TEORIA REDUKOWANIA NIEPEWNOŚCI Charlesa Bergera Autor: dr Krzysztof Kłosowicz

Charles Berger – profesor na Wydziale Komunikacji Uniwersytetu Stanowego w Davis (Kalifornia) „To naturalne, że człowiek wątpi we własne zdolności przewidzenia wyniku pierwszego spotkania; (...) podczas początkowych etapów związku interpersonalnego dominuje uczucie niepewności”.

Redukowanie niepewności: przewidywanie i wyjaśnianie

PUNKTY ODNIESIENIA Shannon i Weaver: „(...) w miarę jak maleje zdolność jednostki do przewidzenia, która z opcji teraz nastąpi, wzrasta poziom jej niepewności” Fritz Heider: „(...) ludzie nieustannie wyciągają wnioski na temat przyczyn postępowania innych osób”

Człowiek wykazuje potrzebę przewidywania oraz wyjaśniania zachowań innych. Rezultat: dwa rodzaje niepewności - behawioralna (sposób zachowania wobec nowo poznanej osoby) - poznawcza (indywidualne cechy nowo poznanej osoby)

System aksjomatyczny: pewniki na temat niepewności

1. Dane werbalne W miarę nasilania się komunikacji werbalnej pomiędzy nieznajomymi następuje spadek poziomu niepewności u każdego z uczestników interakcji. W miarę spadku niepewności następuje dalsze nasilenie komunikacji werbalnej.

2. Niewerbalna serdeczność W miarę nasilania się przyjacielskiej ekspresji niewerbalnej (pierwsze skinienie głowy, nieśmiały uśmiech) następuje spadek poziomu niepewności wywołanej sytuacją pierwszej interakcji. Spadek poziomu niepewności powoduje dalsze nasilenie ekspresji niewerbalnej.

3. Poszukiwanie informacji Wysoki poziom niepewności nasila zachowania związane z poszukiwaniem informacji. Wraz ze spadkiem poziomu niepewności następuje osłabienie zachowań związanych z poszukiwaniem informacji.

4. Zwierzenia Wysoki poziom niepewności w związku wywołuje obniżenie poziomu intymności cechującej treść komunikatu. Niski poziom niepewności prowadzi do wysokiego poziomu intymności.

5. Wzajemność Wysoki poziom niepewności przyczynia się do wzrostu wzajemności. Niski poziom niepewności obniża poziom wzajemności.

6. Podobieństwo Podobieństwa między uczestnikami zmniejszają niepewność, a różnice pomiędzy uczestnikami powodują wzrost jej poziomu.

7. Sympatia Wzrost poziomu niepewności powoduje spadek sympatii; spadek poziomu niepewności prowadzi do wzrostu sympatii.

8. Wspólne sieci społeczne Obecność wspólnych sieci komunikacji prowadzi do redukcji niepewności, natomiast ich brak nasila niepewność.

Teorematy: nieodparta logika aksjomatów niepewności

Teorematy - są to twierdzenia wynikające z aksjomatów wyprowadzone za pomocą znanego wzorca wnioskowania dedukcyjnego: Jeśli A = B i B = C to A = C

Teorematy teorii redukowania niepewności Żródło: Berger, Calabrese: Some Explorations in Initial Interaction and Beyond

Znak (+) w tabeli oznacza, że wartości obu zmiennych wzrastają lub maleją jednocześnie. Znak (-) w tabeli wskazuje, że wraz ze wzrostem wartości jednej ze zmiennych wartość drugiej maleje.

Przykładowo sformułowany teoremat: Jeżeli podobieństwo prowadzi do obniżenia poziomu niepewności (aksjomat nr 6), a obniżony poziom niepewności powoduje wzrost sympatii (aksjomat nr 7), to pomiędzy podobieństwem a sympatią istnieje pozytywna (+) zależność (teoremat 21).

Strategie radzenia sobie z nieuniknioną niepewnością

Wg Bergera większość interakcji społecznych zorientowana jest na cel, a w związku z tym to, co mówimy nie jest przypadkowe: „ (...) plan stanowi poznawczą reprezentację sekwencji działań, które mogą posłużyć do osiągnięcia celu”; „ (...) plany są uporządkowane hierarchicznie, przy czym na szczycie hierarchii znajdują się reprezentacje abstrakcyjnych aktywności, które w miarę zbliżania się do podstawy piramidy stają się coraz bardziej konkretne”;

Hierarchiczny plan komunikacji zorientowanej na cel

Wg Bergera niepewność jest osiowym elementem wszystkich interakcji społecznych (pomimo przygotowania skomplikowanego planu komunikatów retorycznych nie mamy pewności, że uda się nam osiągnąć założony cel). „Prawdopodobieństwo idealnej komunikacji wynosi zero”

1. Poszukiwanie informacji: a) strategia bierności: dyskretne obserwowanie innych przy zachowaniu pewnego dystansu (tzw. „podglądanie przez dziurkę od klucza”) b) strategia aktywności: zwracamy się do osoby trzeciej z prośbą o informację na temat obiektu zainteresowania c) strategia interakcji: rozmawiamy bezpośrednio z interesującą nas osobą, zadając jej konkretne pytania

2. Decydowanie o stopniu złożoności planu: liczba szczegółów uwzględnionych w scenariuszu liczba planów awaryjnych Realizowanie skomplikowanego scenariusza wymaga dużo większego wysiłku poznawczego, który z reguły pociąga za sobą upośledzenie werbalnego i niewerbalnego przekazywania komunikatów, a co za tym idzie – utratę wiarygodności.

3. Zabezpieczanie się: Każdy z uczestników dąży do zapewnienia sobie możliwości „zachowania twarzy” w sytuacji popełnienia błędu np. poprzez: - używanie niejednoznacznych zwrotów - posługiwanie się humorem

4. Hipoteza hierarchii: dotyczy kolejności działań podejmowanych w sytuacji, gdy założony plan nie powiedzie się „(...) kiedy próba osiągnięcia celu zakończy się fiaskiem, człowiek jest skłonny w pierwszej kolejności zmieniać te elementy komunikatu, które znajdują się na najniższym poziomie” (np. głośniejsze powtarzanie wybranych słów)

TEORIA KONTROLI NIEPOKOJU / NIEPEWNOŚCI Williama Gudykunsta

Przybycie obcego

William B. Gudykunst – profesor w dziedzinie komunikacji werbalnej na Uniwersytecie Stanowym w Fullerton (Kalifornia) Teoria kontroli niepokoju / niepewności W. Gudykunsta zajmuje się spotkaniami między członkami grup kulturowych i obcymi. Zastosowanie swojej teorii Gudykunst upatrywał w sytuacjach, w których różnice pomiędzy ludźmi wywołują wątpliwości i obawy.

Różnice międzygrupowe a różnice kulturowe „Nie musimy podróżować do obcych krajów, by samemu być obcym albo obcego spotkać” (np. prof. Griffin serwujący śniadanie i sprzątający po posiłku w lokalnym centrum dla bezdomnych)

Założenia teorii: - przynajmniej jedna osoba uczestnicząca w spotkaniu międzykulturowym jest kimś obcym; - mimo iż obcy i członkowie grupy doświadczają pewnego niepokoju i niepewności w każdej nowej sytuacji interpersonalnej, kiedy dochodzi do spotkania ludzi należących do odrębnych kultur, obcy są wyjątkowo wyczuleni na możliwość pojawienia się różnic kulturowych (przecenianie wpływu tożsamości kulturowej na zachowanie ludzi w obcym społeczeństwie, zamazywanie różnic)

rezultat refleksyjności Skuteczna komunikacja: rezultat refleksyjności

Skuteczna komunikacja - termin służący do opisania procesu minimalizacji nieporozumień (inne nazwy: dokładność, wierność, zrozumienie).

Schemat teorii podstawowej Źródło: Gudykunst: Toward a theory of effective interpersonal ...

Skrypty - schematy, zgodnie z którymi postępujemy podczas komunikacji z innymi (np. odpowiadanie na telefon, składanie zamówienia w McDonaldzie, żarty w gronie przyjaciół) Zachowanie podane w skrypcie jest przydatne w sytuacji, kiedy role są znane odgrywającym je. Bezmyślna konwersacja w sytuacji międzykulturowej może doprowadzić do wzrostu już wcześniej istniejącego napięcia i zamieszania.

Cztery poziomy kompetencji komunikacyjnej (tzw. model Howella) 1. Nieświadoma niekompetencja: błędnie interpretujemy zachowanie innych i nie jesteśmy tego w ogóle świadomi. 2. Świadoma niekompetencja: wiemy, że błędnie interpretujemy zachowanie innych, ale nic z tym nie robimy. 3. Świadoma kompetencja: myślimy o naszej komunikacji i nieustannie staramy się zmieniać nasze zachowanie, aby osiągnąć większą skuteczność. 4. Nieświadoma kompetencja: rozwinęliśmy naszą umiejętność komunikacji w takim stopniu, że nie musimy już myśleć o tym, jak mówimy czy słuchamy.

Wg Gudykunsta refleksyjność jest trzecim etapem w modelu Howella („świadoma kompetencja”). Jest on zdania, że etap czwarty znajduje się na niższym poziomie niż etap trzeci i może być wręcz niebezpieczny (nieświadoma kompetencja może się przekształcić w nieuważną niekompetencję).

Niepokój i niepewność – bliźniaczy skutek zróżnicowania kulturowego Niepokój i niepewność stanowią zasadnicze przyczyny niepowodzeń w komunikacji międzygrupowej. Niepewność ma charakter poznawczy, zaś niepokój jest związany z odczuciami.

Kontrola niepokoju i niepewności w wypadku zderzenia dwóch kultur

1. Czynniki związane z motywacją: wzrost naszej potrzeby poczucia przynależności do grupy w momencie wejścia w interakcję z obcymi wywołuje wzrost odczuwanego przez nas niepokoju - wzrost odczuwanej przez nas atrakcyjności obcych wywołuje zmniejszenie naszego niepokoju i wzrost poczucia pewności, że będziemy w stanie przewidzieć ich zachowanie

2. Czynniki związane z wiedzą: wzrost naszej umiejętności całościowego przetwarzania informacji na temat obcych przekłada się na naszą zdolność trafnego przewidywania ich zachowań wzrost świadomości, że obcy mogą pogwałcić nasze pozytywne oczekiwania lub potwierdzenie naszych negatywnych oczekiwań wywołuje wzrost odczuwanego przez nas niepokoju wzrost naszej znajomości języków obcych (dialektu, slangu) poprawia naszą zdolność kontrolowania własnego niepokoju i naszą zdolność precyzyjnego przewidywania zachowania obcych wzrost sieci łączących nas z obcymi powoduje zmniejszenie naszego niepokoju oraz wzrost ufności co do naszej zdolności przewidywania ich zachowania

3. Czynniki związane z umiejętnościami: wzrost naszej zdolności do oceny obcych za pomocą tych samych kategorii, które oni stosują do oceny siebie, prowadzi do zwiększenia naszej zdolności precyzyjnego przewidywania ich zachowania wzrost naszej zdolności do tolerowania wieloznaczności w czasie interakcji z obcymi prowadzi do wzrostu naszej zdolności do kontrolowania naszego niepokoju oraz do precyzyjnego przewidywania zachowania obcych wzrost naszej zdolności do wczuwania się w sytuację innych (empatia) wywołuje wzrost zdolności do prawidłowego ich zachowania