Urszula Sztanderska Uniwersytet Warszawski Konferencja: Praca zawodowa a obowiązki rodzinne Warszawa, 20 czerwiec 2007 Zatrudnienie i bezrobocie kobiet i mężczyzn Konferencja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Podstawowe pytania badawcze Jakie czynniki determinują sukces w aktywizacji zawodowej kobiet i mężczyzn w tym szczególnie: czy uwarunkowania rodzinne powodują różnice w zatrudnieniu niezależnie od tego, że oddziaływały na aktywność zawodową a w konsekwencji, czy uwarunkowania rodzinne kształtują bezrobocie. Jaka jest względna siła tych uwarunkowań w porównaniu do: zmiennych demograficznych, zmiennych opisujących kapitał ludzki. Czy zatrudnienie kobiet i mężczyzn zależy od tych zmiennych - tak samo, czy inaczej? Czy sama płeć wpływa na prawdopodobieństwo zatrudnienia (przy kontroli innych cech) i czy możemy mówić o dyskryminacji kobiet z punktu widzenia zatrudnienia W jakim stopniu macierzyństwo wpływa na zatrudnialność kobiet? Jakie grupy kobiet skutecznie godzą aktywność rodzinną i zawodową, a jakie – mimo aktywności na rynku pracy – nie mają zatrudnienia? Hipotezy teoretyczne głównie wpływ wielkości i struktury gospodarstwa domowego i miejsca osoby w tym gospodarstwie na różnice w aktywności a nie zatrudnienia czynniki, które potencjalnie mogą wpływać także na zatrudnienie: intensywność poszukiwania pracy, skłonność do akceptacji długich dojazdów, nietypowych godzin pracy etc.

Rola wieku 1) relacja stopy zatrudnienia mężczyzn do kobiet 2) oraz relacja stopy aktywności zawodowej mężczyzn do kobiet Ich porównanie  gdy 1)>2) to mężczyźni aktywni zawodowo mają większe szanse posiadania pracy niż kobiety aktywne zawodowo charakterystyczne dla osób w wieku do 45 roku życia na odwrót charakterystyczne dla osób w wieku 45-64 lata

Różnice według stażu pracy mężczyźni aktywni zawodowo mają większe szanse posiadania pracy niż kobiety aktywne zawodowo szczególnie na początku kariery zawodowej (bez stażu) i w mniejszym stopniu też do 16 lat stażu  trudności w podjęciu pracy i jej ustabilizowaniu przez młode aktywne zawodowo kobiety Sytuacja zatrudnieniowa wyrównuje się dla osób obu płci ze stażem od 21 lat wzwyż

Znaczenie poziomu wykształcenia Mężczyźni aktywni zawodowo mają większe szanse posiadania pracy niż kobiety aktywne zawodowo szczególnie gdy posiadają wykształcenie: zasadnicze zawodowe lub niższe wyższe, zwłaszcza magisterskie Sytuacja zatrudnieniowa dość wyrównana dla osób obu płci Z wykształceniem średnim i policealnym

Dziedziny wykształcenia a stopy zatrudnienia Wykształcenie Mężczyźni Kobiety Ogółem Relacja mężczyźni / kobiety Programy ogólne 0,387 0,274 0,322 1,409 Kształcenie nauczycieli, pedagogika 0,750 0,721 0,725 1,040 Nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka 0,815 0,759 0,778 1,073 Nauki społeczne, ekonomia, prawo 0,612 0,643 1,240 Nauki ścisłe, matematyka, informatyka 0,722 0,663 0,693 1,089 Inżynieria, procesy pro-dukcyjne i budownictwo 0,670 0,489 0,630 1,370 Rolnictwo, weterynaria 0,793 0,548 1,447 Zdrowie, opieka społeczna 0,952 0,659 0,700 1,445 Usługi 0,675 0,411 0,499 1,640 Nie umiem określić 0,462 0,375 0,429 1,231 Silna korelacja stóp zatrudnienia kobiet i mężczyzn wg dziedzin wykształcenia (0,8) Wyraźna przewaga zatrudnienia mężczyzn nad kobietami w grupach z wykształceniem w dziedzinach: usług (aż 64%), zdrowia i opieki społecznej oraz rolnictwa i ogrodnictwa (powyżej 44%), a także inżynierii, procesów produkcyjnych i budownictwa (37%) Niska zatrudnialność kobiet wykształconych w zakresie: Programów ogólnych Usług Inżynierii, procesów produkcyjnych i budownictwa

Znaczenie dziedzin wykształcenia Mężczyźni aktywni zawodowo mają większe szanse posiadania pracy niż kobiety aktywne zawodowo szczególnie gdy posiadają wykształcenie w zakresie: usług  zdrowia i opieki społecznej  rolnictwa Sytuacja zatrudnieniowa dość wyrównana dla osób obu płci jeśli posiadają wykształcenie w pozostałych dziedzinach

Znaczenie pozycji w gospodarstwie domowym Mężczyźni mają większe szanse posiadania pracy niż kobiety szczególnie gdy są głową gospodarstwa domowego Sytuacja zatrudnieniowa dość wyrównana dla osób obu płci Które są partnerem/partnerką głowy gospodarstwa domowego

Wpływ występowania osób wymagających opieki Potrzeba opieki nad członkami gospodarstwa domowego Mężczy-źni Kobie-ty Ogó-łem Relacja Mężczy-źni / kobiety Występowanie w gospodarstwie domowym osób wymagających opieki brak takich osób 0,616 0,464 0,538 1,328 są takie osoby 0,585 0,400 0,491 1,462 Korzystanie przez gospodarstwo domowe z opieki zewnętrznej tak 0,822 0,651 0,730 1,262 nie 0,586 0,429 0,506 1,364 Występowanie osób wymagających opieki w gospodarstwach domowych: Obniża zatrudnialność osób obu płci Relatywnie najbardziej pogarsza perspektywy zatrudnienia kobiet Korzystanie z opieki zewnętrznej Podnosi zatrudnialność osób obu płci Ale bardziej mężczyzn

Wpływ posiadania dzieci na zatrudnienie Mężczyźni Kobiety Ogółem Relacja mężczyźni / kobiety Liczba dzieci w gospodarstwie domowym 0,524 0,419 0,470 1,252 1 0,669 0,514 0,589 1,303 2 0,772 0,480 0,615 1,607 3 0,756 0,471 0,608 1,605 Wiek najmłodszego dziecka 0-3 lata 0,760 0,377 0,554 2,016 4-6 lat 0,783 0,507 0,639 1,544 7-15 lat 0,686 0,532 0,605 1,290 15-17 lat 0,631 0,578 1,091 Najniższa zatrudnialność bezdzietnych i posiadających co najmniej troje dzieci Największa z jednym dzieckiem Tym większa zatrudnialność im młodsze dziecko

Wpływ wieku najmłodszego dziecka Małe dziecko (wiek 0-3 lata) b. silny wzrost różnic aktywności mi zatrudnieni a między mężczyznami i kobietami i dodatkowo jeszcze większy wzrost różnic w zatrudnieniu (pozostającym na rynku pracy kobietom trudniej znaleźć pracę) Gdy dziecko w wieku 4-6 lat kobiety się ponownie (w części) aktywizują, zmniejszają się trudności w podjęciu pracy, ale mniej niż proporcjonalnie do ich aktywności  problem w podjęciu i utrzymaniu pracy Gdy dziecko 7-14 lat ponownie rośnie udział nieaktywnych kobiet , choć na rynku pracy doświadczają mniejszych kłopotów z zatrudnieniem

Wpływ liczby dzieci Małe dziecko (wiek 0-3 lata) b. silny wzrost różnic aktywności mi zatrudnieni a między mężczyznami i kobietami i dodatkowo jeszcze większy wzrost różnic w zatrudnieniu (pozostającym na rynku pracy kobietom trudniej znaleźć pracę) Gdy dziecko w wieku 4-6 lat kobiety się ponownie (w części) aktywizują, zmniejszają się trudności w podjęciu pracy, ale mniej niż proporcjonalnie do ich aktywności  problem w podjęciu i utrzymaniu pracy Gdy dziecko 7-14 lat ponownie rośnie udział nieaktywnych kobiet , choć na rynku pracy doświadczają mniejszych kłopotów z zatrudnieniem

Prawdopodobieństwo zatrudnienia osób obu płci łącznie Płeć  bycie kobietą: spadek o 20-21 p.p. Wykształcenie : im niższe tym większy spadek od 4 p.p. przy licencjackim do 30 p.p. przy gimnazjalnym Niepełnosprawność  spadek o 36 p.p. Każda dziedzina wykształcenia w stosunku do ogólnego wzrost od 6 p.p. przygotowania do pracy w usługach do 19 p.p. w humanistyce i ochronie zdrowia i opiece społecznej Mieszkanie na wsi (bez posiadania gospodarstwa rolnego) spadek o 33 p.p. w mieście (jw..) o 29 p.p. Liczba dzieci  spadek o 2 p.p. Dzieci w wieku 0-3 lata  b.z. ; w wieku 4-6 lat wzrost o 6 p.p.

Prawdopodobieństwo zatrudnienia osób każdej płci osobno cecha mężczyźni kobiety Niepełnosprawność (do sprawnych) - 44 - 27 Poziom wykształcenia (do wyższego) Licencjackie Zasadnicza szkoła zaw. Gimnazjalne 4 25 26 - 8 31 32 Dziedzina wykształcenia (do ogólnego) Usługi Zdrowie i opiek a społ. Humanistyka Inżynieria, budownictwo, procesy prod. + 17 + 31 + 22 +15 + 3 +16 + 7 Bez gospodarstwa rolnego (do posiadania) Mieszkanie Na wsi W mieście -33 -30 Liczba dzieci + 5 - 7 Wiek najmłodszego dziecka (do bezdzietnych) 0-3 4-6 7-14 +19 +18 +5 -13 -4 -1

Prawdopodobieństwo bezrobocia osób każdej płci osobno cecha mężczyźni kobiety Niepełnosprawność (do sprawnych) - 44 - 27 Poziom wykształcenia (do wyższego) Licencjackie Zasadnicza szkoła zaw. Gimnazjalne 2 + 23 + 42 + 2 + 26 + 41 Bez gospodarstwa rolnego (do posiadania) Mieszkanie Na wsi W mieście + 19 + 25 Liczba dzieci - 0,3 ns Wiek najmłodszego dziecka (do bezdzietnych) 0-3 4-6 7-14 - 7 - 9 - 3

Wybrane wnioski: determinanty zatrudnienia i bezrobocia Głównie wykształcenie: dla mężczyzn stosunkowo mniejsze znaczenie poziomu, większe dziedziny, dla kobiet odwrotnie i łącznie wpływ poziomu i dziedziny silniejszy najgorsze wykształcenie ogólne, zaraz po nim w zakresie usług, najkorzystniejsze w zakresie zdrowia i opieki społecznej Niepełnosprawność (orzeczenie) większe znaczenie dla mężczyzn (kobiety i tak w części nieaktywne) Dzieci: mężczyźni wyższe zatrudnienie, kobiety niższe Wiek 0-3 lata  kobiety wycofanie z aktywności Wiek 4-6 lat  próba powrotu kobiet na rynek pracy w ok.1/2 nieskuteczna Opieka zewnętrzna nad dziećmi wyraźny wzrost zatrudnienia i spadek bezrobocia, tym większy, im więcej dzieci i im są młodsze