Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucja, organizacja, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15)

Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) 1. Powtórzenie i przykład: jeszcze raz o mniejszościach narodowych w Polsce: problemy definiowania pojęcia „mniejszość narodowa” („mniejszość etniczna”); historia kraju (narodu) a specyfika kulturowa mniejszości narodowych; współczesne znaczenie problematyki mniejszości narodowych; omówienie wybranych grup mniejszościowych w Polsce: Niemcy i Ślązacy; Ukraińcy, Łemkowie, Ormianie, Rosjanie; Tatarzy; Romowie (Cyganie).

Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) 2. Instytucja społeczna – (institutio, institutum): zasady i reguły społeczne („ograniczenia”), które kontrolują i czynią przewidywalny świat naszych społecznych interakcji; instytucja może być rozumiana jako: podstawa porządku społecznego: powtarzalne i utrwalone sposoby zachowania, które są „na zewnątrz” nas oraz niezależne od naszej woli („role-oczekiwania”, mechanizm kontroli społecznej–Talcott Parsons); typ (-y) działalności podejmowanej w celu zaspokojenia potrzeb jednostek i całych zbiorowości: „instytucja społeczna” w rozumieniu Bronisława Malinowskiego; całkowite „urządzenie” życia jednostek lub zbiorowości: instytucje totalne (Erving Goffman).

3. Typy instytucji społecznych: Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) 3. Typy instytucji społecznych: pokrewieństwa („pierwotna struktura społeczna”): związane z procesem reprodukcji i socjalizacji; polityczne: regulują stosunki władzy, organizują polityczną strukturę społeczeństwa prawo i system środków przymusu; gospodarcze (produkcja, dystrybucja i konsumpcja dóbr, usług i kapitału); społecznej stratyfikacji (zróżnicowania społecznego): zasady dystrybucji pozycji społecznych i dostępu do nagród /społecznych zasobów; ekspresyjno – integracyjne: wychowawcze i edukacyjne, wykraczają poza podstawowe potrzeby (sztuka, religia itp.); formalne (sformalizowane) i nie formalne (nie sformalizowane); instytucje a kultura społeczeństwa.

4. Sporne problemy w analizie instytucji: Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) 4. Sporne problemy w analizie instytucji: czy są funkcjonalne (pozytywne) czy dysfunkcjonalne (negatywne) dla społeczeństwa (systemu) i dla nas (ludzi)?; czy tworzą ład i porządek, czy też rodzą nowe nierówności społeczne?: dystrybucja dóbr w społeczeństwie oraz wyzwanie utrzymania „równowagi” systemu; czy są „zewnętrzne” wobec nas, czy też stanowią naszą „własność?: na ile je możemy zmieniać?; uniwersalność instytucji, a jednocześnie ich duża różnorodność kulturowa oraz historyczna instytucji; czy instytucje są barierą dla rozwoju, czy są jego istotnym elementem?: zmiany instytucjonalne (różnorodność instytucjonalna jako wskaźnik rozwoju społecznego).

Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) 5. „Nowy instytucjonalizm” (jedna z głównych orientacji teoretycznych w socjologii i naukach społecznych): rozumienie instytucji jako „reguł gry”: kształtują one z jednej strony określone zachowania aktorów, zaś z drugiej nadają im określone ramy i redukują niepewność do działań innych. aspekty instytucji: poznawcze, kulturowe oraz „czynna” strategia aktora (aktorów); związek z koncepcjami racjonalnego wyboru (od indywidualnych interesów do zbiorowych) oraz analizami historyczno-porównawczymi („zależność od szlaku”, kapitał społeczny itp.); instytucje są zjawiskiem dynamicznym, przechodzą przez różne szczeble ukształtowania (stopnie dojrzałości) aż do pełnego jej „zakorzenienia” w danym systemie (czyli „instytucjonalizacji”).

6. Organizacje formalne (grupy formalne): organizacja a instytucja; Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) 6. Organizacje formalne (grupy formalne): organizacja a instytucja; organizacja jako celowa grupa formalna (sformalizowana): organizacja jest zbiorowością ról, a nie zbiorowością osób; cechy organizacji formalnej: powołana do realizacji konkretnego celu; posiada sformalizowaną strukturę; obowiązuje sztywny i przejrzysty podział pracy; widać wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy; dokonuje się wymiana personelu; w organizacji dominują „stosunki rzeczowe”. organizacje (instytucje) a kontrola społeczna.

Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) 7. Socjologia Maxa Webera (1864 – 1920): wpływ Webera na socjologię współczesną, jego biografia (stawanie się socjologiem, przedstawiciel socjologii historycznej); socjologia jako nauka: winna się zajmować przyczynami zjawisk społecznych, a poprzez ich interpretację dążyć do zrozumienia świata społecznego; powinna być ona wolna od wartościowania. ważne pojęcia Webera: „rozumienie” (verstehen), przyczynowość, racjonalność, typy idealne; typ idealny (jako badawcze narzędzie heurystyczne): abstrakcyjny model skonstruowany z cech istotnych danego zjawiska społecznego, który w „czystej” postaci nigdzie nie występuje. zróżnicowanie typów idealnych: historyczny (rynek kapitalistyczny), socjologiczny (biurokracja), działanie (działanie w afekcie), strukturalny (typy panowania).

Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) 8. Pojęcie (typ idealny)„biurokracji” w socjologii Maxa Webera; biurokracja a problem charakteru władzy (charyzmatyczna, tradycyjna, legalna); „biurokracja” jako ważny aspekt procesu „racjonalizacji” życia społecznego (na Zachodzie): jest ona przykładem „żelaznej klatki” racjonalizacji ogarniającej wszystkie instytucje publiczne i życie społeczne; „biurokracja” Webera wiąże się zarówno z porządkiem społecznym w ogóle, jak i jest przykładem specyficznym typem organizacji/instytucji społecznej; czy nie ma alternatywy wobec biurokracji?: rola polityki w kierowaniu biurokracją; politycy a biurokracja (etyka odpowiedzialności i etyka przekonań).

Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) 9. Biurokracja – „typ idealny” - cechy: hierarchiczna organizacja urzędu; reguły postępowania mają charakter zasad technicznych lub norm prawnych; urzędnicy są pracownikami najemnymi i zajmują stanowiska stosownie do swoich kwalifikacji; sprawowanie urzędu jedynie ze względu na określone normy (obiektywizm) i kompetencje; określony zakres kompetencji urzędników; ciągłość sprawowania funkcji; oddzielenie urzędników od własności środków produkcji i administrowania; formułowanie i dokumentowanie decyzji na piśmie (archiwizacja).

Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) 10. Dyskusja na temat pojęcia „biurokracji”: zalety biurokracji: sprawna, skuteczna, bezstronna; utrwala tendencje egalitarne w społeczeństwie i jest sprawiedliwa (formalistyczna bezosobowość); przyczynia się do upowszechniania w społeczeństwie wartości fachowości i wiedzy. wady biurokracji: przepisy rodzą przepisy („samo-obsługiwanie” się biurokracji); nieprecyzyjność języka biurokracji (problem interpretacji); „podwójne życie instytucji” (klientelizm, nieformalne układy itp.). trudności z wdrażaniem innowacji; brak społecznej kontroli („przemieszczenie się celów”); podział między „profesjonalistami” i „urzędnikami” w biurokracji.

11. Współczesne wyzwania wobec typowej „biurokracji”: Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) 11. Współczesne wyzwania wobec typowej „biurokracji”: decentralizacja państwa i rozwój samorządności terytorialnej; odchodzenie od rozdziału państwa, gospodarki i społeczeństwa (partnerstwo publiczno – prywatne); globalizacja gospodarki; gospodarka oparta na wiedzy; rosnący nacisk na prawa jednostki i rozwój organizacji pozarządowych; wzrastająca roli mass-mediów i opinii publicznej.

Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2008/2009 nr 15) (cdn. 11) co zamiast „biurokracji”?: kwestia płci (kobiety na stanowiskach kierowniczych); model japoński: proces decyzyjny przebiega od dołu do góry; mniejsza specjalizacja pracy; bezpieczeństwo zatrudnienia i praca zespołowa; połączenie pracy zawodowej z życiem prywatnym. pojawienie się wartości i kompetencji „zarządzania”: zarządzanie publiczne; zarządzanie „zasobami” ludzkimi; kultura korporacyjna. techniki informatyczne a „organizacje sieciowe” (organizacja po-nowoczesna).