Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12)

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) 1. Przykład: „Znaczenie religii w życiu Polaków” (CBOS, 2006): auto-deklaracje religijności; wartość religii w życiu codziennym Polaków; istota niektórych obrzędów religijnych; przemiany społecznego znaczenia religii (proces sekularyzacji w społecznej świadomości). dwa procesy: instytucjonalizacja i „prywatyzacja” religii: „prywatyzacja” religii - czyli wiara dla siebie, indywidualna, prywatna, subiektywna, „niewidoczna”, odłączona w dużym stopniu od instytucji religijnych; instytucjonalizacja religii - rola wartości religijnych w życiu publicznym: państwo, polityka i religia (kościół).

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) 2. Socjologiczne rozumienie religii:   · trudności w socjologicznej definicji „religii” - dlaczego?: wpływ doświadczenia zachodniego chrześcijaństwa a odmienność innych kultur - religii; wiara a struktury instytucjonalne. Emil Durkheim (1912): podział na „sacrum” (to, co nadprzyrodzone) i „profanum” (to, co zwyczajne i codzienne) oraz rytuały (formy kontaktu ze sferą świętości); religia jako „system wierzeń i rytuałów dotyczących obszaru świętości”. Joachim Wach (1898-1955) religia jako doświadczenie sacrum; Zofia Zdybicka – religia to dziedzina „poznania opartego na źródłach nadprzyrodzonych (wiara) i działania ludzkiego skierowanego ku rzeczywistości transcendentnej”.

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) 3. Różnorodność religii (ze względu na treść wiary): nadnaturalizm (wiara w zjawiska nadprzyrodzone wokół nas); animizm (witalizm – wiara w duchy istniejące wokół nas i odpowiedzialne za określone sfery życia); teizm (greckie θεoς theos – bóg) wiara w istnienie Boga/bogów, ingerujących w losy świata, który jest ich dziełem – główne podziały: panteizm (utożsamienie Boga z naturą); politeizm; monoteizm; ateizm - zaprzeczenie istnienia Boga/bogów. idealizm transcendentny (religia świecka); główne podziały religijne świata (schemat).

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) 4. Formy organizacji zbiorowości religijnych: kościół (struktura trwała, biurokratyczna, zintegrowana ze społeczeństwem, utrzymująca, że jest jedyną drogą do „prawdy” religijnej) - kościoły: episkopalny; prezebiteriański; kongregacyjny. sekta (niewielka i izolowana, odłącza się od uznanego kościoła, przywództwo oparte na charyzmie; potoczne użycie słowa „sekta”); wyznanie (duża sekta, dostosowana do społeczeństwa, akceptująca pluralizm religijny); kult (luźna i otwarta organizacja religijna); „kościół elektroniczny” (kulty audytoryjne). nowe ruchy religijne (problemy nazewnictwa i definiowania).

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) 5. Nowe ruchy religijne: nazewnictwo i charakter społeczny: sekta, nowe religie, religie nietradycyjne, ruchy parareligijne itp. socjologiczny charakter „nowego ruchu religijnego”: izolacja od otoczenia, niezależność, charyzmatyczne przywództwo, silna wewnętrzna integracja grupy, lojalność członków; typy nowych ruchów religijnych: ruchy afirmujące świat (np. ruch New Age); ruchy odrzucające świat (tzw. destrukcyjne”); ruchy przystosowawcze. regulacje prawne a nowe ruchy religijne.

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) 6. Typy religijności (osobiste związki z religią, stopniowalność religijności): przeżywana: związek emocjonalny z religią; rytualna: uczestnictwo w praktykach religijnych, modlitwach i obrzędach; intelektualna: znajomość doktryny; ideologiczna: zaangażowanie w system wartości danej religii; realizowana w życiu; religijność selektywna; socjologiczne korelaty religijności.

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) 7.  Funkcje religii: egzystencjalna: religia nadaje sens w życiu, podejmuje problemy życia i śmierci, odpowiada na główne pytania egzystencjalne; udziela wsparcia psychicznego: szczególnie w chwilach „trudnych”, pozwala przetrwać w trudnej i złożonej rzeczywistości. ; nadaje spójność społeczeństwu: poprzez tworzenie i narzucanie wspólnego systemu wartości (kultura), tworzy wspólnotę. kontrola społeczna: nakłada normy i stosuje sankcje, wiele norm prawnych i społecznych bezpośrednio lub pośrednio odwołuje się do przekonań religijnych. konserwatywna i konfliktowa.

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) 8. Sekularyzacja życia społecznego: sekularyzacja jako spadek znaczenia religii w życiu społecznym – wymiary sekularyzacji: spadek liczebności wyznawców religii instytucjonalnych (kościołów); spadek religijności (indywidualizacja życia religijnego); spadek znaczenia społecznego religii jako instytucji. dyskusja na temat sekularyzacji: etapy sekularyzacji”: „od-kościelnienie” (rozdział państwa i kościoła); zjawisko „wiary bez przynależności” (prywatyzacja religii); „samowystarczalny humanizm” (Charles Taylor). pytanie badawcze: jakich religii i kręgów geograficznych dotyczy sekularyzacja?

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) 9. Religia a zmiana społeczna: Max Weber „Etyka protestancka a duch kapitalizmu” (1906): religia jako bodziec i element zmiany społecznej; religia protestancka a powstawanie kapitalizmu. fundamentalizm religijny ( fundamentalizm to „tradycja, która się broni w sposób tradycyjny”): ścisłe przestrzeganie zasad tradycyjnej wiary i zwyczajów; powrót do tradycji (starej, „klasycznych” czasów). fundamentalizm a nowoczesność: czy to reakcja na współczesną racjonalizację życia społecznego i indywidualizację? fundamentalizm religijny w innych wyznaniach (islamski, chrześcijański itp.).

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) 10. Przyszłość religii: znaczenie społeczne i ludzkie religii (wartości religijnych); sakralizacja „profanum”: „kult ciała” ; „kult” pracy i konsumpcji; „kult” jednostki. „religijny” świat – czy sekularna Europa stanowi wyjątek na mapie „religizującego się” szybko świata?; fundamentalizm religijny, a w świecie - wojna kultur?; religia a społeczeństwo obywatelskie: religia a aktywność społeczna; instytucje religijne a samo-organizacja obywatelska.  

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) 11. Religia i religijność we współczesnym społeczeństwie polskim: struktura wyznaniowa społeczeństwa polskiego: jednolitość i zróżnicowanie; prawosławie, kościoły i wyznania protestanckie; Świadkowie Jehowy; wyznawcy islamu. inne wyznania religijne. instytucjonalizacja religii w Polsce powojennej (rola Kościoła katolickiego): dziedzictwo historyczne (zabory i okres międzywojenny); związek z tożsamością narodową („kościół ludu”); katolicyzm jako „religia obywatelska” (jako forma politycznej kontestacji i obrońca praw człowieka); poza-religijne funkcje kościoła.

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym (WDS 2008/2009 nr 12) · religia w Polsce po 1989 roku – zaskakująca stabilność: wysokie auto-deklaracja wiary; wysoki poziom praktyk religijnych; zróżnicowanie regionalne; porównanie do innych krajów; stabilność poziomu religijności w Polsce – dlaczego?: religia jako forma społecznej „kultury” (rytuału odświętności); silne więzy społeczne wynikające z raczej rzadkich zmian zamieszkania; dynamika bogacenia się - raczej powolna, przez co nie wpływa na jeszcze na zmiany religijności; pamięć o Janie Pawle II. dokonujące się obecnie zmiany – pokolenie JP2 a reszta społeczeństwa: selektywność wiary („prywatyzacja wiary”); de-instytucjonalizacja ideologicznego wymiaru religii.

Religia i religijność w ujęciu socjologicznym ( WDS 2007/2008 nr 12) ·  religia w sferze publicznej po 1989 roku: stosunek do roli Kościoła katolickiego jako instytucji publicznej (poparcie na rzecz nie ingerowania Kościoła w życie publiczne kraju); zaufanie do Kościoła katolickiego (bardzo niskie na początku lat 90. XX wieku, a obecnie jest duże); silny związek z parafią; religijność a zmienne społeczne: płeć (religijne są bardziej kobiety); miejsce zamieszkania (bardziej religijnie są mieszkańcy wsi i małych miast); dochód i wykształcenie (im wyższe, tym raczej niższa religijność); region (województwo) - podkarpackie, małopolskie i opolskie są najbardziej religijnymi częściami kraju; religijność a aktywność publiczna (kapitał społeczny) – im wyższa religijność tym większy udział w wyborach lokalnych i krajowych oraz w stowarzyszeniach pozarządowych.