Ekonomia zawodów prawniczych Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Plan prezentacji O. Wprowadzenie Specyfika rynku i podział usług prawniczych 1.1 Prawnik jako zawód zaufania publicznego 1.2  Znaczenie licencji prawniczych – cele, zagrożenia 1.3  Trychotomiczny podział dóbr i usług 1.4 Usługi typowe i kompleksowe Proces kształtowania się równowagi rynkowej 2.1 Detekcja jakości 2.2 Hipotezy procesu kształtowania się funkcji popytu 2.3 Problem pryncypał-agent Wyniki badania ekonometrycznego Bibliografia Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Wprowadzenie Usługi prawnicze jako szczególny rodzaj dobra ekonomicznego: Szczególna rola społeczno-gospodarcza od czasów starożytności Usługa prawnicza z jednej strony stanowi przedmiot transakcji między klientem a prawnikiem i w tym kontekście należy ją traktować jak zwyczajne dobro, z drugiej zaś – porada prawna, wygrana czy przegrana w sporze sądowym będą wpływały na inne zachowania klienta na rynku. Usługa prawnicza może więc także stanowić element innych późniejszych transakcji, albo w ogóle do nich nie dopuścić lub warunkować podjęcie określonych działań. Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Prawnik jako zawód zaufania publicznego Prawnikowi przyznano szerokie uprawnienia i obdarzono społecznym zaufaniem Nierzadko decyduje o wolności, życiu czy majątku innych ludzi Ma realizować idee słuszności i sprawiedliwości stanowiące fundamenty demokratycznego państwa prawa Misja społeczna Optimum Pareto nie musi pokrywać się z rozwiązaniem pożądanym przez społeczeństwo Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Czy dostęp do zawodów prawniczych powinien być licencjonowany? Pytanie do dyskusji Czy dostęp do zawodów prawniczych powinien być licencjonowany? Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Znaczenie licencji prawniczych Licencja skutkuje ograniczeniem świadczenia określonych dóbr i usług. Istnieją trzy elementy, na które nakłada się ograniczenia: 1. dostawcy usług nie mogą wejść na rynek, dopóki nie spełnią prawnie ustalonych kryteriów lub został już w gospodarce osiągnięty ustalony poziom podaży 2. dostawcy, którzy świadcząc usługi przekroczą zakres swoich uprawnień zostaną pozbawieni prawa do wykonywania zawodu – zawieszenie licencji lub jej odebranie 3. wprowadza się kontrolę i ocenę wyników pracy w licencjonowanym zawodzie Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Znaczenie licencji prawniczych c.d. Argumenty za: Licencje mają podnosić jakość konsumpcji, ale istnieje zagrożenie co do spadku jakości konsumpcji ogółem (czarny rynek itp.) Społeczne: społeczeństwo wymaga minimalnego poziomu usług; ochrona przed skutkami ubocznymi niskiej jakości usług; ochrona zaufania do przedstawicieli zawodów prawniczych Ekonomiczne: Licencje jako remedium na lemon problem (ale: niebezpieczeństwo kartelu) Niektórzy ludzie potrzebują być pokierowani przez państwo przy dokonywaniu wyborów Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Znaczenie licencji prawniczych c.d. Argumenty przeciw: Restrykcje powodują spadek konkurencyjności i proporcjonalny wzrost zarobków prawników; pozostawia to konsumentów z mniejszym zakresem wyboru i wyższymi cenami Wymuszenie korzystania z usług prawniczych – sztucznie wywołany popyt i zniekształcenie rynku Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Trychotomiczny podział dóbr i usług Opis problemu: Konsument napotyka na rynku dobra o różnej jakości i cenach Wszystkie zestawienia jakości i odpowiadających im cen tworzą krzywą popytu konsumenta na to dobro Konsument ma ograniczony dostęp do informacji o jakości dostępnych dóbr; im większa pewność tym lepiej odzwierciedlająca preferencje funkcja popytu Konsument może konsultować się z ekspertami lub kupować tylko u zaufanych sprzedawców (ale problem nie znika – na rynku są dalej towary o różnej jakości) Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Trychotomiczny podział dóbr i usług c.d. Problem istnieje w przypadku dóbr, których poznanie jakości jest droższe niż samo to dobro. W tej sytuacji konsument będzie się starał w inny sposób oszacować swoją funkcję popytu i dokonując zakupu dobra nie będzie znał jego jakości. Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Trychotomiczny podział dóbr i usług c.d. Można więc sklasyfikować dobra wg podziału: 1. Search goods – niskie koszty rozpoznania jakości pozwalają konsumentowi dokonać zakupu po szybkim przejrzeniu dostępnych na rynku dóbr 2. Experience goods – wysokie koszty rozpoznania jakości przed zakupem dobra, ale niskie koszty detekcji po zakupie, konsument uzyskuje tę informację w wyniku konsumpcji dobra (ma to znaczenie przy powtórnych zakupach) 3. Credence goods – wysokie koszty rozpoznania jakości dobra przed i po zakupie. Konsument musi polegać na zapewnieniach sprzedawcy, jego uczciwości i kompetencjach Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Do którego typu dóbr zaliczają się usługi prawnicze? Pytanie do dyskusji 2 Do którego typu dóbr zaliczają się usługi prawnicze? Jakie konsekwencje się z tym wiążą? Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Usługi typowe i kompleksowe Możliwe są dwie sytuacje: 1. Konsument wie, jak rozwiązać swój problem prawny, ale musi skorzystać z usługi prawniczej – sztuczny popyt. 2. Konsument nie potrafi rozwiązać swojego problemu. W sytuacji 2. konsument zwracając się do prawnika o pomoc, nie kupuje wprost usługi prawniczej. Dokonuje wyboru prawnika, który dopiero zdiagnozuje jego problem i zaproponuje odpowiednie rozwiązanie. Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Usługi typowe i kompleksowe c.d. Zwykle to konsument decyduje, jaka usługa i w jaki sposób ma być mu świadczona. Jednak to prawnik ma najpełniejszą wiedzę o tym: w jaki sposób najlepiej pomóc klientowi i ile czasu na nią poświęcić. Ponadto prawnik najlepiej zna swoje możliwości i produktywność. Każdy prawnik posiada inne zdolności, różni się poziomem wiedzy, doświadczeniem, pomysłowością, a także zestawem pewnych unikalnych predyspozycji Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Usługi typowe i kompleksowe c.d. Usługi prawnicze możemy podzielić następująco: usługi typowe – segment rynku usług prawniczych, na którym jakość świadczonych usług cechuje się niskim zróżnicowaniem bez względu na wykonującego ją prawnika. Tego rodzaju usługi zaliczane są zgodnie z trychotomicznym podziałem do kategorii search goods. usługi kompleksowe – sprawy problemowe, wymagające intelektualnego zaangażowania prawnika. Należą do kategorii credence goods. Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Trychotomiczny podział dóbr i usług c.d. Klient nie będzie w stanie dobrze wycenić usługi prawniczej ani określić jej jakości. Przede wszystkim dlatego, że nie wie, jaki rezultat dałoby zatrudnienie innego prawnika, a także dlatego, że poznanie wszystkich skutków (oraz ich ocena) wykonanej przez prawnika pracy może być możliwa dopiero po pewnym okresie w przyszłości (typowe dla credence goods wysokie koszty rozpoznania jakości po zakupie usługi). Przykłady: wygrana w precedensowym procesie testament sporządzony u notariusza Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Usługi typowe i kompleksowe c.d. Usługi te stanowią więc dwa odrębne rynki usługi typowe – przeciętni prawnicy, małe kancelarie, niskie zarobki. usługi kompleksowe – najlepsi absolwenci szkół wyższych, duży potencjał intelektualny, wielkie kancelarie, bardzo duże zarobki. Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Detekcja jakości Przebieg procesu wyceny usługi W przypadku usług typowych ustalenie ceny przebiega tak jak na wolnym rynku Klient usługi kompleksowej nie potrafi ocenić jej merytorycznej treści, więc także jej wycenić Kwestia ustalenia ceny pozostaje po stronie prawnika Konsument, aby nie pozostać bezradnym, musi znaleźć sposób na oszacowanie nieznanej jakości kupowanej usługi, a tym samym sformułować funkcję popytu Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Detekcja jakości c.d. Reputacja prawnika jako źródło racjonalnej wyceny. Prawnik cieszący się powszechnie autorytetem będzie przez nowego klienta darzony większym zaufaniem niż jego konkurenci – dopiero wchodzący na rynek lub okryci złą sławą prawnicy Konsumenci uczą się poprzez swoje wybory na rynku i kierują się tą wiedzą przy podejmowaniu kolejnych decyzji Im większe zadowolenie z zakupionej usługi, tym większe prawdopodobieństwo, że klient powtórnie skorzysta z usług określonego prawnika Reputacja jest odzwierciedleniem zagregowanego poziomu zadowolenia Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Hipotezy procesu kształtowania się funkcji popytu Rynek usług kompleksowych Konsument napotyka na rynku cenę jest świadomy (1) nie jest świadomy (2) że inni konsumenci również nie potrafią wycenić usług kompleksowych Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Hipotezy procesu kształtowania się funkcji popytu Przypadek 1: Klient z wysokim prawdopodobieństwem będzie uważał, że cena, jaką zastał na rynku jest ceną równowagi wolnorynkowej Cena będzie główną determinantą funkcji popytu Racjonalny klient będzie obserwował rynek w celu zniwelowania asymetrii informacji Obserwacja preferencji ujawnionych przez innych uczestników rynku Zachowanie klienta zgodnie z efektem owczego pędu – jeśli inni korzystają z usług danego prawnika, to tym samym wystawiają mu rekomendację (potwierdzenie hipotezy w badaniu Rzeczpospolitej) Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Hipotezy procesu kształtowania się funkcji popytu Przypadek 2: Poza cenowe czynniki odegrają znacznie większą rolę Zasada owczego pędu z roli posiłkowej rośnie do rangi jednego z głównych czynników determinujących popyt Cena usługi może odegrać dużą rolę, ale w zupełnie innym kontekście Usługa prawnicza będzie zachowywać się jak dobro Veblena – konsument zgłosi na nią tym większy popyt im wyższą będzie ona miała cenę. Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Hipotezy procesu kształtowania się funkcji popytu Przypadek 2 c.d.: Paradoks Veblena dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, które zgłaszają na dane dobro tym większy popyt im mniej ludzi je posiada, a popyt ten rośnie wraz z ceną. Thorstein Veblen w swoim dziele Teoria klasy próżniaczej zakłada dodatkowo, że celem takiego zachowania jest ukazania przez najzamożniejszych swojego statusu materialnego Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Hipotezy procesu kształtowania się funkcji popytu Przypadek 2 c.d.: Luksusowość usług kompleksowych: Relacja średniej stawki za godzinę pracy prawnika w Polsce – 467,60 zł – do wysokości średniego miesięcznego wynagrodzenia pracownika w kraju – 2685,71 zł – wynosi  0.17 Chęć ukazania statusu: Procesy w obronie dóbr osobistych – godności, dobrego imienia, wizerunku itp. Według Abrahama H. Masłowa potrzeby szacunku i uznania zajmują 2 miejsce w piramidzie potrzeb człowieka Eksponowanie poczucia własnej wartości Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Problem pryncypał-agent Skutki asymetrii informacji: Klient jest słabiej poinformowany niż jego prawnik Prawnik zarazem posiada wiedzę i podejmuje decyzje – znajduje się na uprzywilejowanej pozycji Istnieje konflikt interesów między prawnikiem a klientem – każdy z nich chce maksymalizować swoją własną użyteczność Jest to przykład konfliktu pryncypał-agent w relacji klient-prawnik Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Problem pryncypał-agent c.d. Metody usunięcia niedoskonałości rynku: Licencje prawnicze + ścisła kontrola Licencje prawnicze nie rozwiązują jednak problemu, ale zmniejszają prawdopodobieństwo działania na niekorzyść klienta Wciąż pozostają ekonomiczne bodźce dla agenta, by zamiast interesów pryncypała realizował swoje własne modyfikacja systemu wynagrodzeń prawnika Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Problem pryncypał-agent c.d. Wynagrodzenie prawnika płaska stawka, stawka godzinowa, wynagrodzenie zależne od wyniku sprawy (contingent fee) Usługi typowe: Płaska stawka Klient od razu wie, jakie poniesie koszty, oraz jakie osiągnie korzyści, prawnik – brak ryzyka związanego z wynagrodzeniem Usługi kompleksowe: modified contingent fee Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Problem pryncypał-agent c.d. Contingent fee w tradycyjnej postaci: Prawnik otrzyma udział w postaci części zasądzonej na korzyść klienta kwoty w wygranym przez niego procesie Prawnik ponosi nieproporcjonalnie wyższą część kosztów sądowych – zwykle 100% Gdy koszty sądowe przekroczą wartość oczekiwanych wpływów po wygraniu sprawy, prawnikowi nie opłaca się dalej zajmować sprawą, co dalej może być w najlepszym interesie klienta Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Problem pryncypał-agent c.d. Modified contingent fee: Prawnik ponosi taki sam udział procentowy sądowych kosztów, jaką część nagrody dostanie po wygraniu sprawy By udział w kosztach sądowych był równy udziałowi w nagrodzie, prawnik musi być kompensowany zgodnie z jego godzinową stawką, tj. wartością jednostki jego czasu – niezależnie od wyniku sprawy Bodźce do kontynuowania sporu w sądzie są w każdym momencie identyczne zarówno dla prawnika jak i klienta Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Problem pryncypał-agent c.d. Przykład: Nagroda za wygranie danej sprawy wynosi $60,000, a prawnik może poświęcić na jej prowadzenie 30 godzin – prawdopodobieństwo wygranej wyniesie 0.4 – albo 60 godzin – wówczas szansa wygranej wzrośnie do 0.7. Stawka kompensująca godzinę pracy prawnika wynosi $200. Dobrze poinformowany klient będzie chciał zatrudnić prawnika na 60 godzin, ponieważ oczekiwane przychody pomniejszone o koszty sądowe wyniosą w przypadku 30 godzin: $18,000 (= [0.4 x $60,000] - [30 x $200]) oraz $30,000 (= [0.7 x $60,000] - [60 x $200]) dla 60 godzin pracy. Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Problem pryncypał-agent c.d. Przykład c.d.: Wariant Contingent fee: Zarobki prawnika stanowią 25% wartości wygranej sprawy. Gdy prawnik będzie pracował nad sprawą 30 godzin, jego wypłata pomniejszona o koszt poświęconego czasu wyniesie $0 (= [0.25 x 0.4 x $60,000] - [30 x $200]), tj. skompensuje stawkę godzinową pracy. Jeśli będzie pracował 60 godzin, przychody z prowadzenia sprawy pomniejszone o koszt czasu pracy prawnika wyniosą -$1,500 (=[0.25 x 0.7 x $60,000] - [60 x $200]). Oznacza to, że prawnik podejmie się sprawy, ale będzie chciał pracować nad nią krócej niż dobrze poinformowany klient będzie tego chciał. Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Problem pryncypał-agent c.d. Przykład c.d.: Wariant Modified Contingent fee: Prawnik otrzyma 25% wartości nagrody oraz mu zwrócone 75% poniesionych kosztów sądowych. Teraz, gdy prawnik będzie pracował nad sprawą 30 godzin, jego oczekiwana zapłata powiększona o wartość zwróconych kosztów wyniesie $4,500 (= [0.25 x 0.4 x $60,000] - [30 x $200] + [0.75 x 30 x $200]). Jeśli prawnik przepracuje 60 godzin wówczas ta wartość wyniesie $7,500 (= [0.25 x 0.7 x $60,000] - [60 x $200] + [0.75 x 60 x $200]). W ten sposób prawnik będzie pracował nad sprawą 60 godzin, tak jak będzie tego chciał jego klient. Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Wyniki badania ekonometrycznego Determinanty przychodu kancelarii prawniczych w Polsce /wyniki podczas prezentowania/ Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Bibliografia  Esben Sloth Andersen, Kristian Philipsem, The evolution of credence goods in customer markets: exchanging “pigs in pokes”. Draft, revised January 10, 1998.  Steven R. Cox, Allan C. DeSerpa, William C. Canby, Jr. Consumer Information and the Pricing of Legal Services. The Journal of Industrial Economics, Vol. 30, No. 3. (Mar., 1982).  Elisabetta Iossa, Bruno Jullien. The Market for Lawyers: the Value of Information on the Quality of Legal Services. Institut d'Économie Industrielle, 2007.  H. Lebenstein, Bandwagon, Snob, and Veblen Effects in the Theory of Consumers' Demand. The Quarterly Journal of Economics, Vol. 64, No. 2. (May, 1950).  Shirley Svorny, Licensing, Market Entry Regulaion [w:] Encyclopedia of Law and Economics, Volume III. The Regulation of Contracts , Cheltenham, Edward Elgar, 2000. Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Bibliografia c.d. A. Mitchell Polinsky, Daniel L. Rubinfeld, Aligning the Interests of Lawyers and Clients, Berkeley Program in Law & Economics, Working Paper Series, Paper 56, rok 2001.  William P. Rogerson. Reputation and Product Quality. The Bell Journal of Economics, Vol. 14, No. 2. (Autumn, 1983).  Carl Shapiro. Consumer Information, Product Quality, and Seller Reputation. The Bell Journal of Economics, Vol. 13, No. 1. (Spring, 1982).  Frank H. Stephen, James H. Love, Regulation of the Legal Profession [w:] Encyclopedia of Law and Economics, Volume III. The Regulation of Contracts , Cheltenham, Edward Elgar, 2000.  Główny Urząd Statystyczny, www.stat.gov.pl, 2008.01.08. Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w I–III kwartale 2007 r. Główny Urząd Statystyczny. Ekonomia Interdyscyplinarna ● prezentacja referatu ● styczeń 2008

Dziękuję za uwagę Adam Odojewski / Prezentacja referatu w ramach proseminarium z Ekonomii Interdyscyplinarnej, 21.01.2008 / Instrumenty finansowe ● raport ● październik 2007