1

Październik 2010 Barometr nastrojów ekonomicznych Badanie zrealizowane zostało w dniach 8-13 października 2010 roku na 1000 osobowej reprezentatywnej próbie Polaków. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%.

Spis treści Nastroje ekonomiczne Polaków w październiku – podsumowanie 4 Wskaźniki nastroju ekonomicznego 5 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju 8 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego 14 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi 16 Pomiary kwartalne Ocena stanu bezrobocia 19 Perspektywy dla gospodarki 22 Perspektywy dla finansów gospodarstwa domowego 23 Obecna sytuacja finansowa gospodarstwa domowego 24 Wyrzeczenia na rzecz gospodarki 25

Nastroje ekonomiczne Polaków w październiku Indeks nastrojów konsumenckich Penkon ulega w październiku obniżeniu, trzeci już zresztą miesiąc z rzędu. Tym razem zniżka jest nieznaczna; Penkon zmalał bowiem o 0,5 pkt. proc. (z -13,9 na -14,4). Przed rokiem indeks Penkon był niższy o 1,5 pkt. proc. i wynosił -15,9. W październiku br. nie zmieniły się oceny bieżącej sytuacji gospodarczej kraju, pogorszyły natomiast oczekiwania wobec przyszłości. W przypadku sytuacji finansowej gospodarstw domowych gorsze są oceny sytuacji bieżącej, a poprawiły się nieco prognozy. Na spadku indeksu zaważył 5 pkt. wzrost odsetka obawiających się pogorszenia sytuacji ekonomicznej kraju (z 33 do 38 proc.) oraz 4 pkt. wzrost liczby respondentów określających sytuację finansową swego gospodarstwa domowego jako gorszą niż przed rokiem (z z28 do 32 proc.). Zdecydowanie najgorsze i wciąż pogarszające się nastroje panują wśród respondentów o najniższych dochodach (do 1000 zł - -47,6), o osobowości tradycjonalistycznej (-41,0), osób starszych (powyżej 60 lat -38,9), emerytów (-38,10) i rolników (-34,3). Z kolei najlepsze nastroje artykułują mieszkańcy stolicy (+17,1), uczniowie i studenci(+16,0), ludzie młodzi (do 29 lat +10,6), respondenci o typie osobowości zdobywcy (+3,0) oraz osoby z wykształceniem wyższym (+1,5). Pogorszeniu sentymentu konsumentów towarzyszy znaczący spadek poparcia dla przemian ustrojowych po 1989 roku. Przewaga popierających nad kontestującymi zmalała o 6 pkt. proc., (z 45 do 39 pkt. proc.) i jest najniższa od stycznia br.. Obserwacja wskaźników kwartalnych wskazuje, że wśród konsumentów utrzymuje się duże poczucie zagrożenia bezrobociem. Większej wielkości bezrobocia w Polsce w przyszłym roku obawia się 47 proc. ankietowanych, o 8 pkt. proc. więcej niż w czerwcu br.. Nie zmienia się natomiast poziom osobistych obaw o utratę dotychczasowego miejsca pracy, który utrzymuje się na poziomie14 proc.. Nie wzrasta również odsetek deklarujących, że aktualnie są bez pracy (7 proc). W społeczeństwie osłabła werbalna gotowość do ponoszenia osobistych ograniczeń i wyrzeczeń w imię poprawy w bliskiej przyszłości sytuacji gospodarczej kraju (z 38 do 33 proc.). Coraz mniej Polaków wierzy, ze możliwa jest poprawa sytuacji gospodarczej w ciągu najbliższych 5 lat (spadek z 24 do 22 proc.) - coraz więcej uważa, ze taka poprawa nigdy nie nastąpi (wzrost z 14 do 19 proc.). Podobna tendencja występuje w odpowiedzi na pytanie: kiedy poprawi się sytuacja finansowa gospodarstwa domowego dzięki wzrostowi gospodarczemu. Odsetek odpowiedzi, że w przeciągu 5 lat, zmniejszył się z 29 do 25, natomiast, że nigdy to nie nastąpi, wzrósł z 26 do 28. Paradoksalnie w tym samym czasie wzrasta odsetek respondentów oceniających, że uzyskiwane dochody zupełnie im wystarczają, bądź nawet mogą nieco zaoszczędzić (wzrost z 56 do 58 proc.). Październikowe pogorszenie nastrojów konsumenckich nie jest duże i wskazuje na wyraźne wyhamowanie tendencji spadkowych. Wygląda na to, że publiczna debata nad planowanymi przez rząd w przyszłym roku oszczędnościami budżetowymi, podwyżkami podatków i ograniczeniem ulg podatkowych przestaje wzmagać społeczny niepokój, aczkolwiek obawy o przyszłość pozostają wciąż duże.

PESK – wskaźnik percepcji ekonomicznej sytuacji kraju Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych OGD – wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych Wskaźniki nastroju ekonomicznego Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na trzy pytania dotyczące kondycji ekonomicznej Polski: a) Jak ocenia Pan(i) ogólną sytuację ekonomiczną Polski? b) Czy obecna sytuacja ekonomiczna Polski jest lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? c) Czy za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie lepsza, gorsza, czy się nie zmieni? Może przyjmować wartość od –100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny sytuacji ekonomicznej. *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na dwa pytania dotyczące postrzegania sytuacji ekonomiczne gospodarstwa domowego: a)Czy obecna sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego jest lepsze, gorsza czy też taka sama, jak rok temu? b) Czy za rok finansowa sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego poprawi się, pogorszy się, czy też nie ulegnie zmianie? Może przyjmować wartość od –100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny kondycji finansowej gospodarstwa.

PENKON– wskaźnik klimatu konsumenckiego* *Wskaźnik ten jest uśrednioną wartością indeksu percepcji sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) oraz indeksu oceny kondycji finansowej gospodarstwa (OGD). Może przyjmować wartość od – 100 do Wskaźnik odnosi się do ogólnego nastroju ekonomicznego konsumentów wynikającego z percepcji ekonomicznej sytuacji kraju oraz kondycji finansowej gospodarstw. Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywny, optymistyczny jest klimat konsumencki. Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) w październiku wyniósł -18pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego spadła o 0,7pkt.proc.. Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) w tym miesiącu wyniósł -10,8pkt. Oznacza to, że w wypowiedziach na temat kondycji finansowej gospodarstw domowych, oceny negatywne przewyższają pozytywne. W porównaniu z ubiegłym miesiącem ocena sytuacji gospodarstwa domowego spadła o 0,4pkt. proc.. Wskaźnik klimatu konsumenckiego (Penkon) w tym miesiącu wyniósł -14,4pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego spadła o 0,5pkt. proc.. Wskaźniki nastroju ekonomicznego Klimat pozytywny Klimat negatywny

Klimat konsumencki ściśle wiąże się z pozycją społeczno – demograficzną respondenta. Rośnie generalnie wraz ze wzrostem wykształcenia, dochodu gospodarstwa domowego, pozycją zawodową, a spada wraz z wiekiem. Zależności te dobrze obrazuje zmienna klasa społeczna, którą tworzymy na podstawie wykształcenia, pozycji zawodowej głowy gospodarstwa domowego oraz dochodu gospodarstwa domowego. Stosunkowo najlepszy klimat konsumencki obserwujemy wśród osób przynależących do najwyższej z klas społecznych a najgorszy wśród osób przynależących do najniższych klas społecznych. PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] Wartość wskaźnika PENKON *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Wskaźniki nastroju ekonomicznego -

Jak Pan(i) ocenia ogólną sytuację ekonomiczną Polski? Ocena obecnej sytuacji Aktualną sytuację ekonomiczną kraju dobrze ocenia prawie 21% ankietowanych. Odmiennego zdania jest 36% badanych. 43% ankietowanych nie ma jednoznacznej opinii w tym względzie. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi zmniejszyła się z 17 do 15pkt. procentowych. Ocena sytuacji ekonomicznej kraju

Czy sytuacja ekonomiczna kraju jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? Porównując obecną kondycję gospodarki kraju ze stanem sprzed roku 40% ankietowanych ocenia ją jako gorszą. Połowa Polaków postrzega ją jako taką samą, natomiast co dziesiąty badany ocenia obecną sytuację ekonomiczną kraju lepiej niż rok temu. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w tym przypadku zmniejszyła się z 32 do 30pkt. procentowych. Ocena sytuacji ekonomicznej kraju

O tym, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju będzie lepsza przeświadczonych jest 29% badanych. Co trzeci ankietowany twierdzi, że nie ulegnie zmianie, natomiast 29% obawia się jej pogorszenia. Analiza sald odpowiedzi, różnicy odsetka osób oczekujących zmian pozytywnych i negatywnych, pokazuje znaczące różnice w percepcji przyszłości przez osoby należące do różnych grup socjodemograficznych. Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? Ocena sytuacji ekonomicznej kraju

[WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA] [KLASA SPOLECZENA*] Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? Oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji ekonomicznej kraju wiążą się z szeregiem zmiennych socjo-demograficznych. Optymizm rośnie wraz z klasą społeczną, dochodami gospodarstwa domowego i wykształceniem. *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Ocena sytuacji ekonomicznej kraju

Segmentacja Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Porównując odpowiedzi na pytanie dotyczące obecnej sytuacji gospodarczej oraz oczekiwań na przyszłość stworzono typologię odzwierciedlającą nastawienie Polaków do sytuacji ekonomicznej kraju. Pesymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację ekonomiczną Polski lecz oczekujące zmian na gorsze – stanowią 17,6% populacji Sfrustrowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i dodatkowo spodziewające się dalszego pogorszenia sytuacji – stanowią 20,7% populacji Zrezygnowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i nie liczące na żadne zmiany w przyszłości – ani na lepsze, ani na gorsze – stanowią 12% populacji – Optymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i spodziewające się dalszej poprawy w przyszłości – stanowią 25,6% populacji Twardzi Optymiści to osoby źle oceniające obecną sytuację, lecz pomimo to liczące na poprawę w przyszłości – stanowią 3,1% populacji Usatysfakcjonowani to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i nie liczące na większe zmiany w przyszłości – ani na gorsze ani na lepsze – stanowią 21% populacji Jak Pan(i) ocenia obecną ogólną sytuację ekonomiczną Polski? dobrze częściowo dobrze, częściowo źle źle Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie: lepsza14%11,6%3,1% gorsza2,7%14,9%20,7% wcale się nie zmieni 4,3%16,7%12%

Stworzona przez Pentor RI typologia pokazuje, iż osoby o negatywnym ustosunkowaniu wobec obecnej sytuacji ekonomicznej Polski (pesymiści, zrezygnowani, sfrustrowani) stanowią 50,3% społeczeństwa. 49,7% Polaków pozytywnie odbiera sytuację ekonomiczną Polski (optymiści, twardzi optymiści, usatysfakcjonowani). Ocena sytuacji ekonomicznej kraju

Ocena obecnej sytuacji w porównaniu do sytuacji sprzed roku Oceniając obecną sytuację finansową własnego gospodarstwa domowego 32% ankietowanych postrzega ją jako gorszą niż rok temu, 56% badanych jako taką samą, a 12% za lepszą. W tym miesiącu przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi zwiększyła się z 18 do 20pkt. proc.. Czy obecna sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego, w porównaniu do sytuacji sprzed roku jest lepsza, gorsza, czy też taka sama? Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego

Oczekiwania na przyszłość A za rok sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego…? Poprawy stanu domowych finansów w ciągu najbliższych 12 miesięcy spodziewa się 19% ankietowanych, 21% oczekuje natomiast pogorszenia stanu budżetu domowego. 61% badanych nie przewiduje jej zmiany. Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego

Jak Pan(i) sądzi, czy my Polacy możemy nasze problemy gospodarcze rozwiązać sami, czy tylko z pomocą państw zachodnich? Opinię, że nasze problemy gospodarcze możemy rozwiązać sami podziela 55% ankietowanych. O tym, że niezbędna jest pomoc państw zachodnich przekonanych jest 45%. Przewaga ufających możliwościom polskiej gospodarki nad powątpiewającymi i oczekującymi pomocy państw zachodnich wyniosła 10pkt. proc.. Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi

51% Polaków opowiada się za tym, aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce. Odmiennego zdania jest co piąty badany. 29% ankietowanych twierdzi natomiast, że jest im to zupełnie obojętne. Czy Pan(i) jest osobiście za tym aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce? Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi

Pomiary kwartalne Ocena stanu bezrobocia 19 Perspektywy dla gospodarki 22 Perspektywy dla finansów gospodarstwa domowego 23 Obecna sytuacja finansowa gospodarstwa domowego 24 Wyrzeczenia na rzecz gospodarki 25

Jak Pan(i) sądzi, w jaki sposób będzie zmieniać się wielkość bezrobocia w ciągu przyszłego roku? Czy liczba bezrobotnych będzie większa, mniejsza czy też taka sama jak obecnie? Ocena stanu bezrobocia 19

Czy obawia się Pan(i), że w ciągu najbliższych 2 lat dotknie Pana(ią) bezrobocie? Ocena stanu bezrobocia 20

[WIEK] [WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Ocena stanu bezrobocia - Czy obawia się Pan(i), że w ciągu najbliższych 2 lat dotknie Pana(ią) bezrobocie? 21

Perspektywy dla gospodarki Jak długo, Pana(i) zdaniem, jeszcze będzie trwało aż sytuacja gospodarcza ulegnie widocznej poprawie? 22

A jak Pan(i) myśli, kiedy dzięki temu wzrostowi gospodarczemu Pana(i) własna sytuacja finansowa poprawi się? Perspektywy dla finansów gospodarstwa domowego 23

Jak opisał(a)by Pan(i) obecną sytuację finansową gospodarstwa domowego? Obecna sytuacja finansowa gospodarstwa domowego 24

Proces reform wymaga od większej części społeczeństwa osobistych ograniczeń i wyrzeczeń w życiu. Czy zgodził(a)by się Pan(i) na dalsze wyrzeczenia, jeśli mogłoby to poprawić w bliskiej przyszłości ogólną sytuację gospodarczą? Wyrzeczenia na rzecz gospodarki 25

[WIEK] [WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem - Proces reform wymaga od większej części społeczeństwa osobistych ograniczeń i wyrzeczeń w życiu. Czy zgodził(a)by się Pan(i) na dalsze wyrzeczenia, jeśli mogłoby to poprawić w bliskiej przyszłości ogólną sytuację gospodarczą? Wyrzeczenia na rzecz gospodarki 26

27