Czy i kiedy innowacyjne instrumenty płatnicze mogą zastąpić gotówkę? II Forum Rynku Usług Płatniczych Warszawa, 3-4 listopada 2011 r. Sesja: „Od płatności gotówkowych do innowacyjnych rozwiązań płatniczych – co mobilizuje ten rozwój?” Czy i kiedy innowacyjne instrumenty płatnicze mogą zastąpić gotówkę? Adam Tochmański Dyrektor Departamentu Systemu Płatniczego Narodowy Bank Polski

Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 2

Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 3

Pieniądz gotówkowy i bezgotówkowy w podaży pieniądza M1 w Polsce w latach 2005-2011

Udział procentowy gotówki w obiegu poza kasami banków w podaży pieniądza M1 w Polsce w latach 2005-2011

Udział procentowy płatności gotówkowych i bezgotówkowych w liczbie płatności detalicznych w Polsce

Porównanie Polski i innych krajów w zakresie udziału gotówki w całkowitej wartości płatności detalicznych w 2008 r. (%)

Pieniądz bezgotówkowy króluje w podaży pieniądza, a płatności gotówkowe królują w płatnościach detalicznych. Podaż pieniądza Płatności detaliczne

Jedną z przyczyn tego fenomenu jest różny charakter gotówki i bezgotówkowych instrumentów płatniczych Bezgotówkowe instrumenty płatnicze są środkiem płatniczym, ale nie są same w sobie pieniądzem, tylko umożliwiają dostęp do pieniądza bezgotówkowego, którym można płacić. Gotówka jest zarówno środkiem płatności (banknoty i monety są instrumentami płatniczymi), jak i sama w sobie pieniądzem (pieniądzem gotówkowym), którym można płacić. Banknoty Monety Pieniądz bezgotówkowy Polecenie przelewu Karta płatnicza Inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze Polecenie zapłaty

Inne przyczyny królowania gotówki w płatnościach detalicznych to, zdaniem wielu Polaków, przewaga zalet gotówki nad jej wadami Zalety Wady Szybkość i łatwość płacenia (np. nie trzeba pamiętać numeru PIN) Anonimowość Możliwość płacenia wszędzie Możliwość realnej kontroli wydatków (nie wydasz więcej niż masz) Możliwość płacenia bez dodatkowych opłat Przyjemność fizycznego kontaktu z gotówką Brak pełnego bezpieczeństwa (niejednokrotnie bezpowrotna utrata w przypadku kradzieży) Możliwość zrobienia zakupów tylko do kwoty posiadanej przy sobie gotówki Brak możliwości zrobienia nieplanowanych zakupów Czasem problemy związane z wydawaniem reszty Możliwe fałszerstwa banknotów Brak przychodów z gotówki

Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 11

Definicja innowacyjnego instrumentu płatniczego Innowacyjne instrumenty płatnicze to takie instrumenty płatnicze, w których zostały wprowadzone nowe rozwiązania, technologie lub standardy zmieniające w sposób jakościowy dotychczasowy sposób dokonywania płatności.

Klasyfikacja instrumentów płatniczych Gotówka Tradycyjne bezgotówkowe instrumenty płatnicze Innowacyjne bezgotówkowe instrumenty płatnicze Banknoty i monety Polecenie przelewu Przelewy elektroniczne Polecenie zapłaty Karty płatnicze z funkcją zbliżeniową Karty płatnicze Instrumenty płatności mobilnych Czeki Instrument pieniądza elektronicznego Inne

Potencjalne korzyści i zagrożenia związane z innowacyjnymi usługami płatniczymi Krótszy czas dokonania transakcji Ryzyko utraty danych Ryzyko utraty środków pieniężnych Niższe koszty Spadek zaufania do podmiotów i instrumentów płatniczych Wysoka wygoda i funkcjonalność Nowoczesna, atrakcyjna forma Większe ryzyko technologiczne Większe ryzyko prawne Rozwój obrotu bezgotówkowego Wykorzystanie nowych technologii i ich rozwój Przestępczość Spadek bezpieczeństwa usług finansowych Rozwój rynku usług płatniczych

Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 15

Podział społeczeństwa polskiego według stopnia wykorzystania obrotu bezgotówkowego (wg wyników badania prof. D. Maison dla NBP w 2010r.) Poziom 0 (21,6%) – brak konta – NIEZAGOSPODAROWANY POTENCJAŁ Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6 Poziom 1 (4,2%) – posiadanie konta, ale bez kanału transakcji bezgotówkowej (karty lub dostępu przez Internet) – TYLKO KONTO Poziom 2 (6%) – posiadanie konta oraz kanału transakcji bezgotówkowej (karty lub dostępu przez Internet), ale niekorzystanie z nich w jakimkolwiek celu – KANAŁ BIERNY Poziom 3 (8,2%) – posiadanie konta oraz kanału transakcji bezgotówkowej, korzystanie z tego kanału, ale nie w celu dokonania płatności bezgotówkowej (np. karta – tylko wpłaty i wypłaty, konto – sprawdzenie historii) – NIEAKTYWNI Z POTENCJAŁEM Poziom 4 (39,2%) – posiadanie konta, kanałów transakcji bezgotówkowej i korzystanie z nich, ale przewaga transakcji gotówkowych – NISKIE ZAAWASOWANIE BEZGOTÓWKOWE Poziom 5 (14,9%) – posiadanie konta, kanałów transakcji bezgotówkowej i korzystanie z nich, przewaga transakcji bezgotówkowych – ŚREDNIE ZAAWASOWANIE BEZGOTÓWKOWE Poziom 6 (5,9%) – posiadanie konta, kanałów transakcji bezgotówkowej i korzystanie z nich, zdecydowana przewaga transakcji bezgotówkowych – NAJWYŻSZE ZAAWANSOWANIE BEZGOTÓWKOWE 16

Procentowy wskaźnik poziomów rozwoju obrotu bezgotówkowego w populacji Polski (wg wyników badania prof. D. Maison dla NBP w 2010r.) Poszczególne poziomy wskaźnika nie są równoliczne, co pokazuje, że pewne typy zachowania stanowią większą barierę, a inne mniejszą. Dominacja wielkościowa poziomu 0 (21,6%) pokazuje, że pierwszą barierą korzystania z obrotu bezgotówkowego jest „bariera wejścia” polegająca na założenia konta (warunek konieczny). Zarazem bariera ta jest barierą obiektywną i zewnętrzna (dostęp do konta). Kolejny poziom, na którym jest najwięcej osób, to poziom 4 (39,2%), złożony z osób, które mają wszystkie możliwości korzystania z obrotu bezgotówkowego (konto, karta, dostęp przez internet), ale bardzo mało korzystają z tych możliwości. W przypadku tej bariery, jest ona bardziej wewnętrzna i subiektywna (mam możliwości, ale nie korzystam). 17

Nastawienie do bezgotówkowych instrumentów płatniczych Czynniki demograficzne Niski obrót bezgotówkowy Wysoki obrót bezgotówkowy Niskie wykształcenie (dominuje u osób z podstawowym wykształceniem) Osoby starsze oraz najmłodsze (jeszcze nie pracujące) Status zawodowy – osoby niepracujące (bezrobotni, emeryci, uczniowie) Niskie dochody Wsie, małe miejscowości Wysokie wykształcenie (dominuje wśród osób z wyższym wykształceniem) Osoby młodsze (ale nie najmłodsze) i w średnim wieku Status zawodowy – osoby pracujące, prowadzące własną działalność gospodarczą, pracujące na umowy Wysokie dochody Średnie miasta i duże Źródło: D. Maison „Postawy Polaków wobec obrotu bezgotówkowego”, raport przygotowany na zlecenie NBP, 2010.

Nastawienie do bezgotówkowych instrumentów płatniczych Czynniki psychologiczne Niski obrót bezgotówkowy Wysoki obrót bezgotówkowy Brak zaufania do banków Przekonanie o nieuczciwości banków (podejście emocjonalne do banków) Lęk i obawa przed bankami Poczucie niekompetencji ekonomicznej Przekonanie, że banki są dla osób o dużych dochodach Brak dostrzegania korzyści wynikających z posiadania konta lub karty Duże zaufanie do banków Przekonanie o dobrych intencjach banków i przede wszystkim przekonanie o użyteczności banku (podejście pragmatyczne) Poczucie kompetencji ekonomicznej Przekonanie, że banki są dla wszystkich Dostrzeganie korzyści funkcjonalnych wynikających z posiadania konta lub karty (szybciej, wygodniej, bezpieczniej) Źródło: D. Maison „Postawy Polaków wobec obrotu bezgotówkowego”, raport przygotowany na zlecenie NBP, 2010.

Jakie grupy Polaków wydają się łatwiejsze do przekonania do wykorzystywania innowacyjnych instrumentów płatniczych zamiast gotówki? Osoby już korzystające z obrotu bezgotówkowego, w szczególności z bankowości internetowej i kart płatniczych 2. Osoby mające duże zaufanie do banków i otwarte na nowe technologie 3. Osoby wykształcone, młode i w średnim wieku, zamożne oraz mieszkańcy średnich i dużych aglomeracji

Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 21

Proces przechodzenia od gotówki do innowacyjnych instrumentów płatniczych dla płatności detalicznych w POS Konsumenci używający Instrumentów pieniądza elektronicznego Konsumenci używający wyłącznie banknotów i monet Konsumenci używający kart płatniczych Konsumenci używający kart płatniczych z funkcją zbliżeniową Konsumenci używający instrumentów płatności mobilnych

Czynniki wpływające na możliwość dokonania płatności innowacyjnymi instrumentami płatniczymi zamiast gotówki Konsument: czynniki demograficzne, psychologiczne, edukacja, protechnologiczność, posiadanie instrumentu innowacyjnego, wielkość posiadanej w danym momencie gotówki, analiza korzyści wykorzystania instrumentu innowacyjnego Akceptant: czynniki demograficzne, psychologiczne, edukacja, protechnologiczność, posiadanie innowacyjnych instrumentów płatniczych wśród klientów, analiza kosztów i korzyści z akceptowania innowacyjnego instrumentu płatniczego Wydawca innowacyjnego instrumentu płatniczego: zapewnienie sprawnego, bezpiecznego i efektywnego funkcjonowania innowacyjnego instrumentu płatniczego, zapewnienie szerokiej sieci akceptacji, promocje i zniżki Rodzaj i kwota płatności Okoliczności dokonywania zapłaty

Gdzie innowacje mogą zastąpić gotówkę? Usługi publiczne Komunikacja Płatności P2P Małe POS $

Program prezentacji Dlaczego gotówka króluje w płatnościach, choć nie króluje w podaży pieniądza? Jakie korzyści i zagrożenia niosą ze sobą innowacyjne instrumenty płatnicze? Jakie grupy Polaków mogłyby zastąpić formę płacenia z gotówki na innowacyjne instrumenty płatnicze? Czy innowacyjne instrumenty płatnicze zastępują gotówkę czy inne bezgotówkowe instrumenty płatnicze? Kiedy i gdzie innowacyjne instrumenty płatnicze mogłyby zastąpić gotówkę? 25

Gdzie innowacje zastąpiły już gotówkę? M-PESA (Kenia) model operatorski (Safaricom) – elektroniczna portmonetka - źródło pieniądza: wpłaty gotówkowe (u agentów – również w bankach), przelew, przekaz P2P od innego użytkownika, również oferta M-KESHO – rachunek bankowy powiązany z usługą M-PESA, karty PrePaid Safari Card, rozwój w Tanzanii, Afganistanie, RPA 2. EZ-LINK (Singapur) – początkowo pieniądz elektroniczny na karcie bezstykowej, teraz również karty kredytowe (w tym co-branded), szeroka oferta kart co-brand – z aplikacjami lojalnościowymi, biletami sezonowymi komunikacji publicznej itp., szeroka sieć akceptacji (10 tys. punktów)

Gdzie innowacje zastąpiły już gotówkę? 3. NTT docomo – DCMX (Japonia) – model operatorski, płatność w poczet rachunku telefonicznego 4. Moneta (Korea Południowa) – model: bank (Nova KBM) + operator (Mobitel) - numer telefonu połączony bezpośrednio z rachunkiem bankowym 5. UMP (Chiny) – model: operator (CMCC) + 16 banków - źródło pieniądza: rachunek GSM, rachunek bankowy, karta płatnicza

Co zrobić, by Polaków przekonać o większych korzyściach ze stosowania innowacyjnych instrumentów płatniczych niż gotówki? Edukacja i promocja obrotu bezgotówkowego Promocja/reklama instrumentów innowacyjnych (np. w portalach społecznościowych) Zapewnienie szerokiej sieci akceptacji Zachęty finansowe: zniżki, nagrody (konkursy za aktywne korzystanie), premie (np. dodatkowe doładowania) Gadżety (atrakcyjna forma, kształt) Rozdawanie samych instrumentów (np. z niewielką kwotą) Dostępność narzędzi/prostota modeli biznesowych (np. naklejki parkingowe) Zapewnienie właściwego otoczenia prawnego i nadzorczego

Podsumowanie Duży udział płatności gotówkowych daje znaczny potencjał rozwojowy dla innowacyjnych rozwiązań płatniczych Przykłady z wielu krajów pokazują, że innowacyjne instrumenty płatnicze mogą zastępować gotówkę w wielu obszarach płatności Innowacyjne instrumenty płatnicze nie wszędzie będą zastępowały gotówkę – w wielu przypadkach zastąpią raczej tradycyjne bezgotówkowe instrumenty płatnicze Innowacje płatnicze mają największy potencjał rozwoju w grupach już mających zaufanie do banków, nowych technologii i obrotu bezgotówkowego Konsumenci używający wyłącznie gotówki, zanim zaczną wykorzystywać instrumenty innowacyjne, zapewne przejdą najpierw etap wykorzystywania tradycyjnych instrumentów bezgotówkowych, a więc ważna jest edukacja i promocja w ogóle obrotu bezgotówkowego Model biznesowy innowacyjnych instrumentów płatniczych musi przynosić realne korzyści zarówno użytkownikom, wydawcom tych instrumentów, jak i akceptantom Ważną sprawą dla zaufania do innowacyjnych instrumentów płatniczych jest zapewnienie przez państwo odpowiedniego otoczenia regulacyjno-nadzorczego

Dziękuję za uwagę! Adam Tochmański Dyrektor Departamentu Systemu Płatniczego Narodowy Bank Polski tel. +48 (022) 653-27-28 email: adam.tochmanski@nbp.pl 30