1

Badanie zrealizowane zostało w dniach grudnia 2009 roku na 1000 osobowej reprezentatywnej próbie Polaków. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. Grudzień 2009 Barometr nastrojów ekonomicznych

Spis treści Nastroje ekonomiczne Polaków w grudniu – podsumowanie 4 Wskaźniki nastroju ekonomicznego 5 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju 8 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego 14 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi 16 Pomiary kwartalne Ocena stanu bezrobocia 20 Perspektywy dla gospodarki 23 Wyrzeczenia na rzecz gospodarki 24

Nastroje ekonomiczne Polaków w grudniu Przedświąteczny okres poprawia nastroje konsumentów. Silnie zwyżkują zwłaszcza oczekiwania wobec przyszłości. Indeks Penkon wzrasta o 4,4 pkt. (z –14,9 na –10,5), osiągając najlepszy wynik od lutego 2009 roku. Poprawie uległa zarówno percepcja stanu i perspektyw ekonomiki kraju (z –19,4 na -13,8, zatem o 5,6 pkt.), jak i kondycji finansowej gospodarstw domowych (z –10,4 na –7,3, tj. o 3,1 pkt.). W warstwie ocen sytuacji bieżącej, zmiany są dużo mniejsze (wzrost o 2,2 pkt.), niż w przypadku oczekiwań wobec przyszłości. Wskaźnik wyprzedzający nie tylko znacząco wzrósł w porównaniu z listopadem (o 9,6 pkt.), ale także powrócił w strefę wartości dodatnich, odnotowując najlepszy rezultat od 13 miesięcy. Poprawy sytuacji gospodarczej kraju spodziewa się w ciągu najbliższego roku 34 proc. Polaków, a swej sytuacji finansowej – 27 proc.; pogorszenia obawia się odpowiednio - 27 proc. i 18 proc.. Symptomatyczne, że znacząco zmalał segment sceptyków, osób ambiwalentnie oceniających obecną sytuację gospodarczą kraju i finansową własnego gospodarstwa domowego (z 43 do 33 proc.), a zwiększyły się grupy o skrystalizowanych poglądach i oczekiwaniach. Grupa optymistów powiększyła się bowiem o 7 pkt. proc. (z 25 do 32 proc.), a pesymistów – o 3 pkt. proc. (z 32 do 35 proc.). Mimo znaczącego wzrostu optymistów nadal dominującą grupą pozostają jednak pesymiści. Optymiści zdecydowanie przeważają wśród Polaków, których dochody miesięczne rodziny przekraczają 4 tys. złotych (63 proc.), studentów (56 proc.) i osób młodych w wieku do 29 lat (53 proc.), z kolei pesymiści – wśród emerytów i rencistów (54 proc.) i osób w wieku powyżej 60 lat (54 proc.), oraz o dochodach miesięcznych gospodarstwa domowego poniżej 1,5 złotych (52 proc.). Sceptycy reprezentowani są najliczniej wśród rolników indywidualnych (51 proc). Symptomy powracającego optymizmu odnajdujemy w dość powszechnej akceptacji stwierdzenia, ze życie jest trudne, ale będzie lepiej(74 proc.), ale przede wszystkim w oczekiwaniach wobec Nowego Roku. Na Nowy Rok z nadzieją i optymizmem patrzy bowiem 59 proc. Polaków (o 5 punktów proc. więcej niż przed rokiem) i o tyle samo zmalały uczucia lęku i obaw przed nadchodzącym rokiem (z 46 do 41 proc.). O tym, że przyszły rok będzie lepszy lub nie gorszy od minionego przeświadczonych jest dwie trzecie Polaków, podczas gdy roku gorszego obawia się co piąty (o 3 punkty proc. mniej niż przed rokiem). Co potrzebujemy, aby nowy rok nie był gorszy od mijającego?, Nade wszystko, aby krajem rządzili mądrzy ludzie (26 proc.), a zwykli ludzie byli bardziej wobec siebie życzliwi (23 proc.), Tak przynajmniej wynika ze hierarchii różnorakich życzeń noworocznych formułowanych ogólnie pod adresem Polski i Polaków, uporczywie powtarzanych zresztą od początku polskiej transformacji.

Nastroje ekonomiczne Polaków w grudniu Mimo niewątpliwego wzrostu optymizmu nie maleją, a wręcz przeciwnie nasilają się obawy, że liczba bezrobotnych w przyszłym roku będzie większa niż obecnie (54 wobec 45 proc przed rokiem), któremu towarzyszy wzrost poczucia osobistego zagrożenia utratą dotychczasowego miejsca pracy (19 wobec 13 proc. w grudniu2008). Życzenie oby nie zagrażało nam masowe bezrobocie nadal znajduje się wśród najczęstszych życzeń dla Polski i Polaków. Nasilająca się niepewność zatrudnienia jest z pewnością głównym powodem spadku poczucia satysfakcji życiowej Wskaźnik ten obniżył się drugi raz z rzędu, z 21,2 do 17,5 punktów. Najwyższą wartość tego wskaźnika – obserwowanego od 1993 roku - odnotowaliśmy w końcu 2007 roku (30 pkt.). Spadkowi poczucia zadowolenia z życia towarzyszą wzrastające obawy, że sprawy w naszym kraju idą bardziej w złym (47 proc.) niż dobrym kierunku (41 proc.). Przed rokiem 4 – punktową przewagę mieli jeszcze oceniający kierunek jako dobry; w tym 6- punktową uzyskali określający kierunek jako zły. Przedświąteczna poprawa nastrojów konsumentów zdaje się być zatem dość krucha, istniej bowiem zbyt wiele czynników, zwłaszcza gospodarczych, ale także politycznych, które w przyszłości mogą negatywnie oddziaływać na klimat społeczny. Póki co radujemy się nadchodzącymi świętami Bożego Narodzenia i nadzieją, że kryzys gospodarczy będzie nadal aksamitny i mniej dotkliwy niż tego obawialiśmy się powszechnie. PESK – wskaźnik percepcji sytuacji ekonomicznej kraju + 5,6 OGD– wskaźnik kondycji finansowej gospodarstw + 3,1 PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego + 4,4 - 13,8 Wartość w grudniu ,3 - 10,5 Zmiana w stosunku do listopada 2009

PESK – wskaźnik percepcji ekonomicznej sytuacji kraju Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych OGD – wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych Wskaźniki nastroju ekonomicznego Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na trzy pytania dotyczące kondycji ekonomicznej Polski: a) Jak ocenia Pan(i) ogólną sytuację ekonomiczną Polski? b) Czy obecna sytuacja ekonomiczna Polski jest lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? c) Czy za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie lepsza, gorsza, czy się nie zmieni? Może przyjmować wartość od –100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny sytuacji ekonomicznej. *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na dwa pytania dotyczące postrzegania sytuacji ekonomiczne gospodarstwa domowego: a)Czy obecna sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego jest lepsze, gorsza czy też taka sama, jak rok temu? b) Czy za rok finansowa sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego poprawi się, pogorszy się, czy też nie ulegnie zmianie? Może przyjmować wartość od –100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny kondycji finansowej gospodarstwa.

PENKON– wskaźnik klimatu konsumenckiego* *Wskaźnik ten jest uśrednioną wartością indeksu percepcji sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) oraz indeksu oceny kondycji finansowej gospodarstwa (OGD). Może przyjmować wartość od – 100 do Wskaźnik odnosi się do ogólnego nastroju ekonomicznego konsumentów wynikającego z percepcji ekonomicznej sytuacji kraju oraz kondycji finansowej gospodarstw. Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywny, optymistyczny jest klimat konsumencki. Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) w grudniu wyniósł -13,8pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego wzrosła o 5,6pkt.. Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) w tym miesiącu wyniósł -7,3pkt. Oznacza to, że w wypowiedziach na temat kondycji finansowej gospodarstw domowych, oceny negatywne przewyższają pozytywne. W porównaniu z ubiegłym miesiącem ocena sytuacji gospodarstwa domowego wzrosła o 3,1pkt.. Wskaźnik klimatu konsumenckiego (Penkon) w tym miesiącu wyniósł -14,9pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego wzrosła o 4,4pkt. proc.. Wskaźniki nastroju ekonomicznego Klimat pozytywny Klimat negatywny

Klimat konsumencki ściśle wiąże się z pozycją społeczno – demograficzną respondenta. Rośnie generalnie wraz ze wzrostem wykształcenia, dochodu gospodarstwa domowego, pozycją zawodową, a spada wraz z wiekiem. Zależności te dobrze obrazuje zmienna klasa społeczna, którą tworzymy na podstawie wykształcenia, pozycji zawodowej głowy gospodarstwa domowego oraz dochodu gospodarstwa domowego. Stosunkowo najlepszy klimat konsumencki obserwujemy wśród osób przynależących do najwyższej z klas społecznych a najgorszy wśród osób przynależących do najniższych klas społecznych. PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] Wartość wskaźnika PENKON *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Wskaźniki nastroju ekonomicznego -

Jak Pan(i) ocenia ogólną sytuację ekonomiczną Polski? Ocena obecnej sytuacji Aktualną sytuację ekonomiczną kraju dobrze ocenia 19% ankietowanych. Odmiennego zdania jest 35% badanych. 46% ankietowanych nie ma jednoznacznej opinii w tym względzie. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi, w stosunku do listopada zmniejszyła się z 17 do 16pkt. procentowych. Ocena sytuacji ekonomicznej kraju

Czy sytuacja ekonomiczna kraju jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? Porównując obecną kondycję gospodarki kraju ze stanem sprzed roku 47% ankietowanych ocenia ją jako gorszą. 38% ocenia ją jako taką samą jak przed rokiem. 15% badanych ocenia obecną sytuację ekonomiczną kraju lepiej niż rok temu. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w tym przypadku zmniejszyła się z 38 do 32pkt. procentowych. Ocena sytuacji ekonomicznej kraju

O tym, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju będzie lepsza przeświadczonych jest 34% badanych. Obawia się, że będzie gorsza 27% ankietowanych, a 39% - tyle samo co w miesiącu ubiegłym - że się nie zmieni. W tym miesiącu optymiści górują nad pesymistami siedmioma punktami procentowymi. Analiza sald odpowiedzi, różnicy odsetka osób oczekujących zmian pozytywnych i negatywnych, pokazuje znaczące różnice w percepcji przyszłości przez osoby należące do różnych grup socjodemograficznych. Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? Ocena sytuacji ekonomicznej kraju

[WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA] [KLASA SPOLECZENA*] Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? Oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji ekonomicznej kraju wiążą się z szeregiem zmiennych socjo-demograficznych. Optymizm rośnie wraz z klasą społeczną, dochodami gospodarstwa domowego i wykształceniem. *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Ocena sytuacji ekonomicznej kraju

Segmentacja Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Porównując odpowiedzi na pytanie dotyczące obecnej sytuacji gospodarczej oraz oczekiwań na przyszłość stworzono typologię odzwierciedlającą nastawienie Polaków do sytuacji ekonomicznej kraju. Pesymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację ekonomiczną Polski lecz oczekujące zmian na gorsze – stanowią 12,9% populacji Sfrustrowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i dodatkowo spodziewające się dalszego pogorszenia sytuacji – stanowią 14,5% populacji Zrezygnowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i nie liczące na żadne zmiany w przyszłości – ani na lepsze, ani na gorsze – stanowią 15,2% populacji – Optymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i spodziewające się dalszej poprawy w przyszłości – stanowią 28,5% populacji Twardzi Optymiści to osoby źle oceniające obecną sytuację, lecz pomimo to liczące na poprawę w przyszłości – stanowią 5,8% populacji Usatysfakcjonowani to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i nie liczące na większe zmiany w przyszłości – ani na gorsze ani na lepsze – stanowią 23,1% populacji Jak Pan(i) ocenia obecną ogólną sytuację ekonomiczną Polski? dobrze częściowo dobrze, częściowo źle źle Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie: lepsza11,3%17,2%5,8% gorsza2,1%10,8%14,5% wcale się nie zmieni 5,2%17,9%15,2%

Stworzona przez Pentor RI typologia pokazuje, iż osoby o negatywnym ustosunkowaniu wobec obecnej sytuacji ekonomicznej Polski (pesymiści, zrezygnowani, sfrustrowani) stanowią 42,6% społeczeństwa. 57,4% Polaków natomiast pozytywnie odbiera sytuację ekonomiczną Polski (optymiści, twardzi optymiści, usatysfakcjonowani). Ocena sytuacji ekonomicznej kraju

Ocena obecnej sytuacji w porównaniu do sytuacji sprzed roku Oceniając obecną sytuację finansową własnego gospodarstwa domowego 36% ankietowanych postrzega ją jako gorszą niż rok temu, połowa badanych jako taką samą, a 14% za lepszą. W tym miesiącu przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi wyniosła 22pkt. proc.. Czy obecna sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego, w porównaniu do sytuacji sprzed roku jest lepsza, gorsza, czy też taka sama? Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego

Oczekiwania na przyszłość A za rok sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego…? Poprawy stanu domowych finansów w ciągu najbliższych 12 miesięcy spodziewa się 27 proc. badanych, 18% oczekuje natomiast pogorszenia stanu budżetu domowego. 55% ankietowanych nie przewiduje jej zmiany. Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego

Jak Pan(i) sądzi, czy my Polacy możemy nasze problemy gospodarcze rozwiązać sami, czy tylko z pomocą państw zachodnich? Opinię, że nasze problemy gospodarcze możemy rozwiązać sami podziela 60% ankietowanych. O tym, że niezbędna jest pomoc państw zachodnich przekonanych jest 40%. Przewaga ufających możliwościom polskiej gospodarki nad powątpiewającymi i oczekującymi pomocy państw zachodnich wyniosła 20pkt. proc.. Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi

Ponad połowa Polaków opowiada się za tym, aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce. Odmiennego zdania jest 27% badanych. 21% Polaków twierdzi natomiast, że jest im to zupełnie obojętne. Czy Pan(i) jest osobiście za tym aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce? Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi

Pomiary kwartalne Ocena stanu bezrobocia 20 Perspektywy dla gospodarki 23 Wyrzeczenia na rzecz gospodarki 24

Jak Pan(i) sądzi, w jaki sposób będzie zmieniać się wielkość bezrobocia w ciągu przyszłego roku? Czy liczba bezrobotnych będzie większa, mniejsza czy też taka sama jak obecnie? Ocena stanu bezrobocia 54% Polaków twierdzi, że w ciągu przyszłego roku ilość bezrobotnych będzie większa niż obecnie. 30% twierdzi, że poziom bezrobocia się nie zmieni, natomiast 12% twierdzi, że liczba bezrobotnych się zmniejszy.

Czy obawia się Pan(i), że w ciągu najbliższych 2 lat dotknie Pana(ią) bezrobocie? Ocena stanu bezrobocia 19% badanych obawia się, że w ciągu najbliższych 2 lat dotknie ich bezrobocie, natomiast 44% nie ma takich obaw.

[WIEK] [WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Ocena stanu bezrobocia - Czy obawia się Pan(i), że w ciągu najbliższych 2 lat dotknie Pana(ią) bezrobocie?

Perspektywy dla gospodarki Jak długo, Pana(i) zdaniem, jeszcze będzie trwało aż sytuacja gospodarcza ulegnie widocznej poprawie?

Proces reform wymaga od większej części społeczeństwa osobistych ograniczeń i wyrzeczeń w życiu. Czy zgodził(a)by się Pan(i) na dalsze wyrzeczenia, jeśli mogłoby to poprawić w bliskiej przyszłości ogólną sytuację gospodarczą? Wyrzeczenia na rzecz gospodarki 35% Polaków deklaruje, że nie zgodziłaby się na osobiste ograniczenia i wyrzeczenia w życiu dla poprawy ogólnej sytuacji gospodarczej kraju. Ponad połowa respondentów twierdzi natomiast, że byłoby ich stać na takie wyrzeczenia. 9% nie ma jednoznacznej odpowiedzi w tym względzie.

[WIEK] [WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem - Proces reform wymaga od większej części społeczeństwa osobistych ograniczeń i wyrzeczeń w życiu. Czy zgodził(a)by się Pan(i) na dalsze wyrzeczenia, jeśli mogłoby to poprawić w bliskiej przyszłości ogólną sytuację gospodarczą? Wyrzeczenia na rzecz gospodarki 53% 42%

Oczekiwania wobec przyszłego roku

Czy na Nowy Rok patrzy Pan(i) bardziej z nadzieją i optymizmem czy lękiem i obawą?

Czy ogólnie rzecz biorąc Nowy Rok będzie lepszy, gorszy czy taki sam jak miniony rok ?

29