W WYCHOWANIU FIZYCZNYM EDUKACJA ZDROWOTNA W WYCHOWANIU FIZYCZNYM Barbara Woynarowska Kierownik Zakładu Biomedycznych i Psychologicznych Podstaw Edukacji Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego Przewodnicząca Rady Programowej ds. Promocji Zdrowia i Profilaktyki Problemów Dzieci i Młodzieży 1

Przeciętna długość życia 2007 r. (w latach) Dlaczego nowoczesne, skuteczne szkolne wychowanie fizyczne jest niezbędne dla poprawy zdrowia społeczeństwa polskiego ? Stan zdrowia ludności Polski, mimo poprawy po 1990 r., znacznie odbiega na niekorzyść w stosunku do średniej dla UE. Po 2000 r. poprawa uległa spowolnieniu, zwłaszcza u mężczyzn Przeciętna długość życia 2007 r. (w latach) Polska średnia w UE największa Mężczyźni 71,0 75,6 Szwecja 78,7 Kobiety 79,7 81,7 Francja 84,2

Choroby układu krążenia Dlaczego nowoczesne, skuteczne szkolne wychowanie fizyczne jest niezbędne dla poprawy zdrowia społeczeństwa polskiego ? cd. Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów - umiera z tego powodu co drugi Polak są jedną z najważniejszych przyczyn absencji chorobowej, hospitalizacji i inwalidztwa wpływają niekorzystnie na jakość życia Są to choroby miażdżycozależne Typowe zmiany miażdżycowe stwierdza się: w aorcie już u 10- latków, w tętnicach wieńcowych u ok. polowy 15-19-latków Aktywność fizyczna o odpowiedniej częstotliwości i intensywności sprzyja opóźnieniu rozwoju miażdżycy

Osteoporoza - poważny problem zdrowotny i społeczny Dlaczego nowoczesne, skuteczne szkolne wychowanie fizyczne jest niezbędne dla poprawy zdrowia społeczeństwa polskiego? cd Osteoporoza - poważny problem zdrowotny i społeczny złamania kości z powodu osteoporozy występują u ponad połowy kobiet i 1/3 mężczyzn „Korzenie osteoporozy tkwią w dzieciństwie” Do 18 roku życia kształtuje się 80% szczytowej masy kości. Im większa jest masa szczytowa kości tym mniejsze ryzyko rozwoju osteoporozy Aktywność fizyczna w dzieciństwie stymuluje rozwój i mineralizację kości w dalszych latach życia opóźnia rozwój osteoporozy

Otyłość – epidemia XXI wieku Dlaczego nowoczesne, skuteczne szkolne wychowanie fizyczne jest niezbędne dla poprawy zdrowia społeczeństwa polskiego? cd Otyłość – epidemia XXI wieku EUROPA (2004) – częstość nadwagi u dzieci i młodzieży Największa Najmniejsza Włochy – 36% Rosja – 10% Malta - 35% Słowacja – 12% Hiszpania - 34% Holandia - 12% Portugalia - 32% Dania - 15% Polska 18% Cole i wsp., 2004

Polska Projekt OLAF – Centrum Zdrowia Dziecka 2007- 09 Dlaczego nowoczesne, skuteczne szkolne wychowanie fizyczne jest niezbędne dla poprawy zdrowia społeczeństwa polskiego? cd. Polska Projekt OLAF – Centrum Zdrowia Dziecka 2007- 09 Badania dzieci i młodzieży w wieku 7-19 lat N=17 573 Nadwaga Otyłość Razem Chłopcy 10% 8% 18% Dziewczęta 11% 7% 18% Największe odsetki uczniów z nadwagą: - w szkołach podstawowych - w dużych miastach - w rodzinach z jednym dzieckiem - w rodzinach o najwyższych dochodach - gdy dziecko ma w swoim pokoju komputer i telewizor Kułaga, Gurzkowska, 2010

Polska - częstość nadwagi i otyłości u uczniów różnice regionalne Największa % Najmniejsza % Mazowieckie 18,9 Świętokrzyskie 12,6 Lubuskie 17,9 Małopolskie 13,6 Dolnośląskie 17,7 Lubelskie 14,1 Kujawsko-pom. 17,6 Podkarpackie 14,3 Kułaga, Gurzkowska, 2010

Inne problemy zdrowotne uczniów związane Dlaczego nowoczesne, skuteczne szkolne wychowanie fizyczne jest niezbędne dla poprawy zdrowia społeczeństwa polskiego? cd Inne problemy zdrowotne uczniów związane z małą aktywnością fizyczną Bóle pleców odczuwa w każdym tygodniu - 15% młodzieży 15-letniej - 21% młodzieży 18-letniej Dane Instytutu Matki i Dziecka Częste występowanie zaburzeń układu ruchu

Czy wychowanie fizyczne w szkole ma istotny wpływ na poziom aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w Polsce? Dane z badań HBSC

Czy wychowanie fizyczne w szkole ma istotny wpływ na poziom aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w Polsce? cd dane z badań HBSC

Czy wychowanie fizyczne w szkole ma istotny wpływ na poziom aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w Polsce? cd Dane z badań HBSC

Bardzo niski poziom aktywności fizycznej młodzieży w Polsce (%) Czy wychowanie fizyczne w szkole ma istotny wpływ na poziom aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w Polsce? cd Bardzo niski poziom aktywności fizycznej młodzieży w Polsce (%) Wysiłki fizyczne co najmniej 60 minut 0-2 dni w tygodniu 2006 r. HBSC Chłopcy Dziewczęta 11 lat 20 21 13 lat 19 28 15 lat 23 36 -------------------------------------------------------------- 2005 r. IMD 16 lat 29 38 18 lat 46 57

Jest to wychowanie fizyczne Co z punktu widzenia zdrowia oznacza „skuteczne” szkolne wychowanie fizyczne? Jest to wychowanie fizyczne (program, organizacja, ocenianie, atmosfera), w którym: Wszyscy uczniowie aktywnie uczestniczą w lekcjach WF i są zachęcani do wysiłków fizycznych w czasie pobytu w szkole, w drodze do i ze szkoły, w domu Wszystkim uczniom stwarza się możliwość: - decydowania o wyborze rodzaju zajęć - osiągania sukcesu - zwiększania poczucia własnej wartości, samoskuteczności, umiejętności samokontroli jako elementu dbałości o zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

Co z punktu widzenia zdrowia oznacza „skuteczne” szkolne wychowanie fizyczne? cd. Umożliwia wszystkim uczniom odkrycie i rozwijanie własnych uzdolnień ruchowych i zdobycie umiejętności umożliwiających satysfakcjonująca aktywność fizyczną w całym życiu Uwzględnia wszystkie wymiary zdrowia – fizyczny, psychiczny i społeczny Przeciwdziała przedwczesnemu zanikowi naturalnej w dzieciństwie spontanicznej aktywności fizycznej Chroni przed zaburzeniami w stanie zdrowia związanymi z hipokinezją Jakie powinny być kryteria sukcesu w pracy nauczyciela wychowania fizycznego?

jest podejście holistyczne Dlaczego konieczne jest przejście w wychowaniu fizycznym od podejścia prosomatycznego do holistycznego? Dotychczas w wychowaniu fizycznym dominowała troska o ciało, czyli zdrowie fizyczne, co jest zbieżne z biomedycznym modelem zdrowia Istotą współczesnego modelu zdrowia społeczno-ekologicznego (biopsychospołecznego) jest podejście holistyczne

Dlaczego konieczne jest przejście w wychowaniu fizycznym od podejścia prosomatycznego do holistycznego? cd. zakresie

Jak ich do tego motywować i jak im w tym pomóc? Dlaczego konieczne jest przejście w wychowaniu fizycznym od podejścia prosomatycznego do holistycznego? cd. Z tego powodu treści (wymagania) podstawy programowej wychowania fizycznego rozszerzono o zagadnienia: zdrowia psychicznego i społecznego, w tym umiejętności życiowe – psychospołeczne wybrane zagadnienia zdrowia publicznego Wymaga to od nauczycieli wychowania fizycznego uzyskania nowej wiedzy i umiejętności Jak ich do tego motywować i jak im w tym pomóc?

Likwidacja ścieżki edukacyjnej „edukacja zdrowotna” Dlaczego w podstawie programowej zapisano: „wychowanie fizyczne pełni wiodącą rolę w edukacji zdrowotnej” Likwidacja ścieżki edukacyjnej „edukacja zdrowotna” Brak zgody (woli politycznej) na odrębny przedmiot „edukacja zdrowotna” (lub nazwa pokrewna) oraz brak możliwości wprowadzenia tego przedmiotu Postulowane od wielu lat powiązanie wychowania fizycznego z wychowaniem zdrowotnym Profil kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego, po pewnych modyfikacjach, stwarza możliwość podjęcia tej roli

Każda zmiana jest szansą Wprowadzanie zmiany jest procesem twórczym Co zrobić, aby skutecznie wdrożyć edukację zdrowotną zgodnie z podstawą programową WF? Każda zmiana jest szansą Wprowadzanie zmiany jest procesem twórczym Rozszerzenie zakresu podstawy programowej o edukację zdrowotną jest szansą dla nauczycieli wychowania fizycznego Wprowadzaniu zmian towarzyszą różne: zachowania (np. opór wobec zmiany w różnej formie) emocje negatywne lub pozytywne

Emocje negatywne towarzyszące zmianie (wg. Russel-Jones, 1995) Co zrobić, aby skutecznie wdrożyć edukację zdrowotną, zgodnie z podstawą programową WF? cd Emocje negatywne towarzyszące zmianie (wg. Russel-Jones, 1995)

Emocje pozytywne towarzyszące zmianie (wg. Russel-Jones, 1995) Co zrobić, aby skutecznie wdrożyć edukację zdrowotną ,zgodnie z podstawą programową ?cd Emocje pozytywne towarzyszące zmianie (wg. Russel-Jones, 1995)

Dla skutecznego wprowadzenia zmiany niezbędne są Co zrobić, aby skutecznie wdrożyć edukację zdrowotną, zgodnie z podstawą programową WF? cd Dla skutecznego wprowadzenia zmiany niezbędne są rozwiązania systemowe na wszystkich poziomach Krajowym - w resorcie edukacji – stworzenie systemu szkoleń dla nauczycieli WF w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych w zakresie edukacji zdrowotnej sportu i turystyki – zrozumienie, że sport jest tylko jednym z elementów kultury (wychowania) fizycznej szkolnictwa wyższego – wprowadzenie zmian w kształceniu nauczycieli WF, w tym także w zakresie edukacji zdrowotnej - wspieranie przez uczelnie procesu zmian w szkolnym wychowaniu fizycznym

że jesteśmy uczniami zawsze. Do końca życia” Co zrobić, aby skutecznie wdrożyć edukację zdrowotną, zgodnie z podstawą programową WF? cd Regionalnym – uwzględnienie oceny realizacji edukacji zdrowotnej w systemie nadzoru Szkolnym zrozumienie przez dyrektorów szkół potrzeby edukacji zdrowotnej i nowej koncepcji wychowania fizycznego motywacja nauczycieli wychowania fizycznego do podjęcia nowej roli i zadań oraz chęć uczenia się „Ważne jest, byśmy mieli poczucie, że jesteśmy uczniami zawsze. Do końca życia” L. Kołakowski (2009) praca z uczniami rodziców – przełamywanie stereotypów

Co dotychczas zrobiono? Zorganizowano kursy dla nauczycieli WF w woj. mazowieckim i pomorskim (60 godz.) Zorganizowano kurs dla 25 doradców metodycznych i konsultantów nauczycieli WF (60 godz.) Wysłano listy do rektorów i dziekanów 40 szkół wyższych prowadzących kształcenie na kierunku wychowanie fizyczne podpisane przez: - Wiceministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego - Przewodniczących trzech Komitetów Polskiej Akademii Nauk

Jakie prace są aktualnie realizowane? Trwają prace nad dwoma poradnikami: „Edukacja zdrowotna w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych” – poradnik dla nauczycieli WF „Organizacja i realizacja edukacji zdrowotnej w szkole” – poradnik dla dyrektorów szkół i nauczycieli

Jakie prace są aktualnie realizowane? Wdrażany jest w Polsce europejski program HEPS Healthy Eating and Physical Activity in Schools Tworzenie w szkołach polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej (www.ore.edu.pl)

Co zrobić, aby wszystkim nam się chciało chcieć wprowadzać skutecznie zmiany w wychowaniu fizycznym? „A, jak myślę, ze panowie duza by juz mogli mieć, ino oni nie chcom chcieć!” S. Wyspiański: Wesele akt.1.1. (1901)

Dziękuję za uwagę