„Zwolnienie zabytków z opodatkowania podatkami gminnymi – zagadnienia praktyczne” LIV spotkanie naukowe SPF Aureus Opole, 23 stycznia 2014 r. mgr Anita Berg /członek Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Opolu, członek Regionalnej Komisji Orzekającej w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy RIO w Opolu, członek Stowarzyszenia Prawa Finansowego „Aureus”/  

Dz.U.2010.95.613 ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (upol) Art. 7. 1. Zwalnia się od podatku od nieruchomości: grunty i budynki wpisane indywidualnie do rejestru zabytków, pod warunkiem ich utrzymania i konserwacji, zgodnie z przepisami o ochronie zabytków, z wyjątkiem części zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej;   Dz.U.2013.1381 ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (upr) Art. 12. 1. Zwalnia się od podatku rolnego: 11) grunty wpisane do rejestru zabytków, pod warunkiem ich zagospodarowania i utrzymania zgodnie z przepisami o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami; Dz.U.2013.465 ustawa z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym (upl) Art. 7. 1. Zwalnia się od podatku leśnego: lasy wpisane indywidualnie do rejestru zabytków;

Przedmiot zwolnienia: grunty (lasem - według art. 1 ust. 2 ustawy o podatku leśnym – są grunty leśne sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako lasy) np. ogrody, parki (przypałacowe, leśne, krajobrazowe, miejskie), planty, aleje, a także zabytki archeologiczne (zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów – art. 3 pkt 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami)   budynki (art. 1a ust. 1 pkt 1 upol - obiekt budowlany w rozumieniu przepisów prawa budowlanego, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach)

Dz.U.2003.162.1568 ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. – o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (uoz) Art. 3. Użyte w ustawie określenia oznaczają: zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Przepisy art. 7 ust. 1 pkt 6 upol, art. 12 ust. 1 pkt 11 upr i art Przepisy art. 7 ust. 1 pkt 6 upol, art. 12 ust. 1 pkt 11 upr i art. 7 ust. 1 pkt 2 upl nie posługują się pojęciem „zabytków”, lecz gruntów (budynków) wpisanych do rejestru zabytków. Zatem ze zwolnienia nie korzystają wszystkie zabytki, lecz jedynie wpisane do ww. rejestru.  Możliwa jest sytuacja, gdy zwolnienie podatkowe obejmie przedmioty, które w sensie materialnym (art. 3 pkt 1 uoz) nie są zbytkiem, a to: - nie zostały wykreślone z rejestru zabytków, mimo że utraciły wartość historyczną, artystyczną lub naukową albo wartość ta nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych (art. 13 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami); - stanowią tzw. „otoczenie zabytku” wpisanego do rejestru (art. 3 pkt 15 uoz, art. 9 ust. 2 uoz, art. 13 ust. 3 uoz).  

wpis do rejestru zabytków (indywidualny);   Warunki zwolnienia (zwolnienie przedmiotowe - niezależne od tego, w czyim posiadaniu znajdują się grunty, bądź budynki): wpis do rejestru zabytków (indywidualny); utrzymanie i konserwacja (zagospodarowanie i utrzymanie), zgodnie z przepisami o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – nie dotyczy podatku leśnego; brak zajęcia gruntu, bądź budynku (ich części) na prowadzenie działalności gospodarczej.

  Warunek braku zajęcia na prowadzenie działalności gospodarczej dotyczy także gruntów stanowiących użytki rolne, grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych oraz lasy. Wskazane grunty, zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej, podlegają bowiem opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości (art. 2 ust. 2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych), zatem ma do nich zastosowanie art. 7 ust. 1 pkt 6 upol. Sformułowanie „zajęte" oznacza, że dany przedmiot opodatkowania (lub jego część) jest faktycznie wykorzystywany do prowadzonej działalności gospodarczej. Sam fakt posiadania gruntu lub budynku przez przedsiębiorcę nie jest wystarczającą przesłanką uznania, iż grunt lub budynek są „zajęte" na prowadzenie działalności gospodarczej.

Art. 7 . (uoz) Formami ochrony zabytków są: wpis do rejestru zabytków; 2) uznanie za pomnik historii; 3) utworzenie parku kulturowego; 4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.  Art. 8. (uoz) Rejestr zabytków (…) dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków. Wpis zabytku do rejestru (czynność materialno-techniczna) następuje na podstawie ostatecznej decyzji o tym wpisie wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 9 ust. 1 uoz, § 4 ust. 1 rozporządzenia z dnia 26 maja 2011 r. Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem – Dz. U. z 2011 r., Nr 113, poz. 661), a skreślenie zabytku z rejestru następuje na podstawie ostatecznej decyzji ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o skreśleniu (art. 13 ust. 5 uoz, § 4 ust. 4 ww. rozporządzenia).

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim   Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 8 lutego 2012 r., sygn. akt I SA/Go 1078/11 „…zwolnienie ma charakter przedmiotowy i stosowane jest przez organ podatkowy obligatoryjnie z urzędu, gdy spełnione zostają obie wyszczególnione w tym przepisie przesłanki. Pierwsza z nich, to objęcie nim gruntów i budynków charakteryzujących się tym, że na podstawie decyzji wydanej przez właściwy do spraw ochrony zabytków organ administracji publicznej zostały wpisane indywidualnie do rejestru zabytków. Stwierdzenie w konkretnej sprawie, czy ona występuje nie przysparza trudności, bowiem o jej zaistnieniu decyduje wydanie przez właściwy organ administracji publicznej indywidualnego aktu administracyjnego.”

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 27 września 2012 r., sygn. akt I SA/Łd 970/12   „… decyzja o wpisie do rejestru zabytków (…) jest decyzją administracyjną w rozumieniu przepisów k.p.a., przy czym ma ona cechy decyzji konstytutywnej, dlatego że to na jej podstawie dochodzi do wpisu do rzeczonego rejestru (…).” „To wpis do rejestru zabytków gruntów i budynków, a nie ich sam „zabytkowy charakter”, jest więc jednym z warunków koniecznych do skorzystania z tego zwolnienia.”  

Zgodnie z § 3 ust. 2 ww. rozporządzenia z dnia 26 maja 2011 r Zgodnie z § 3 ust. 2 ww. rozporządzenia z dnia 26 maja 2011 r. w rejestrze zabytków (prowadzonym w formie ksiąg) nie ujawnia się daty dokonania wpisu, a jedynie datę wydania decyzji i jej numer (analogicznie w wypadku skreślenia z rejestru), co może utrudniać, bądź uniemożliwiać ustalenie tej daty. W doktrynie wskazuje się, że „decydujące dla nabycia prawa do analizowanego zwolnienia nie jest sam wpis do rejestru, ale wydanie (a właściwie uprawomocnienie się) decyzji o dokonaniu wpisu” [K. Radzikowski „Zwolnienie z podatku od nieruchomości gruntów i budynków wpisanych do rejestru zabytków”, PPLiFS z 2010 r. 2/str. 14]. Takie stanowisko budzi wątpliwość wobec brzmienia przepisów regulujących zwolnienie, w szczególności w kontekście zdarzeń polegających na wykreśleniu danego przedmiotu z rejestru zabytków i ustaleniem momentu utraty zwolnienia podatkowego.

art. 3. (uoz) Użyte w ustawie określenia oznaczają: 12) historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg; 13) historyczny zespół budowlany - powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi; art. 9 ust. 3. Wpis do rejestru historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego lub historycznego zespołu budowlanego nie wyłącza możliwości wydania decyzji o wpisie do rejestru wchodzących w skład tych układów lub zespołu zabytków nieruchomych.  

  Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 sierpnia 2010 r. sygn. akt II FSK 450/09 „Określenie, iż zwolnieniem objęte zostały "grunty i budynki wpisane indywidualnie do rejestru zabytków" oznacza, że wpis musi odnosić się odrębnie do każdego z tych przedmiotów opodatkowania (gruntów i budynków). Wpis do rejestru zabytków musi mieć bowiem charakter "indywidualny". Oznacza to, że musi być właściwy dla danego przedmiotu opodatkowania, określać jego jednostkowe cechy odrębne od innych przedmiotów (…) Dla celów podatkowych (art. 7 ust. 1 pkt 6 u.p.o.l.) wpis i zakres przyznanej nim ochrony ma decydujący wpływ na ustalenie zakresu zwolnienia przedmiotowego. (…) Wpis do rejestru zabytków budynków stanowiących odrębny przedmiot opodatkowania nie może zostać uznany za wystarczający do objęcia zwolnieniem również gruntów (również odrębny przedmiot opodatkowania), na których budynki te zostały posadowione. Zwolnieniem w takim wypadku objęte mogły zostać (przy spełnieniu pozostałych warunków) budynki wpisane do rejestru zabytków.”

  Art. 5. (uoz) Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. Art. 3. Użyte w ustawie określenia oznaczają: 6) prace konserwatorskie - działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań;

  Art. 25. 1. (uoz) Zagospodarowanie na cele użytkowe zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru wymaga posiadania przez jego właściciela lub posiadacza: 1) dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zachowania zabytku nieruchomego i możliwości jego adaptacji, z uwzględnieniem historycznej funkcji i wartości tego zabytku; 2) uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu prac konserwatorskich przy zabytku nieruchomym, określającego zakres i sposób ich prowadzenia oraz wskazującego niezbędne do zastosowania materiały i technologie; 3) uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu zagospodarowania zabytku nieruchomego wraz z otoczeniem oraz dalszego korzystania z tego zabytku, z uwzględnieniem wyeksponowania jego wartości. 2. W celu spełnienia wymagań, o których mowa w ust. 1, wojewódzki konserwator zabytków jest obowiązany nieodpłatnie udostępnić do wglądu właścicielowi lub posiadaczowi zabytku nieruchomego posiadaną przez siebie dokumentację tego zabytku oraz umożliwić dokonywanie niezbędnych odpisów z tej dokumentacji.

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nie definiuje, w sposób bezpośredni, pojęć „utrzymania i konserwacji” zabytków. W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazano, że „istotę zachowania polegającą na "utrzymywaniu" zabytku zgodnie z przepisami o ochronie zabytków można sprowadzić do przestrzegania w szczególności tych przepisów, które nakładają na właściciela zabytku obowiązek realizacji działań wynikających z definicji opieki nad zabytkami spoczywającej na właścicielu (…)”, a także podporządkowania się działaniom organów ochrony zabytków. [WSA w Gorzowie Wielkopolskim wyrok z dnia 28 grudnia 2012 r., sygn. akt I SA/Go 990/12, WSA w Poznaniu wyrok z dnia 7 lipca 2010 r., sygn. akt III SA/Po 302/10, WSA w Gliwicach z dnia 15 lipca 2008 r. sygn. akt I SA/Gl 149/08].   W omawianej ustawie zdefiniowano prace konserwatorskie (art. 3 pkt 6), co wyznacza zakres pojęcia „konserwacji” (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 28 marca 2008 r., sygn. akt I SA/Po 32/08).

  W postępowaniu dowodowym organu podatkowego szczególną rolę ma informacja Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (WKZ): w orzecznictwie sądów zwraca się uwagę, że organy podatkowe nie dysponują wiedzą pozwalającą ocenić stan zabytku i sposób jego konserwacji, zatem prawidłowe jest wystąpienie do WKZ o udzielenie informacji (względnie przedstawienie przez podatnika zaświadczenia WKZ) [wyroki: WSA w Opolu z dnia 24 listopada 2010 r., sygn. akt I SA/Op 547/10, WSA w Gorzowie Wlkp. z dnia 28 grudnia 2012 r., sygn. akt I SA/Go 990/12, WSA w Warszawie z dnia 10 września 2012 r., sygn. akt III SA/Wa 2739/11, NSA z dnia 24 czerwca 2010 r., sygn. akt 343/09, NSA z dnia 11 września 2012 r., sygn. akt II FSK 264/11]; zgodnie z art. 38 ust. 1 uzo Wojewódzki Konserwator Zabytków lub działający z jego upoważnienia pracownicy wojewódzkiego urzędu ochrony zabytków prowadzą kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; informacja WKZ nie przyjmuje formy postanowienia w trybie współdziałania organów na podstawie art. 209 Ordynacji podatkowej, brak jest bowiem przepisu prawa materialnego obligującego WKZ do zajęcia stanowiska w tej kwestii [wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 24 czerwca 2010 r. II FSK 343/09], zatem stronie nie przysługują środki zaskarżenia w tym zakresie (por. art. 209 § 5 Op.);

Dziękuję za uwagę.