Wydobywanie informacji z pamięci Wykład 10 9 maja 2013 Wydobywanie informacji z pamięci

Plan wykładu Uwagi wstępne Rozpoznawanie a reprodukcja Zjawisko „końca języka” Rola wskazówek – zasada specyficzności kodowania Zależność od kontekstu zewnętrznego, od stanu wewnętrznego i zgodności nastroju Modele wydobywania informacji z pamięci Wiarygodność zeznań naocznych świadków

Czym jest wydobywanie? Złożony wieloetapowy proces, w którym podstawową rolę odgrywa aktywność poznawcza jednostki W wydobywanie zaangażowany jest cały aparat poznawczy Efekty wydobywania zależą od interakcji właściwości podmiotu oraz cech sytuacji i treści

Determinanty wydobywania Wiedza jednostki: ogólna, np. schematy; wiedza i domniemywane oczekiwania odbiorcy Metapamięć Poziom organizacji treści Stopień utrwalenia Zgodność testu pamięciowego z oczekiwaniami Cechy sytuacji wydobywania: presja czasowa; rodzaj testu pamięciowego

Rozpoznawanie a reprodukcja Na ogół rozpoznawanie daje lepsze wyniki niż reprodukcja Reprodukcja: samodzielne wydobywanie informacji zawartej w śladzie pamięciowym Rozpoznawanie: jednostka otrzymuje zbiór możliwych odpowiedzi na dane pytanie i jej zadanie polega na wskazaniu poprawnej odpowiedzi Rozpoznawanie tym trudniejsze, im bardziej są do siebie podobne odpowiedzi

Przypadki dysocjacji reprodukcji i rozpoznawania Na ogół gdy jednostka coś sobie przypomina, rozpoznaje to jako coś znanego, ale... Nieświadomy plagiat czyli przypominanie bez rozpoznania Paramnezja czyli rozpoznawanie bez przypominania; pokrewna „zjawisku końca języka” Déjà vu czyli rozpoznawanie bez przypominania, ale jest błędne Jamais vu czyli błędne rozpoznawanie bez przypominania

Czynniki wpływające w odmienny sposób na rozpoznawanie i reprodukcję Frekwencyjność słów (częstość występowania): wysoka łatwiejsza reprodukcja, niska łatwiejsze rozpoznawanie Uczenie się zamierzone i niezamierzone: dla reprodukcji przeważnie korzystniejsze uczenie się zamierzone niż niezamierzone; przy rozpoznawaniu brak różnic Strategie uczenia się stosowane przy zapamiętywaniu

Zjawisko końca języka Zjawisko polegające na poczuciu pamiętania przy niemożliwości reprodukcji W przypadku słów pamiętanie niektórych cech fizycznych i fonemicznych, np. długość, liczba sylab, rym Procedura badania Ogólnie ludzie trafnie oceniają zawartość swojej pamięci Zjawisko „końca nosa”

Rola wskazówek – zasada specyficzności kodowania Sformułowana przez Endela Tulvinga teoria ekforii synergistycznej Ekforia to aktywowanie ukrytego engramu, polegające na współdziałaniu informacji zakodowanej w śladzie pamięciowym z informacją zawartą we wskazówce do odtwarzania Zgodność informacji zakodowanej z informacją ze wskazówki – najlepsze efekty wydobywania Przy odpowiednich wskazówkach reprodukcja może być skuteczniejsza od rozpoznawania

Rola wskazówek – eksperyment Tulvinga i Psotki

Zasada specyficzności kodowania Każde wspomnienie jest rejestrowane w pamięci w sposób unikatowy Zawiera informację o samym materiale oraz o wytworzonych skojarzeniach, sposobie organizacji treści, różnych elementach sytuacji zapamiętywania Po co poszłam do kuchni?

Zależność od kontekstu zewnętrznego Badania Goddena i Baddeleya nad nurkami Muzyka jako kontekst Zapachy jako kontekst – efekt Prousta Sala jako kontekst Kiedy kontekst zewnętrzny może być skuteczną wskazówką dla wydobywania? Znaczenie związków z materiałem Rola sposobu wydobywania – reprodukcja versus rozpoznawanie

Zależność od stanu wewnętrznego Wpływ nastroju: zapamiętywanie i wydobywanie tekstów przygnębiających i humorystycznych Wpływ alkoholu, tlenku azotu i marihuany na etapie zapamiętywania i wydobywania Potwierdzenie występowania efektu kontekstu, ale zapamiętywanie pod wpływem środków odurzających ogólnie gorsze

Zależność od stanu wewnętrznego – przykład badania

Zgodność nastroju Łatwiej wydobywane przyjemne wspomnienia w nastroju wesołym Łatwiej wydobywane smutne wspomnienia, gdy nastrój jest negatywny Teasdale i Russell (1983): lepsze wydobywanie słów o pozytywnym zabarwieniu emocjonalnym w dobrym nastroju, słów o negatywnym zabarwieniu emocjonalnym w depresyjnym, brak istotnego wpływu nastroju na wydobywanie słów neutralnych

Zgodność nastroju c.d. Laird, Wagner, Halal i Szegda (1982): irytujący artykuł i humorystyczne opowiadanie Woody Allena Związki z depresją Czy zawsze w przypadku obniżonego nastroju wydobywane są negatywne wspomnienia? Strategie poprawiania nastroju

Modele wydobywania informacji Punkt wyjścia: wyróżnienie dwóch sposobów aktualizowania Rozpoznawanie Reprodukcja Założenie o wyższej efektywności rozpoznawania w stosunku do reprodukcji

Teoria detekcji sygnału Pozwala na opis rozpoznawania Każda ekspozycja prowadzi do podwyższenia stopnia trwałości śladu informacji w pamięci Podmiot jest w stanie ocenić stopień znajomości elementu i podjąć decyzję: znany lub nieznany Kryteria oceny trwałości elementów są indywidualne

Teoria detekcji sygnału Odpowiedź Tak Nie Sygnał + szum Trafienie Opuszczenie Szum Fałszywy alarm Prawidłowe odrzucenie

Teoria detekcji sygnału

Hipoteza progu Wynik rozpoznawania i odtwarzania zależy od trwałości elementów czyli siły śladów pamięciowych Próg rozpoznawania jest niższy niż próg reprodukcji Jednak niektóre czynniki działają odmiennie na rozpoznawanie i reprodukcję, np. frekwencyjność słów

Hipoteza dwóch śladów Zakłada, że występują dwa rodzaje śladów pamięciowych: werbalne i obrazowe Rozpoznawanie zachodzi na podstawie śladów obrazowych Reprodukcja zachodzi na podstawie śladów werbalnych

Hipoteza dwóch procesów Reprodukcja polega na poszukiwaniu w pamięci oraz rozpoznawaniu Rozpoznawanie jest więc podejmowaniem decyzji „znany/nieznany”

Hipoteza czterech procesów Wydobywanie informacji z pamięci może być opisane za pomocą czterech procesów: Badanie szlaków skojarzeniowych Badanie informacji kontekstowej, aby sprawdzić, czy znaleziony element poddaje się odtwarzaniu Wypowiadanie elementu po znalezieniu jego sensu Znajdowanie sensu po wydobyciu elementu 1 + 3 = reprodukcja 2 + 4 = rozpoznawanie

Wiarygodność zeznań naocznych świadków Pamięć twarzy i identyfikacja osób innej rasy Identyfikacja podejrzanych Wpływ czynników działających po zdarzeniu: podawane informacje; sposoby odtwarzania Rola powtarzania Sposoby zwiększania trafności zeznań: wywiad poznawczy

Czy dziecko może być wiarygodnym świadkiem? Wierne i względnie trwałe pamiętanie zdarzeń wyjątkowych, nawet w bardzo wczesnym wieku, np. wycieczka do Disneylandu Częściej przytaczane elementy typowe i czynności Mniej konstruktywny charakter pamięci, w porównaniu z dorosłymi: mniej błędnych wtrąceń Wierna pamięć zdarzeń traumatycznych; nawracające, natrętne wspomnienia (PTSD) Podatność na sugestię silniejsza u młodszych dzieci, szczególnie dla elementów peryferycznych