Zasiedlenie Europy Podbój północy 1 – 0,3 Mya Prezentacja wykonana na potrzeby zajęć dydaktycznych na kierunku archeologia. Może być wykorzystywana wyłącznie w celach edukacyjnych i wyłącznie w zastosowaniach niekomercyjnych. W prezentacji wykorzystano materiał ilustracyjny z publikacji i stron internetowych m.in. Nature, Science, National Geographic, Wikipedia i in.

Skala wyzwań

Happisburgh 0,95 Mya Zasiedlenie północnej Europy należy postrzegać jako wyraz rosnących możliwości człowieka. W podobnym okresie, między 1 a 0, 78 Mya ludzie pojawiają się także na Wyspie Flores, leżącej w Indonezji za tzw. Linią Wallace’a. Linia ta wyznacza granicę między endemiczną fauną Australii i fauną orientalną. Jej przekroczenie, związane z umiejętnościami pokonania otwartego morza wyraźnie wskazuje, że ewolucja biokulturowa człowieka już w tym okresie wyposażyła go w umiejętności dalece wykraczające poza możliwości przystosowawcze typowe dla zwierząt, w tym małp naczelnych. Odkrycie, że zasiedlenie północnej części Europy dokonało się tak wcześnie świadczy o dużych zdolnościach adaptacyjnych H.antecessor. Homininy te zamieszkiwały tereny Anglii w okresie, w którym klimat zdecydowanie się pogarszał.

Pakefield, ok. 0,7 Mya Także stanowisko Pakefield pokazuje, że zasiedlenie północnej Europy było procesem trwałym, mimo zmian klimatycznych.

Kärlich, >0,78 Mya Karlich > 0,78 Mya Korolevo, >0,78 Mya Stranska Skala, >0,78 Mya

Trzebnica i Rusko Najstarsze ślady zasiedlenia ziem polskich, datowane są niejednoznacznie, być może ich wiek przekracza 500 tys. lat Narzędzia krzemienne z Trzebnicy mieszczą się w charakterystyce zespołów mikrolitycznych, występujących w Europieniemal od początku jej zasiedlenia. Również w tym okresie zespoły te były popularne, szczególnie w Europie na zachód od Renu i na północ od Alp, gdzie zespoły aszelskie są w zasadzie nieobecne.

Migracja ACH Tell el Ubeidyia 1,5 Mya Dżisr Banat Jakub: 0,8 Mya Pierwsze pozaafrykańskie zespoły ACH?

Migracja ACH Stanowiska andaluzyjskie Quipar i Solana dostarczyły najstarszych śladów tradycji aszelskiej w Europie, datowanych na 0,9 – 0,8 Mya.

Rozwój narzędzi rdzeniowych

0,5 Mya: rozwój kultury dolnego paleolitu W tym okresie, obok znanych dotychczas zespołów otoczakowych, oraz zespołów z narzędziami mikrolitycznymi (tzw. kompleks mikrolityczny) na zachód od Renu i na południe od Alp upowszechniają się zespoły z pięściakami. Równolegle w Europie znajdowane są tzw. zespoły klaktońskie, z masywnymi odłupkami, pozbawione pięściaków. Zróżnicowanie między zespołami klaktońskimi i aszelskimi na poziomie lokalnym nie ma najprawdopodobniej charakteru kulturowego. Być może te dwa typy przemysłów reprezentują inne aktywności ludzkie. Natomiast fakt, iż na terenach leżących poza linią Moviusa występują jedynie zespoły mikrolityczne i klaktońskie – bez pięściaków - sugeruje zasadniczą odrębność kulturową między „starym światem”, zasiedlonym przez potomków pierwszych kolonizatorów, a prowincją, która znalazła się pod wpływem aszelskim. Boxgrove High Lodge Swanscombe Clacton on Sea

Vértesszölös 0,6 – 0,35 Mya

Schöningen 0,4 Mya Starannie obrobione, pierwotnie proste i dobrze wyważone oszczepy o długości około 2m są dowodem efektywnego myślistwa, nastawionego na pozyskiwanie dużej zwierzyny.

Ambrona i Torralba Narzędzia krzemienne, przeznaczone do obróbki dużych tusz zwierzęcych (pięściaki), znajdowane w kontekście koncentracji kości słoni mogą sugerować istnienie wyspecjalizowanego myślistwa, opartego na masowym odławianiu dużych ssaków. Choć możliwe są też inne interpretacje, istniej też wiele innych przesłanek sugerujących, iż w tym okresie człowiek był już tzw. szczytowym drapieżnikiem.

Ewolucja biologiczna Około 0,6 Mya w Europie żyją ludzie określani jako H. heidelbergensis. Forma ta wzrostem średnio 1,8m i pojemnością mózgoczaszki dorównuje ludziom współczesnym. Kolejnym etapem tej płynnej, jak się wydaje, ewolucji są formy preneandertalskie, określane czasem jako H. steinheimensis, obecne w zapisie kopalnym od 0,3 Mya. W całym tym okresie zmiany w budowie mózgoczaszki przestają mieć rewolucyjny charakter, widzimy delikatny wzrost wysklepienia, być może rozrost płatów czołowych mózgu itp., natomiast średnie wielkości mózgu pozostają w zasadzie bez zmian, mieszcząc się w przedziałach typowych dla ludzi współczesnych. Wiele wskazuje na to, iż w tym okresie ewolucja kulturowa zaczyna mocniej wpływać na zdolności adaptacyjne człowieka, niż biologiczna. Żuchwa H. heidelbergensis z Mauer (Niemcy), 0,5 Mya H. Steinheimensis (Steinheim, Niemcy, 0,3-0,25 Mya)

Sima de los Huesos: 0,5 – 0,4 Mya W Sima de los Huesos w g. Atapuerca w Hiszpanii odkryto 32 szkielety H. heidelbergensis, umieszczone w pionowej studni krasowej, połączonej z jaskinią, w której odkryto stanowisko dolnopaleolityczne. Jedna z możliwych interpretacji sugeruje najstarszą znaną formę pochówku.

Bilzingsleben Sztuka i/lub notacja dolnopaleolityczna?