Ekonomiczna teoria władzy ustawodawczej i sądowniczej Teoria wyboru publicznego WNE UW, III r.

Zasady podziału władz w demokratycznym państwie Trójpodział władzy w państwie: władza ustawodawcza (legislatywa), władza wykonawcza (egzekutywa), władza sądownicza; Monopol państwa na stosowanie przymusu Przetargowy model podziału władz Zróżnicowanie relacji między rodzajami władz w poszczególnych krajach

Optymalna wielkość legislatywy KT – Koszt transakcyjny KB – „koszt błędów”

Zasady prawa wyborczego Zasada większości względnej – powoduje konsolidację na scenie politycznej, może prowadzić też do „niedoreprezentowania” partii w legislatywie; System reprezentacji proporcjonalnej – może powodować fragmentację sceny politycznej, wzmacnia lojalność kandydatów względem liderów partii; Ustalanie „progów wyborczych” Możliwość manipulacji przy wyznaczaniu okręgów wyborczych

Dwuizbowość parlamentu – wady i zalety Zalety: wzmocnienie konkurencji wewnątrz organu ustawodawczego, wzmocnienie wzajemnej kontroli, poprawa jakości ustaw, poszerzenie reprezentacji społeczeństwa w parlamencie; Wady: wyższe koszty transakcyjne władzy ustawodawczej, wolniejsze tempo wydawania aktów prawnych

Konsekwencje oddzielenia władzy ustawodawczej od władzy wykonawczej dla działalności legislacyjnej Przesunięcie krzywej podaży jest wynikiem wzrostu kosztów legislacji spowodowanego oddzieleniem władzy ustawodawczej od władzy wykonawczej

Model przetargowy podziału władz Punkty na osi liczbowej reprezentują możliwe rozwiązania prawne (akty prawne) i wiążą się z wielkością wydatków na nowy projekt - E – ustawa najbardziej preferowana przez władzę wykonawczą Eo – punkt obojętności L – najbardziej preferowana ustawa przez legislatywę Lo – punkt obojętności legislatywy

Podstawy ekonomicznej analizy władzy sądowniczej Funkcje sądów Czy sądownictwo może być prywatne? Sądownictwo jako dobro publiczne Ekonomiczna analiza organizacji sądownictwa Sędzia, jako homo oeconomicus: co maksymalizują sędziowie? Ekonomiczna analiza niezależności sądownictwa

Funkcje sądów - 1) orzecznictwo w rozpoznawanych sprawach z zakresu poszczególnych dziedzin prawa (na przykład prawa cywilnego czy prawa karnego); -  2) kontrola zgodności działalności organów państwa z prawem i konstytucją (w Polsce dokonuje tego Trybunał Stanu); - 3) kontrola zgodności aktów prawnych niższego rzędu wydawanych przez organy państwa z konstytucją (w Polsce dokonuje tego Trybunał Konstytucyjny); -  4) tworzenie prawa (możliwe w systemie Common Law).

Sądownictwo – prywatne czy publiczne? Sądownictwo jako dobro publiczne Jakie formy sądownictwa mogą być sprywatyzowane? – Kwestia sądownictwa arbitrażowego, court ordering vs. private ordering Rola sądów w egzekwowaniu umów społecznych, w tym umowy konstytucyjnej Stosowanie przymusu, jako wyłączny przywilej władzy państwowej

Ekonomiczna analiza systemu sądownictwa Ocena zakresu jurysdykcji poszczególnych sądów Ilość instancji i ich hierarchizacja Wewnętrzna organizacja poszczególnych sądów Skuteczność i efektywność działania sądów Prywatyzacja obsługi instytucji sądownictwa

Sędzia jako homo oeconomicus Hipoteza R. Posnera: „sędziowie dążą, poprzez orzekanie w sprawach, do narzucania swojego własnego systemu preferencji oraz wartości społeczeństwu i z tego czerpią swą użyteczność” Amerykańskie badania z lat 80. XX w.(krzywa obojętności sędziego: wysokość płacy a liczba rozpatrzonych spraw, motywacje sędziów) Dominacja ekonomicznej motywacji sędziów: maksymalizacja dochodu pieniężnego

Kwestia niezależności sądownictwa Instytucjonalne zabezpieczenia niezależnego rozstrzygania sporów Gwarancje niezawisłości sędziowskiej Legislatura i sądy – pryncypałowie i agenci Niezależne sądy jako czynnik stabilizujący funkcjonowanie władz publicznych

Preferencje sędziego (wg. Posnera)