Problem deficytu i długu publicznego Finanse w Unii Europejskiej Problem deficytu i długu publicznego

Czym jest równowaga budżetowa? Wariant idealny Dochody BP Wydatki BP Wariant „Maastricht” Dochody SFP Wydatki SFP ,max. 3% PKB Problem deficytu i długu publicznego

Różne rodzaje deficytu Deficyt sektora finansów publicznych > Deficyt budżetu państwa Deficyt budżetu środków europejskich Wydatki publiczne Dochody publiczne Dochody BP Wydatki BP Wydatki budżetu środków europejskich Dochody budżetu środków europejskich Problem deficytu i długu publicznego

Problem deficytu i długu publicznego Skala deficytu w wybranych krajach ( Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat) Problem deficytu i długu publicznego

Problem deficytu i długu publicznego Skala deficytu w wybranych krajach ( Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat) Problem deficytu i długu publicznego

Problem deficytu i długu publicznego Deficyt budżetowy w Polsce (Źródło : Sprawozdania z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, NIK 2001-2013) Problem deficytu i długu publicznego

Problem deficytu i długu publicznego Prawo Wagnera (1892 r.) – dlaczego wydatki publiczne zawsze i wszędzie wzrastają? polityka Model państwa (nocny stróż – państwo opiekuńcze – państwo bezpieczeństwa socjalnego?) socjologia Zaangażowanie państwa (omnipotencja czy leseferyzm?) historia Uwarunkowania zewnętrzne (koszty wojen, koszty przemian) ekonomia Wizje przyszłości (droga postępu czy autarkia?) Problem deficytu i długu publicznego

PL: Saldo budżetu państwa 2012 Problem deficytu i długu publicznego

Problem deficytu i długu publicznego Przyczyny deficytu Zbyt duże wydatki? Zbyt małe dochody? Problem deficytu i długu publicznego

Jak pokryć deficyt, czyli czym się różnią dochody od przychodów? Dochody budżetowe Przychody budżetowe Obowiązkowe, przymusowe, stałe daniny publiczne oraz dochody majątkowe Nadzwyczajne, gromadzone na podstawie umów: - kredyty - pożyczki - obligacje i bony skarbowe oraz wpływy z prywatyzacji Problem deficytu i długu publicznego

Deficyt a dług publiczny Potrzeby pożyczkowe Konwersja przychodów w tytuły dłużne Środki niezbędne w 2012 roku do sfinansowania: Deficytu budżetu państwa 30 mld zł Deficytu budżetu środków europejskich 3 mld zł Refundacja FUS ubytku składek przekazanych przez OFE 8 mld zł Pożyczki Minus rozliczenia (-) 7 mld zł = 37 mld zł Kredyty Pożyczki Emisja SPW Spłata kredytów Zwrot pożyczek Wykup SPW Problem deficytu i długu publicznego

Czym jest dług publiczny? Dług publiczny = ogół zobowiązań Skarbu Państwa oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych jako dłużników (kredytobiorców, emitentów SPW) do zwrotu należności pieniężnych wraz z odsetkami na rzecz wierzycieli (np. banki, przedsiębiorcy, obywatele), którzy czasowo powierzyli swoje pieniądze państwu. ------------------------------------------------------------------------------- Zgodnie z przepisami Konstytucji RP maksymalny dług publiczny nie może przekroczyć wartości 60% produktu krajowego brutto Problem deficytu i długu publicznego

Klasyfikacja długu publicznego Według polskiego prawa Według naukowców Dług Skarbu Państwa Dług jednostek sektora finansów publicznych Państwowy dług publiczny Dług publiczny Dłużnicy Sektor rządowy Sektor JST Sektor ubezpieczeniowy Wierzyciele Rezydencja Krajowi Zagraniczni Miejsce emisji Problem deficytu i długu publicznego

Struktura polskiego długu publicznego (stan na 31 XII 2012 r.) Według dłużników w mld zł Według wierzycieli w mld zł Problem deficytu i długu publicznego

Dług publiczny w Europie ( Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat) 31.XII.2008 31.XII.2009 31.XII.2010 31.XII.2011 31.XII.2012 Średnia UE 27 62% 75% 80% 82% 85% Średnia UE – Euro 17 71% 87% 90% P ORTUGAL 72% 83% 93% 108% 123% I TALY 105% 116% 119% 120% 127% RELAND 44% 65% 92% 118% G REECE 113% 129% 143% 165% 156% S PAIN 40% 54% 60% 69% 84% Polska – według metodologii UE (ESA 95) 47% 51% 54,8% 56,3% 55,6% Polska – według metodologii krajowej 50,8% 52,8% 53,5% 52,7% Problem deficytu i długu publicznego

„Dwie metody” obliczania długu publicznego PL UE Przy poręczeniach i gwarancjach – kasową ( = od chwili wymagalności zobowiązania) Wliczanie zobowiązań do długu odbywa się metodą: We wszystkich przypadkach - memoriałową ( = od chwili powstania zobowiązania) Nie są wliczane do długu publicznego. Do długu publicznego nie wlicza się również długu i wydatków Krajowego Funduszu Drogowego Zobowiązania przejęte w wyniku sukcesji od podmiotów spoza SPP: Są wliczane do długu publicznego Są rozchodami ( = nie zwiększają deficytu, bo deficyt to dochody < wydatki) Pożyczki i kredyty udzielone z budżetu publicznego: Są wydatkami ( = zwiększają deficyt i dług) Problem deficytu i długu publicznego

Przykładowa skala ratingu ( za www.eurorating.pl) Rating = ocena ryzyka inwestycyjnego danego instrumentu / przedsięwzięcia finansowego, bazująca na zdolności emitenta do terminowego wykonania zobowiązań dłużnych Przykładowe ratingi państw ( za: Standards & Poors, wrzesień 2013) EUROSTREFA EUROPA Niemcy AAA Norwegia Szwajcaria Słowacja A G 8 Hiszpania Irlandia BBB- BBB+ Japonia Kanada USA AA+ Grecja B - BRICS UE Brazylia A - Dania Szwecja Chiny Rosja RPA AA- A- Polska A / A- Litwa BBB Przykładowa skala ratingu ( za www.eurorating.pl) Poziom inwestycyjny AAA (Prime / High Grade) Znikomy poziom ryzyka kredytowego. Wiarygodność finansowa na najwyższym poziomie. Rating nadawany wyłącznie w przypadku wyjątkowo wysokiej zdolności do obsługi zobowiązań finansowych. BBB (Lower Medium Grade) Ryzyko kredytowe na średnim poziomie. Dobra wiarygodność finansowa i wystarczająca zdolność do obsługi zobowiązań w dłuższym terminie. Podwyższona podatność na utrzymujące się przez dłuższy czas niekorzystne warunki gospodarcze. Poziom spekulacyjny B (Highly Speculative) Wysokie ryzyko kredytowe. Zdolność do obsługi zobowiązań jedynie przy sprzyjających warunkach zewnętrznych. Średni lub niski poziom odzyskania wierzytelności w przypadku wystąpienia niewypłacalności. D ( In default) Ekstremalnie wysokie ryzyko kredytowe. Całkowity brak zdolności do obsługi zobowiązań. Bez dodatkowego wsparcia z zewnątrz poziom odzyskania wierzytelności bliski zeru. Problem deficytu i długu publicznego

Reguły fiskalne (1) (Źródło: K Reguły fiskalne (1) (Źródło: K. Wójtowicz, Problem konstrukcji optymalnej reguły fiskalnej w warunkach kryzysu gospodarczego, „Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego” nr 10/2011) Reguły salda budżetowego (balance budget rules) Reguły dot. długu publicznego (debt rules) Absolutna równowaga: - całego SFP - v tylko budżetu państwa - v tylko budżetu JST - v tylko sektora ubezpieczeniowego Kotwica deficytu: - ustalenie jego maksymalnego limitu kwotowego v względem PKB - v uzależnienie limitu przyrostu / spadku deficytu od poziomu wzrostu gospodarczego Złota reguła: Wydatki bieżące ≥ Dochody bieżące Wydatki inwestycyjne ≤ Przychody publiczne KONST. 216 Nie wolno zaciągać pożyczek i udzielać gwarancji i poręczeń finansowych w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości PKB KONST 220. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w banku centralnym Ustawa o finansach publicznych ( przepisy obowiązujące do końca 2013 roku) Dług JST < 60% dochodów rocznych JST Wydatki na obsługę długu JST < 15% dochodów rocznych JST Problem deficytu i długu publicznego

Wydatki R < Wydatki (R – 1) + wskaźnik inflacji + 1 % Reguły fiskalne (2) (Źródło: K. Wójtowicz, Problem konstrukcji optymalnej reguły fiskalnej w warunkach kryzysu gospodarczego, „Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego” nr 10/2011) Reguły wydatkowe (expenditure rules) Reguły dochodowe (revenue rules) Ustalenie limitu wydatków w wartościach nominalnych lub w stosunku do PKB albo ustalenie maksymalnej stopy wzrostu wydatków NFP 112 a: (polska reguła wydatkowa) Wydatki R < Wydatki (R – 1) + wskaźnik inflacji + 1 % Nie dotyczy to: wydatków na obsługę długu publicznego; środków własnych Unii Europejskiej oraz obligatoryjnych składek wpłacanych do organizacji międzynarodowych; wydatków na realizację programów finansowanych z udziałem środków unijnych wypłat i obsługi świadczeń rodzinnych, świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz finansowania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osoby pobierające świadczenia pielęgnacyjne; składek na ubezpieczenie społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne; świadczeń emerytalno-rentowych funkcjonariuszy i uprawnionych członków ich rodzin oraz uposażeń sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku; dotacji dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu Emerytur Pomostowych i Funduszu Emerytalno-Rentowego Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego na sfinansowanie wypłat świadczeń emerytalno-rentowych gwarantowanych przez państwo. Ustalenie limitu obciążeń podatkowych w stosunku do PKB Określenie kierunków alokacji nadzwyczajnych dochodów budżetowych ( np. związanych ze zmianą stawek podatkowych) PL: ustawa o PTU: Art. 146. Stawki podatku od towarów i usług będą rosły, gdy poziom długu publicznego do produktu krajowego brutto przekroczy poziom 55%. Problem deficytu i długu publicznego

Procedury ostrożnościowo – sanacyjne (NFP 86) Dług : PKB Planowanie budżetowe Wydatki publiczne Inne ograniczenia > 50% < 55% Def BP / Doch BP = X X (r + 1) < X r > 55% < 60% Dług SP / PKB = Y Y (r +1) < Y (r – 1) Bez podwyżek dla pracowników państwowej sfery budżetowej Waloryzacja emerytur i rent < wskaźnik inflacji Ograniczenie dotacji dla PFRON Zakaz udzielania pożyczek i kredytów ze środków BP RM dokonuje przeglądu rozwiązań prawnych w celu podniesienia poziomu dochodów publicznych Organy administracji rządowej mogą zaciągać zobowiązania na inwestycje, pod warunkiem, że mają zapewnione dofinansowanie w wielkości 50% kosztów przedsięwzięcia > 60 % j/w + wszystkie JSFP mają zakaz udzielania poręczeń i gwarancji j/ w + Dochody BJST (r+ 1) > Wydatki BJST (r + 1) Problem deficytu i długu publicznego

Problem deficytu i długu publicznego USTAWA z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych Art. 1. W ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885) wprowadza się następujące zmiany: po art. 86 dodaje się art. 86a w brzmieniu: „Art. 86a. Przepisu art. 86 ust. 1 pkt 1 nie stosuje się w roku 2013.”; 2) po art. 112d dodaje się art. 112e w brzmieniu: „Art. 112e. Przepisów art. 112a i art. 112b nie stosuje się w roku 2013.”. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: B. Komorowski Problem deficytu i długu publicznego

Tytuły dłużne państwowego długu publicznego Skarbowe papiery wartościowe Kredyty i pożyczki Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa Wymagalne zobowiązania jednostek sektora finansów publicznych Problem deficytu i długu publicznego

Skarbowe papiery wartościowe ZAKUP SPW SKARB PAŃSTWA (EMITENT) NABYWCA SPW (OBLIGATARIUSZ) WYKUP SPW PO > CENIE LUB Z INNĄ PREMIĄ FINANSOWĄ + ODPOWIEDZIALNOŚĆ CAŁYM MAJĄTKIEM ZA WYKONANIE ZOBOWIAZAŃ Z SPW RODZAJ SPW BONY SKARBOWE OBLIGACJE SKARBOWE OKRES WYKUPU < 1 ROK > 1 ROK RYNEK EMISJI KRAJ KRAJ + ZAGRANICA PREMIA FINANSOWA DYSKONTO ODSETKI V DYSKONTO ZNACZENIE DLA POKRYCIA DEFICYTU MINIMALNE OGROMNE Problem deficytu i długu publicznego

Kredyty i pożyczki rządowe 1. Oddanie środków pieniężnych do dyspozycji SKARB PAŃSTWA Reprezentowany przez MF KREDYTODAWCA 2. Zwrot środków z prowizją i odsetkami Rodzaje kredytów: Ograniczenie kredytowe: Podstawowy – na finansowanie potrzeb pożyczkowych Kwotowe: do limitu rocznego określonego w ustawie budżetowej Nadzwyczajny – na wsparcie bilansu płatniczego ( udzielają go UE lub kraje członkowskie) Podmiotowe: zakaz zadłużania SP w NBP ( KONST 220) Problem deficytu i długu publicznego

Poręczenia i gwarancje SP 1. Zobowiązanie główne WIERZYCIEL DŁUŻNIK 3. Umowa poręczenia / gwarancji + ew. wypłata sum gwarantowanych 2. Odpłatne udzielenie poręczenia / gwarancji PORĘCZYCIEL (SKARB PAŃSTWA) Reprezentowany przez MF lub RM Ograniczenia: A. Cel (3) – tylko z listy ustawowej B. Uprzednia analiza ryzyka umowy (3) C. Ustanowienie zabezpieczenia na rzecz wierzyciela D. Roczny limit kwot (3) – w ustawie budżetowej E. Jednostkowy limit kwot (3) – do 50% pozostałego do spłaty kredytu wraz z 50% kwoty odsetek Problem deficytu i długu publicznego

Walka z nadmiernym deficytem w UE Zalecenia Rady dla krajów eurostrefy (lipiec 2011) Rozporządzenia Parlamentu i Rady ( listopad 2011) Wzmocnienie dyscypliny budżetowej Konsolidacja sektora finansów publicznych Zwiększenie odporności systemu finansowego na wahania gospodarcze Zahamowanie ekspansji wydatków Reformy podatkowe przy ochronie źródeł inwestycyjnych w/s nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych w/s skutecznego egzekwowania nadzoru budżetowego w krajach strefy euro w/s zapobiegania zakłóceniom równowagi makroekonomicznej w eurostrefie Problem deficytu i długu publicznego

Działania sanacyjne UE – decyzje Rady adresowane do Grecji (2011/734/UE) UE zobowiązuje GRE do podjęcia następujących działań w ramach krajowego systemu finansów publicznych: Deregulacja procedur zakładania i wykonywania działalności gospodarczej Stworzenie kompletnego rejestru przedsiębiorstw państwowych Likwidacja przywilejów w PIT ( + obniżenie kwoty wolnej od podatku) Nowe programy wykrywania, zwalczania i zapobiegania przestępstwom podatkowym Anulowanie rezerwy budżetowej Objęcie współodpłatnością świadczeń ochrony zdrowia Redukcja najwyższych emerytur Uzależnienie świadczeń rodzinnych od stanu majątkowego Podniesienie stawek VAT i akcyzy Wprowadzenie zasady zatrudnienia: 1 nowy pracownik na 5 odchodzących Ograniczenie inwestycji publicznych Wydłużenie tygodnia pracy do 40 godzin Wprowadzenie podatku solidarnościowego, ekologicznego, od miejsc dla palących, od luksusowych jachtów, od nielegalnych budowli Zniesienie bezpłatnej dystrybucji prasy Zniesienie wolnych sobót Reorganizacja administracji lokalnej Ograniczenie naboru do szkół wojskowych Prywatyzacja określonych firm Wprowadzenie elektronicznych zamówień publicznych Problem deficytu i długu publicznego

Zmiany w zarządzaniu finansami publicznymi w UE od 2011 r. Problem dyscypliny budżetowej Pomoc dla krajów strefy euro Wprowadzenie tzw. Europejskiego Semestru na rzecz Koordynacji Polityki Gospodarczej: Rada sporządza wytyczne dla każdego kraju członkowskiego w/s gospodarki, budżetu i zatrudnienia Państwo członkowskie ma obowiązek respektować te wytyczne przy planowaniu budżetowym Komisja przygotowuje roczne sprawozdania w celu wykrycia obszarów, gdzie dojść może do zakłócenia równowagi makroekonomicznej, które grozić mogą stabilności rynków Unii Gospodarczo – Walutowej Państwo – adresat ostrzeżeń ma obowiązek przedstawić plan naprawczy pod groźbą sankcji finansowych; realizacja planu jest monitorowana przez organy UE Określenie średnioterminowego celu budżetowego ( = równowaga budżetowa) i ścieżki dostosowawczej dla państw niespełniających tego warunku Europejski Instrument Stabilności Finansowej (European Financial Stability Facility) Utworzony w 2010 r. Kapitał = 700 mld euro ( ze składek członków eurostrefy) + emisja obligacji gwarantowana przez dodatkowe wpłaty państw ------------------------------------------------- Działania: Pożyczki dla krajów strefy euro ( pułap = 440 mld euro) Rekapitalizacja banków Wykup zobowiązań dłużnych państw eurostrefy Europejski Mechanizm Stabilności Finansowej (European Financial Stabilization Mechanism) Kapitał = 60 mld euro ( z funduszy UE) Działanie: pomoc finansowa członkom UE ( z i spoza eurostrefy) Europejski Mechanizm Stabilizacji (European Stability Mechanism) Planowe rozpoczęcie działań: 2013 r. Kapitał = 700 mld euro, podzielony na udziały wszystkich państw eurostrefy Problem deficytu i długu publicznego

Problem deficytu i długu publicznego Pakt fiskalny 2013 Geneza Umowa międzynarodowa pomiędzy wszystkimi państwami UE; Wejdzie w życie, gdy co najmniej 12 państw strefy euro dokona jej ratyfikacji do 31.12.2012 r. Postanowienia Saldo sektora rządowego oraz saldo sektora samorządowego musi być ZRÓWNOWAŻONE ( z marginesem deficytu do 1% PKB, jeśli dług tego państwa jest wyraźnie niższy od 60% PKB) Jeśli dług publiczny ( bez sektora ubezpieczeniowego) > 60% PKB, państwo członkowskie musi go redukować w stosunku 1/20 jego wielkości rocznie Państwo objęte procedurą nadmiernego deficytu ( > 3% PKB) wprowadza tzw. programy partnerstwa budżetowego przedkładane do zatwierdzenia Komisji W przypadku odchylenia od celu średniookresowego lub ścieżki dostosowawczej automatycznie uruchomiony będzie mechanizm korygujący, oparty na wytycznych Komisji Europejskiej Przyszłość Zasady Paktu Fiskalnego powinny zostać włączone do KONSTYTUCJI państw UE w ciągu max. 1 roku od przyjęcia traktatu. Brak spełnienia tego wymogu skutkować może skierowaniem sprawy do Trybunału Sprawiedliwości Problem deficytu i długu publicznego

Ochrona interesów finansowych UE Europejski System Nadzoru Finansowego Filar mikroostrożnościowy Europejskie Urzędy Nadzoru ( Bankowego, Giełdowego) 27 krajowych urzędów (komisji) nadzoru finansowego Filar makroostrożnościowy Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego przy EBC OLAF Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych Departament Ochrony Interesów Finansowych UE przy MF Międzyresortowy Zespół ds. Zwalczania Nieprawidłowości Finansowych na szkodę RP lub UE Problem deficytu i długu publicznego