Zagrożenia bioróżnorodności w krajobrazie rolniczym: intensyfikacja rolnictwa, zmiany klimatyczne i gatunki inwazyjne prof. dr hab. Piotr Tryjanowski - Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu dr Zygmunt Dajdok - Uniwersytet Wrocławski we Wrocławiu doc. dr hab. Krzysztof Kujawa - Instytut Badan Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN w Poznaniu dr Tomasz Kałuski - Instytut Ochrony Roślin - PIB w Poznaniu

W czym problem?

Człowiek zmienił Europę 5000 lat temu. Tempo: 0.6-1.1 km / rok - Deforestracja / osuszania Forest Pastures Arable land Time Land erosion (mm/year) Bork et al. (1998) Landschaftsentwicklung in Mitteleuropa. Wirkungen des Menschen auf Landschaften, Gotha (KlettPerthes) by the PAGES (Past Global Changes) International Project Office

Krajobraz rolniczy – silna presja ludzka: mechanizacja, chemizacja, zmiany w strukturze roślinności, fragmentacja, pogarszanie się jakości środowiska itp. Wspólna Polityka Rolna: intensyfikacja rolnictwa w Europie W Wielkiej Brytanii – spadek liczebności gatunków krajobrazu rolniczego o ok. 60% od lat 1970. Ptaki krajobrazu rolniczego wśród najbardziej zagrożonych Rozmieszczenie terenów rolniczych lepszym predyktorem ubożenia przyrody niż np. rozmieszczenie ludności

Efekty intensyfikacji rolnictwa Dla terenów uprawnych (w obrębie gospodarstwa): wzrost dominacji 1-3 upraw nowe, wydajne odmiany chemizacja mechanizacja inne Dla środowisk nie-rolniczych (poza gospodarstwem) spadek udziału w krajobrazie fragmentacja inne

? Skutki intensyfikacji rolnictwa Na terenach uprawnych W środowiskach nie-rolniczych silne brak/słabe Liczebność/ różnorodność ptaków w krajobrazie ? czas

Różnice regionalne

Złe czasy dla bioróżnorodności na terenach rolniczych? Chemizacja Homogenizacja Wzrastająca intensywność uprawy Zanikanie siedlisk Łąki zastępowane przez zboża Odłogi Infrastruktura, tereny zabudowane (Donald et al. (2002) – Agriculture, Ecosystems and Environment).

“The cultural landscape is an important element of the European identity” (R.H.G. Jongman, 2002, Landscape Research). - połowa gatunków ptaków - zróżnicowanie owadów - różne krajobrazy - zróżnicowanie kulturowe - etc.

Farmland Bird Index 23

Zagęszczenie ptaków w zadrzewieniach śródpolnych k Zagęszczenie ptaków w zadrzewieniach śródpolnych k. wsi Turew w latach 1991-2006 test Friedmanna: „Leśne” : chi-kwadrat ANOVA=10,0, p>0,1 „Polne” : chi-kwadrat ANOVA=19,2, p<0,01

N&B 2005 – Nita i Bujakiewicz 2005, B 1992 – Bujakiewicz 1992 Liczba gatunków grzybów w fitocenozach Querco-Ulmetum w Parku Krajobrazowym im. Gen. D. Chłapowskiego (PKCH) w porównaniu do fitocenoz o charakterze naturalnym (ciemnozielone) W 1975 – Wojewoda 1975, B 2001 – Bujakiewicz 2001, F 1994 – Friedrich 1994 N&B 2005 – Nita i Bujakiewicz 2005, B 1992 – Bujakiewicz 1992

Różnorodność owadów epigeicznych (liczba rodzin) w dwóch typach krajobrazu w latach 1984-2008 R2=0.80, p<0,01 R2=0.31, p<0,05 Jerzy Karg, niepubl.

Arion lusitanicus Wypiera z naturalnych oraz synantropijnych siedlisk ślimaka Arion rufus istnieją podejrzenia, iż oba gatunki krzyżują się dając hybrydy. Inwazyjny szkodnik upraw ogrodniczych oraz rolniczych, głównie pszenicy ozimej oraz rzepaku ozimego. Żeruje na młodych siewkach roślin.

Ambrosia artemisifolia Ambrozja bylicolistna ma duże zdolności adaptacyjne, trudno zwalczać ją w uprawach roślin, wypiera rośliny uprawne. Pyłek wywołuje bardzo poważne alergie.

Ostrinia nubilalis Omacnica prosowianka poważny szkodnik kukurydzy, może spowodować nawet 40% straty w plonach.

Diabrotica virgifera Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa poważny kwarantannowy szkodnik kukurydzy. Wektor chorób wirusowych, bakteryjnych i grzybowych roślin. Jest wektorem kwarantannowej baktetii Erwinia stewartii

DWIE STRATEGIE OCHRONY RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ NA TERENACH ROLNICZYCH: Działania w obrębie gospodarstwa: np. mniej pestycydów, dłuższe płodozmiany (duża różnorodność upraw), dostosowanie zabiegów do fenologii organizmów Działania poza gospodarstwami: np. ochrona i urozmaicanie struktury krajobrazu: tworzenie zadrzewień, zbiorników wodnych itp.

Agri - environmental schemes – rozwiązanie bolączek?

Farmland Biodiversity Intensity of Agriculture

Czy znajdziemy dla tego typu badań rozwiązania rynkowe?