to dostrzegalne w dotychczasowej praktyce. Co będzie dalej…

Prezes i Wiceprezes Trybunału są mianowani przez Prezydenta Rzeczypospolitej spośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału (art. 194 ust. 2 Konstytucji).

Status sędziów zasada niezawisłości art. 195 ust. 1 Konstytucji "w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji" Gwarancje niezawisłości: zakaz reelekcji zakaz usunięcia ze stanowiska w trakcie kadencji

Wygaśnięcie mandatu sędziego Stwierdzenie wygaśnięcia mandatu dokonywane jest w formie uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału (art. 11 ustawy o TK). Nie istnieje natomiast możliwość odwołania sędziego przez Sejm, ani też usunięcia go z urzędu decyzją jakiegokolwiek innego organu państwowego.

Wygaśnięcie mandatu sędziego – powody zrzeczenia się urzędu; stwierdzenia orzeczeniem komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków sędziego z powodu choroby, ułomności lub upadku sił; skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo; skazania na usunięcie ze stanowiska sędziego przez sąd dyscyplinarny.

Samodzielność Trybunału Konstytucyjnego jako organu konstytucyjnego państwa znajduje m.in. wyraz w jego autonomii. Trybunał: uchwala regulamin określający wewnętrzny tok postępowania uchwala statut określający wewnętrzną organizację Biura Trybunału; wygaśnięcie mandatu sędziego musi być stwierdzone uchwałą Trybunału, odpowiedzialność dyscyplinarną sędziowie ponoszą tylko przed Trybunałem; projekt budżetu Trybunału jest przedstawiany parlamentowi w wersji złożonej przez Prezesa Trybunału.

Funkcje TK Kontrola norm (abstrakcyjną i konkretną; a posteriori i a priori - art. 188 pkt 1-3, art. 122 ust. 3 i 4, art.133 ust. 2 Konstytucji); szczególną procedurą kontroli norm jest rozpatrywanie skarg konstytucyjnych (art. 79 i art. 188 pkt 5 Konstytucji) ) rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa (art. 189 Konstytucji); orzekanie o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych (art. 188 pkt 4 Konstytucji); uznawanie trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania funkcji (art. 131 ust. 1 Konstytucji). funkcja sygnalizacyjna

Kontrola norm Kontrola następcza (a posteriori) – dominuje Kontrola prewencyjna (a priori) – charakter wyjątku od zasady

Kontrola prewencyjna Prawo zwrócenia się do Trybunału w tym trybie przysługuje tylko Prezydentowi. Może się odnosić tylko do ustaw już uchwalonych przez Sejm i Senat i przedstawionych Prezydentowi do podpisu oraz do umów międzynarodowych przedstawionych Prezydentowi do ratyfikacji

Następcza kontrola norm Art. 188 Konstytucji poddaje kontroli Trybunału Konstytucyjnego trzy typy aktów normatywnych: ustawy, umowy międzynarodowe oraz inne przepisy prawa wydawane przez centralne organy państwowe. Poza właściwością Trybunału pozostają wszelkie akty, które są pozbawione normatywnego charakteru, a także akty normatywne wydawane przez organy samorządu terytorialnego (kontrolę nad aktami prawa miejscowego sprawuje NSA)

Uchwała Sejmu jako przedmiot kontroli TK U 5/94 – kontroli TK podlegają te uchwały Sejmu, które mają charakter normatywny (jak np. regulamin Sejmu, U 10/92),

Prawo UE od wejścia Polski do UE toczył się spór czy TK ma kognicję do kontroli prawa UE, w praktyce problem dotyczy zwłaszcza rozporządzeń unijnych 16 listopada 2011 TK rozpatrzył skargę konstytucyjną SK 45/09 na rozporządzenie UE dotyczące uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Rozporządzenie Rady nr 44/2001)

Kryteria kontroli Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje trzy kryteria kontroli (art. 42): materialne – TK bada treściową zgodność kontrolowanego aktu normatywnego (jego przepisów) z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. proceduralne – TK bada dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa dla wydania kontrolowanego aktu normatywnego. Kompetencyjne – TK bada kompetencje do wydania aktu. Ma to znaczenie zwłaszcza przy kontroli aktów podustawowych, bo mogą one być wydawane tylko na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.

Inicjatywa kontroli Kontrola prewencyjna – Prezydent RP Kontrola następcza – dwie formy inicjatywy: Abstrakcyjna Konkretna - Charakter pośredni, ale bliższy pierwszej z tych form, ma skarga konstytucyjna. - Nie istnieje natomiast obecnie możliwość orzekania z inicjatywy własnej Trybunału, znana ustawie z 1985 roku.

Prawo inicjowania postępowania w procedurze kontroli abstrakcyjnej przysługuje licznej grupie podmiotów Ustawa o Trybunale z 1997 roku rozróżnia tzw. inicjatywę powszechną i inicjatywę szczególną.

Inicjatywa powszechna Oznacza prawo do kwestionowania konstytucyjności każdego aktu normatywnego, niezależnie od tego, czy treść tego aktu jest związana z zakresem działania wnioskodawcy. Prawo to przysługuje niemal wszystkim organom konstytucyjnym państwa, tj: Prezydentowi, Marszałkowi Sejmu, Marszałkowi Senatu, Premierowi, Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego, Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokuratorowi Generalnemu, Prezesowi Najwyższej Izby Kontroli i Rzecznikowi Praw Obywatelskich. Prawo takie przysługuje też grupie 50 posłów lub 30 senatorów.

Inicjatywa szczególna Inicjatywa szczególna pozwala na kwestionowanie tylko takich aktów normatywnych, których treść dotyczy zakresu działania wnioskodawcy. Należy ona do: organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowych organów związków zawodowych, organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościołów i związków wyznaniowych, a także - w zakresie regulacji dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów - do Krajowej Rady Sądownictwa (art. 191 ust. 1 pkt 2-5 Konstytucji).

Inicjatywa szczególna Wniosek wniesiony przez jeden z powyższych podmiotów podlega wstępnemu rozpoznaniu. Dokonuje tego Trybunał w składzie jednego sędziego, który - w razie uznania niedopuszczalności lub oczywistej bezzasadności wniosku - odmawia nadania mu dalszego biegu. Wnioskodawcy przysługuje zażalenie (art. 36 ustawy o TK), które jest rozpatrywane przez skład trzech sędziów.

Pytania prawne Z pytaniem takim może wystąpić każdy sąd, jeżeli od rozstrzygnięcia kwestii, czy dany przepis prawny jest zgodny z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami, zależy rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed tym sądem (art. 193 Konstytucji).

Pytania prawne Prawo wystąpienia z pytaniem prawnym przysługuje każdemu sądowi Prawo to przysługuje wyłącznie składom orzekającym, mogą one zwracać się do Trybunału Konstytucyjnego bez pośrednictwa sądów wyższych czy też prezesów sądów. Konieczne jest, by sąd nabrał wątpliwości co do zgodności normy prawnej, która ma być podstawą rozstrzygnięcia, nie jest natomiast wymagane, by sąd był absolutnie przekonany o jej niezgodności. Sąd przedstawiający pytanie prawne powinien zawiesić postępowanie w sprawie, na tle której pytanie zostało postawione, tak aby rozstrzygnięcie tej sprawy mogło nastąpić w oparciu o orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego.

Skutki orzeczeń Poprzednie ujęcie kompetencji TK pozbawiało charakteru ostatecznego orzeczenia o niekonstytucyjności ustawy (w ciągu 6 miesięcy Sejm mógł takie orzeczenie odrzucić, co oznaczało pozostawienie niekonstytucyjnej ustawy w systemie prawa obowiązującego). Konstytucja z 1997 roku zerwała z takim uzależnieniem Trybunału Konstytucyjnego od władzy ustawodawczej. W myśl jej art. 190 ust. 1: "Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne".

Skutki orzeczeń Sentencje wszystkich orzeczeń dotyczących kontroli norm podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w dzienniku urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Orzeczenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, tzn. z tym dniem traci moc obowiązującą akt normatywny (przepis zawarty w tym akcie). Oznacza to jednak, że do tego momentu akt normatywny - choć był wadliwy - to jednak obowiązywał. Orzeczenie wywiera skutki erga omnes.

Skutki orzeczeń Trybunał może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, termin ten nie może przekraczać 18 miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a 12 miesięcy, gdy chodzi o inny akt normatywny (art. 190 ust. 3 Konstytucji). Podstawowym celem tego rozwiązania - dla którego inspiracją były unormowania austriackie - jest stworzenie możliwości dostosowania finansów państwowych do nowej sytuacji, jaka może wynikać na tle orzeczenia Trybunału.

Skutki orzeczeń Każdy zainteresowany może żądać ponownego rozpatrzenia sprawy prawomocnie zakończonej. Art. 190 ust. 4 Konstytucji wprowadza jako zasadę generalną, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności kontrolowanego aktu normatywnego (przepisu) stanowi "podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania".

Dziękuję bardzo