„ Badania operacyjne w ekonomii i zarządzaniu ”

Badania Operacyjne I. Pochodzenie i rozwój badań operacyjnych Badania operacyjne (z ang. Operations Research) wywodzą się ze szkoły procesu zarządzania. W okresie drugiej wojny światowej fizycy i matematycy, a wśród nich P.M. Blackett i J.D. Brnal za pomocą metod matematycznych i techniki optymalizacji decyzji (nazwanych później właśnie badaniami operacyjnymi) rozwiązywali problemy strategii i taktyki militarnej. Ich celem była racjonalizacja procesu decyzyjnego. Równocześnie rosyjski uczony L.W. Kantorowicz opublikował w 1939 roku pracę pt. „Matematiczeskije mietody organizacji i proizwodstwa” tworząc, łącznie z osiągnięciami brytyjskich uczonych, początki rozwoju metod matematycznych i analiz operacyjnych.

W czasie drugiej wojny światowej rozwiązywały one problemy tras konwojów, statków, usytuowania stacji radiolokacyjnych, dostaw sprzętu wojskowego itp., tworząc modele logistyczne optymalizujące pożądany wynik (minimalizacja strat własnych i maksymalizacja strat przeciwnika). Chodziło głównie o minimalizację strat konwojowanych statków, wysoki stopień wykrywania i niszczenia pocisków V-2, skuteczne dostawy sprzętu wojskowego itp.

Po wojnie metody analiz operacyjnych i logistycznych wykorzystywano z coraz większym powodzeniem w gospodarce, zarządzaniu i optymalizacji decyzji, szczególnie w dziedzinie: - przestrzennej lokalizacji sieci magazynów, sklepów i zakładów produkcyjnych oraz transportu, - koncentracji lub podziału ograniczonych zasobów rzeczowych, finansowych i inwestycyjnych oraz sprzętu i jego wykorzystania, - logistycznych systemów zarządzania zapasami w układach wewnątrz organizacyjnych i międzynarodowych, - modelowania produkcji, zaopatrzenia i zbytu. Dalszy rozwój badań operacyjnych dokonuje się dziś w ramach szerokiego obszaru różnych dyscyplin ekonomicznych, takich jak: statystyka i ekonometria, teoria decyzji, zarządzanie, teoria ekonomii czy ogólna teoria systemów w jej normatywnym ujęciu

II. Charakterystyka badań operacyjnych Badania operacyjne zapoczątkowują aktywne poszukiwania nowej informacji. W ich ramach próbuje się szukać zarówno wyjaśnień jak i dróg opisu, ale w szczególności koncentrują się one na dwu problemach: ulepszaniu specyficznych produktów oraz ulepszaniu metod ich wytwarzania. Charakteryzują się zatem orientacją technologiczną. Badania operacyjne rzadko zajmują się problemami struktury kierowniczej czy struktury scalającej i jest to ich wielkim ograniczeniem. Ponieważ struktury te oparte są na interakcjach międzyludzkich, a nie na technologicznej transformacji materiałów, uważa się, że nie wpływają one na produktywność w sposób dający się mierzyć. Zatem badania operacyjne dotyczą doskonalenia operacji technicznych, a nie powiązań między organizacją i zewnętrznym środowiskiem społecznym.

III. Metody badań operacyjnych Badania operacyjne umożliwiają za pomocą modeli matematyczno-ekonomicznych praktyczne wyznaczenie metodyki rozwiązywania ściśle określonych problemów związanych z podejmowaniem optymalnych decyzji w różnych konkretnych sytuacjach. Metody skupiają się na porównaniu efektywności różnych sposobów rozwiązywania zagadnień i poszukiwania rozwiązania optymalnego. Pozwalają także przeanalizować wybrany wycinek rzeczywistości oraz ocenić ilościowo rezultaty możliwych do podjęcia decyzji. Do rozwiązania modelu używa się m.in. metod programowania liniowego i nieliniowego, programowania dynamicznego, rachunku prawdopodobieństwa, teorii gier, statystyki matematycznej itd. Do wyrobu decyzji optymalnej potrzebne jest posłużenie się odpowiednim kryterium, za pomocą którego można ocenić i porównać skutki podjęcia poszczególnych decyzji.

W metodach stosowanych w badaniach operacyjnych wyróżnić można szereg etapów, które ogólnie dzieli się na: budowę modelu matematycznego opisującego rozwiązywany problem, rozwiązanie modelu polegające na określeniu najlepszej w danych warunkach decyzji, weryfikację modelu i uzyskanego rozwiązania oraz dokonanie ewentualnych poprawek, kontrolę mającą zapewnić dopływ informacji wpływających na ewentualne zmiany optymalnej decyzji, jak również umożliwiać wprowadzenie korekt decyzji w przypadku zmian różnych czynników wpływających na optymalną decyzję.

Badania operacyjne rzadko zajmują się problemami struktury kierowniczej, struktury scalającej, instytucjonalnych stosunków z szerszym środowiskiem i jest to ich wielkim ograniczeniem. Ponieważ struktury te oparte są na interakcjach międzyludzkich, a nie na technologicznej transformacji materiałów, uważa się, że nie wpływają one na produktywność w sposób dający się mierzyć. Jeśli nawet badania operacyjne wkraczają na teren stosunków międzyludzkich, dzieje się to zwykle w związku z ustaleniem wpływu czynników ekologicznych bądź badaniem personelu, ale nie w odniesieniu do analizy społecznej struktury organizacji. Badania operacyjne dotyczą doskonalenia operacji technicznych, a nie powiązań między organizacją i zewnętrznym środowiskiem społecznym.

Kategorie stosowane przy kodowaniu w badaniach operacyjnych uniemożliwiają wprowadzenie do obwodu komunikacyjnego informacji innego rodzaju niż technologiczne, a więc np. informacji o przyczynach takich zdarzeń jak zagrożenie strajkiem, zwiększanie podatków przez rząd, bojkotowanie pewnego rodzaju produktu przez konsumentów, kłótnia działu produkcji z działem sprzedaży, problemy pracowników z działu kadr związane z tym, że pracownicy produkcyjni nie stosują się do przepisów kadrowych itp. Inaczej mówiąc, pętla informacyjna badań operacyjnych, choć większa niż ta, która charakteryzuje operacyjne sprzężenia zwrotne, nie obejmuje funkcjonowania całej organizacji w środowisku. Wprawdzie badania operacyjne zawierają więcej elementów oceny niż ma to miejsce w przypadku bezpośredniej, zrutynizowanej kontroli, jednakże stawianie w nich pytań i szukanie odpowiedzi można by w większej części potraktować jako kontrolę.