Metody pomiaru kapitału intelektualnego Mgr inż. Przemysław Dominiak

Istota zagadnienia „Menedżerowie zmagają się tu i teraz, by dostosować się do zmian w przesunięciu środka ciężkości ekonomicznej: w przejściu od zarządzania i mierzenia aktywów fizycznych i finansowych, do kultywacji i uznania wiedzy jako najistotniejszego aktu kreacji wartości. (…) Zapytajcie menedżera któregokolwiek przedsiębiorstwa, jaki odsetek całkowitej wartości przypisałby aktywom niematerialnym – wszystkiemu od indywidualnych umiejętności i know-how, po systemy informatyczne, wzory i znaki handlowe oraz relacje z dostawcami i klientami – i uzyskacie tę samą odpowiedź: ponad 80%.” Źródło: P.LaBarre, The Rush on Knowledge, „Industry Week”, 19.02.1996 r., s. 53 [za:] [Edvinsson, Malone, s. 11] Lars Kolind, prezes duńskiej spółki wytwarzającej aparaty słuchowe Otion Holding A/S, która odnotowała wzrost wartości ze 150 mln duńskich koron (1991 r.) do 2,4 mld (2001 r.) z czego zaledwie 400 mln ujawnionych jest w bilansie, powiedział: „Cała nasza rachunkowość, wszystkie zasady wprowadzane przez rząd i giełdę, wszystkie zasoby, wszystko koncentruje się na kapitale, co jest pomysłem strasznie głupim, gdyż 2 miliardy koron kapitału intelektualnego to pięć razy więcej!” Źródło: Ibidem, s. 53-54 [za:] [Edvinsson, Malone, s. 11-12] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 2/56

Pojęcie „kapitał intelektualny” Termin „kapitał intelektualny” używany jest często zamiennie z terminem: „własność intelektualna”, „aktywa intelektualne” i „aktywa wiedzy”, przy czym: Kapitał intelektualny – może być rozumiany jako cały majątek wynikający z wiedzy (sama wiedza lub rezultat procesu jej transformacji) Własność intelektualna – jest elementem KI i jest prawnie zdefiniowana (prawa własności do patentów, znaków towarowych, prawa autorskie) Aktywa intelektualne, Aktywa wiedzy – ich definicja jest mało konkretna; pojęcia szersze od własności intelektualnej Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 3/56

Pojęcie „kapitał intelektualny” – cd Stowarzyszenie The Society of Management of Canada (1998 r.): „Aktywa intelektualne to aktywa oparte na wiedzy, które są własnością firmy i które w przyszłości będą źródłem korzyści dla firmy.” [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 58] Tom Stewart: [KI to] „coś czego nie możesz dotknąć, ale co może uczynić cię bogatym”. „Działalność każdego przedsiębiorstwa zależy od patentów, procesów, umiejętności menedżerów, technologii, informacji o konsumentach i dostawcach a także doświadczenia. Ta całościowa wiedza tworzy kapitał intelektualny.” [Ibidem] Larry Prusak, rzecznik prasowy Ernst & Young, na temat KI mówi, że jest to: materia intelektualna, która została zmaterializowana, uchwycona i wykorzystana do stworzenia wysoko wartościowych aktywów. [Ibidem, s. 59] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 4/56

Pojęcie „kapitał intelektualny” – cd Gordon Petrash z firmy Dow definiuje kapitał intelektualny jako: wiedzę posiadającą możliwość przekształcania się w wartość. [Ibidem] Karl Erik Sveiby definiując KI wiąże go z definicją zarządzania wiedzą: „Kapitał intelektualny i zarządzanie wiedzą to pojęcia bliźniacze – dwa konary tego samego drzewa”. Główną różnicą jest stopień dynamiki tych dwóch pojęć: kapitał intelektualny postrzegany jest jako kategoria statyczna, zarządzanie wiedzą zaś – jako aktywny proces tworzenia, kodyfikowania, przetwarzania, transferowania wiedzy. [Sokołowska, 2005, s. 13] Arian Ward twierdzi, iż kapitał intelektualny to suma funkcjonujących w przedsiębiorstwie „wysp wiedzy”. Przedsiębiorstwo ma za zadanie tworzenie między nimi powiązań i koordynację wiedzy pracowników w sposób zapewniający odnoszenie korzyści, zarówno w wymiarze jednostkowym (pracownicy), jak i całościowym (przedsiębiorstwo). [Ibidem, s. 14] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 5/56

Pojęcie „kapitał intelektualny” – cd Jednak najbardziej rozpowszechnioną definicją kapitału intelektualnego jest definicja, która jest wynikiem badań prowadzonych w przedsiębiorstwie działającym w branży ubezpieczeniowej „Skandia” na początku lat 90. Leif Edvinsson, dyrektor ds. KI w Skandii: Kapitał intelektualny = kapitał ludzki + kapitał strukturalny Kapitał ludzki jest rozumiany jako połączona wiedza, umiejętności, innowacyjność i zdolność poszczególnych pracowników do sprawnego wykonywania zadań. Jest w sposób zatem w sposób nieodłączny związany z pracownikiem. Odejście pracowników z przedsiębiorstwa może wiązać się z zanikiem „pamięci organizacyjnej”. Kapitał strukturalny jest efektem ukierunkowanych działań ludzi. Może przyjmować postać baz danych o klientach, uzyskanych koncesji, oprogramowania komputerowego, struktury organizacji, systemów przepływu informacji, procedur i innych dokumentów org. itp. W przeciwieństwie do kapitału ludzkiego może być własnością przedsiębiorstwa. [Wachowiak – red. (Sopińska), 2005, s. 45-46] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 6/56

Metody pomiaru KI – klasyfikacja Podział metod pomiaru wartości KI przedsiębiorstwa (wg K. E. Sveiby’ego) [Strojny, 2003, s. 105-106]: Oparte o kapitalizację rynkową (umożliwiające określenie różnicy pomiędzy wartością księgową przedsiębiorstwa a jego rzeczywistą): wskaźnik „Q” Tobina, MV/BV. Oparte o zwrot na aktywach (ROA): Ekonomiczna wartość dodana (EVA), CIV (Calculated Intangible Value), KCE (Knowledge Capital Earnings), VAIC (Value Added Intellectual Coefficiency), HRCA (Human Resources Costing and Accounting). Bezpośredniego pomiaru kapitału intelektualnego (pozwalające na szacowanie pieniężnej wartości poszczególnych elementów KI): IAV (Intangible Assets Valuation), TVC (Total Value Creation), czy IVM (Inclusive Valuation Methodology). Kart punktowych (pozwalają one na identyfikację i pomiar poszczególnych składników aktywów niematerialnych za pomocą wskaźników niepieniężnych): Zrównoważona Karta Wyników (BSC- Balanced Scorecard), Nawigator Skandii, IC-Rating, Platforma wartości czy Monitor aktywów niematerialnych (IAM – Intangible Assets Monitor). Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 7/56

Metody pomiaru KI KARTY PUNKTOWE Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 8/56

Model Skandii Szwedzka grupa ubezpieczeniowa Skandia twierdziła zawsze, że kapitał intelektualny jest co najmniej tak samo ważny, jak kapitał finansowy. W roku 1991 powołano jednostkę odpowiedzialną za rozwój metod, pozwalających na opisanie kapitału intelektualnego Skandii. Profesor Leif Edvinsson został powołany na pierwsze w świecie stanowisko dyrektora ds. kapitału intelektualnego [Skuza, 2003, s. 198]. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 9/56

Schemat wartości rynkowej Skandii Źródło: [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 94] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 10/56

Kapitał strukturalny wg Skandii Kapitał związany z klientami: relacje z klientami, ich lojalność, wrażliwość na ceny, czas współpracy Kapitał organizacyjny: Kapitał innowacyjny Własność intelektualna np. patenty, wzory i nazwy handlowe Aktywa niematerialne: pozostałe aktywa nieprzeliczalne (np. teoria, zgodnie z którą kierowane jest przedsiębiorstwo) Kapitał procesów Obejmuje te procedury, techniki i programy pracownicze, które zwiększają efektywność wytwarzania lub dostawy usług. [Wachowiak – red. (Sopińska), 2005, s. 45-46] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 11/56

4 fazy rozwoju KI wg L. Edvinssona Wizualizacja – przedstawienie przedsiębiorstwa w formie drzewa, co sugeruje, że to co znajduje się niżej jest ściśle związane z tym co znajduje się na górze. Kapitał intelektualny utożsamiany jest z korzeniami. W Skandii wręcz mówi się: Firma jest jak drzewo. Część jest widoczna – jej owoce, część natomiast jest ukryta – jej korzenie. Jeśli skoncentrujemy się tylko na owocach i zignorujemy korzenie, drzewo to zginie. Aby drzewo mogło rosnąć i wydawać owoce musi być ktoś, kto zadba o korzenie. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 12/56

4 fazy rozwoju KI wg L. Edvinssona – cd Wzmacnianie kapitału ludzkiego (zarządzanie wiedzą): poszukiwanie i rekrutowanie nowych utalentowanych pracowników, motywowaniu pracowników do bardziej twórczego działania, wymiany wiedzy itp. Transformację kapitału ludzkiego w kapitał strukturalny – jest to proces kodyfikowania wiedzy w ten sposób, by mogła być ona wykorzystywana przez szersze grono pracowników i by pozostała w organizacji. Wzmacnianie kapitału strukturalnego – poprzez inwestycje w kapitał strukturalny organizacji. [Jarugowa A., Fijałkowska J., 2002, s. 96] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 13/56

Nawigator Skandii Źródło: [Edvinsson, Malone, 2001, s. 56] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 14/56

Elementy Nawigatora Skandii Kształtem Nawigatora jest dom (organizacja). Nawigator nie składa się z typów kapitałów, lecz z pięciu elementów – „obszarów” koncentracji: Obszar finansowy (1) – strych – symbolizuje przeszłość przedsiębiorstwa Obszar kliencki (2), Obszar procesów (3) – ściany – teraźniejszość Obszar rozwoju (4) – fundamenty – przyszłość Obszar ludzki (5) – serce domu [Edvinsson, Malone, 2001, s. 56-57; Ludwiczyński – red. (Dobija), 2000, s. 348-349] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 15/56

Raport Skandii o KI Obszarom, do których odwołuje się Nawigator IC (KI), Skandia przyporządkowała zestawy wskaźników je opisujących. W ten sposób, w roku 1994 powstał pierwszy Raport Roczny IC. Standardowy model Raportu Rocznego IC, składa się ze 111 różnych wskaźników [Edvinsson, Malone, 2001, s. 129-132]. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 16/56

Przykłady wskaźników obszaru finansowego (18) OBSZAR FINANSOWY Lp. Pozycja Jednostka 1. Aktywa ogółem USD 2. Aktywa ogółem na jednego zatrudnionego 3. Przychody / Aktywa ogółem % 4. Zyski / Aktywa ogółem 5. Przychody wynikające z operacji nowych jednostek 6. Zyski wynikające z operacji nowych jednostek 7. Przychody na jednego zatrudnionego 8. Czas poświęcony dzielony przez obecność pracowników 9. Zyski na jednego zatrudnionego 10. Wskaźnik straconych klientów do średniej w sektorze 11. Przychody od nowych klientów / Przychody ogółem Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 17/56

Przykłady wskaźników obszaru klientów (20) OBSZAR KLIENTÓW Lp. Pozycja Jednostka 1. Udział w rynku USD 2. Liczba klientów # 3. Roczna sprzedaż na jednego klienta 4. Liczba straconych klientów 5. Przeciętna długość związku z klientem 6. Przeciętna wielkość klienta 7. Rating klienta % 8. Liczba wizyt klienta w przedsiębiorstwie 9. Liczba dni poświęconych na wizyty u klienta 10. Klienci / Pracownicy 11. Pracownicy generujący przychody Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 18/56

Przykłady wskaźników obszaru procesów (19) OBSZAR PROCESÓW Lp. Pozycja Jednostka 1. Koszty administracyjne / Przychody ogółem # 2. Koszty błędów administracyjnych / Przychody zarządu % 3. Czas przetwarzania 4. Kontrakty wypełnione bezbłędnie 5. Punkty funkcyjne na jednego zatrudnionego w miesiącu 6. Liczba komputerów osobistych i laptopów na pracownika 7. Wydajność sieci na jednego pracownika 8. Koszty administracyjne na pracownika USD 9. Koszty informatyczne na pracownika 10. Koszty informatyczne / Koszty administracyjne Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 19/56

Przykłady wskaźników obszaru rozwoju (32) OBSZAR ROZWOJU Lp. Pozycja Jednostka 1. Koszty podnoszenia kwalifikacji na jednego pracownika USD 2. Indeks satysfakcji pracowników # 3. Inwestycje w relacje na jednego klienta 4. Udział godzin szkoleniowych w ogólnej liczbie godzin pracy % 5. Udział godzin rozwoju w ogólnej liczbie godzin pracy 6. Udział możliwości 7. Nakłady na badania i rozwój / Koszty administracyjne 8. Koszty szkoleniowe na jednego pracownika 9. Koszty szkoleniowe / Koszty administracyjne 10. Nakłady na rozwój biznesu / Koszty administracyjne Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 20/56

Przykłady wskaźników obszaru ludzkiego (22) OBSZAR LUDZKI Lp. Pozycja Jednostka 1. Indeks przywództwa % 2. Indeks motywacji 3. Indeks umocowania # 4. Liczba pracowników 5. Fluktuacja pracowników 6. Przeciętna długość zatrudnienia w spółce 7. Liczba kierowników 8. Liczba kobiet na stanowiskach kierowniczych 9. Przeciętny wiek pracowników 10. Czas poświęcony na szkolenia (liczba dni rocznie) Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 21/56

Pomiar wartości KI Skandia zaproponowała następujące równanie kapitału intelektualnego w organizacji: organizacyjny kapitał intelektualny = i * C gdzie: C – wartość kapitału intelektualnego wyrażona w dolarach, i – współczynnik wydajności organizacji w wykorzystaniu kapitału intelektualnego. [Edvinsson, Malone, 2001, s. 129] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 22/56

Pomiar wartości KI – składowa C Wszystkie wielkości dla roku fiskalnego Lp. Pozycja 1. Przychody wynikające z operacji nowych jednostek (nowych programów, usług) 2. Inwestycje w rozwój nowych rynków (klientów, programów) 3. Inwestycje w rozwój branży 4. Inwestycje w rozwój nowych kanałów 5. Inwestycje w technologię informacyjną dla sprzedaży, serwisu i wsparcia 6. Inwestycje w technologię informacyjną dla administracji 7. Zmiana zapasów technologii informacyjnej 8. Inwestycje we wsparcie dla klientów 9. Inwestycje w serwis dla klientów 10. Inwestycje w szkolenia dla klientów 11. Wydatki na klientów nie związane z produktami 12. Inwestycje w rozwój kwalifikacji pracowników 13. Inwestycje w szkolenia dla pracowników 14. Wykształcenie wyjątkowe dla pracowników nie umieszczonych w przedsiębiorstwie 15. Inwestycje w szkolenia, komunikację i wsparcie wyjątkowe dla pełnoetatowych stałych pracowników 16. Programy szkoleniowe wyjątkowe dla pełnoetatowych tymczasowych pracowników 17. Programy szkoleniowe wyjątkowe dla niepełnoetatowych tymczasowych pracowników 18. Inwestycje w rozwój aliansów/join venture 19. Aktualizacje systemów elektronicznej wymiany danych i elektronicznych systemów sieciowych 20. Inwestycje w rozwój marki (logo, nazwy) 21. Inwestycje w nowe patenty, prawa autorskie 21 wskaźników reprezentujących 5 obszarów Nawigatora Wskaźniki: 1-4 – rozwój nowej działalności 5-7 – inw. w technologię informacyjną 8-11 – rozwój klientów 12-17 – rozwój pracowników 18-19 – alianse 20-21 – marki i własność intelektualna Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 23/56

Pomiar wartości KI – składowa i Wszystkie wielkości bieżące Lp. Pozycja 1. Udział w rynku 2. Indeks zadowolonych klientów 3. Indeks przywództwa 4. Indeks motywacji 5. Indeks zasobów badawczo-rozwojowych w stosunku do zasobów ogółem 6. Indeks godzin szkoleniowych 7. Indeks osiągniętej jakości w stosunku do celu jakości 8. Retencja (wskaźnik zatrzymania) pracowników 9. Wydajność administracyjna / Przychody (odwrotność wskaźnika: Błędy administracyjne / Przychody) 9 wskaźników reprezentujących 5 obszarów Nawigatora Współczynnik wydajności organizacji w wykorzystaniu KI: i = (n/x), gdzie: n – suma wartości dziesiętnych wskaźników wydajności, x – ilość tych wskaźników (tu: 9). Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 24/56

Przykład pomiaru wartości KI Jako przykład rozważmy organizację z następującymi wskaźnikami wydajności: Udział w rynku = 0,39 Indeks zadowolonych klientów = 0,65 Indeks przywództwa = 0,44 Indeks motywacji = 0,54 Indeks zasobów badawczo-rozwojowych = 0,87 Indeks godzin szkoleniowych = 0,94 Indeks osiągniętej jakości w stosunku do celu jakości = 0,88 Retencja pracowników = 0,87 Wydajność administracyjna / Przychody = 0,85 Zgodnie z powyższym równaniem otrzymujemy współczynnik wydajności na poziomie i = 71%. Jeśli bezwzględna wartość kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa wynosi 180 milionów dolarów, wówczas ogólna względna miara kapitału intelektualnego spółki wyniesie: i C = 0,71 * 180 milionów USD = 128,6 milionów USD. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 25/56

Model IC RatingTM Model IC Rating został opracowany przez Intellectual Capital Sweden AB w oparciu o teorie skonstruowane przez znanych w dziedzinie zarządzania wiedzą oraz kapitału intelektualnego specjalistów (takich jak: Leif Edvinsson, Baruch Lev oraz Tom Stewart) oraz przy ich bezpośredniej współpracy. [Gudkova, 2002, s. 11] Przedsiębiorstwo Intellectual Capital AB powstało w marcu 1997 roku z inicjatywy Leifa Edvinssona, wcześniejszego dyrektora ds. kapitału intelektualnego w Skandii oraz A-Com, która jest największą korporacją zajmującą się reklamą i komunikacją marketingową w Szwecji. [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 113] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 26/56

Schemat KI w modelu IC Rating Źródło: [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 572] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 27/56

Metodologia IC Rating IC Rating opiera się na zbieraniu danych zarówno od zewnętrznych, jak i od wewnętrznych interesariuszy przedsiębiorstwa na podstawie ankiet, wywiadów z zarządem, pracownikami, klientami, dostawcami itd. [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 113] W IC Rating ocenia się ponad 200 czynników. Opisują one kapitał ludzki, kapitał strukturalny organizacyjny oraz kapitał strukturalny relacyjny, a więc wszystkie składowe kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa według koncepcji IC Ratingu. [Ujwary-Gil, 2009, s. 59-60] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 28/56

Rezultaty IC Rating Rezultaty ratingu prezentowane są na trzech poziomach: poziomie zarządczym, poziomie operacyjnym, poziomie respondenta. [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 577] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 29/56

Rezultaty IC Rating – poziom zarządczy Przedstawia się na nim ogólny stan przedsiębiorstwa w postaci miar ilościowych i jakościowych, w trzech perspektywach: perspektywa wydajności obrazuje obecną efektywność aktywów intelektualnych, perspektywa odnowy wyznacza wysiłki jakie przedsiębiorstwo powinno podjąć w celu zwiększenia posiadanego kapitału intelektualnego, perspektywa ryzyka określa jakie jest ryzyko spadku obecnej efektywności aktywów intelektualnych. [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 116] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 30/56

Rezultaty IC Rating – poziom zarządczy – cd Perspektywy mierzone są za pomocą skali inspirowanej na terminologii Standard & Poor. Efektywność Odnowa Ryzyko AAA – wybitnie wysoka efektywność AAA – wyjątkowo silne dążenie do odnowy – ryzyko porażki bez znaczenia AA – bardzo wysoka efektywność AA – bardzo silne dążenie do odnowy R – nieznaczny poziom ryzyka AA – wysoka efektywność A – silne dążenie do odnowy RR – wysoki poziom ryzyka BBB – relatywnie wysoka efektywność BBB – relatywnie silne dążenie do odnowy RRR – bardzo wysoki poziom ryzyka BB – przeciętna efektywność BB – przeciętne dążenie do odnowy   B – relatywnie niska efektywność B – relatywnie niskie dążenie do odnowy CCC – niska efektywność CCC – słabe dążenie do odnowy CC – bardzo niska efektywność CC – bardzo słabe dążenie do odnowy C – wyjątkowo niska efektywność CC – wyjątkowo słabe dążenie do odnowy D – brak efektywności D – brak dążenia do odnowy Źródło: [Hofman-Bang, Martin, 2005] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 31/56

Rezultaty IC Rating – poziom zarządczy – cd Przykład oceny kapitału intelektualnego na poziomie zarządczym: Źródło: [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 578] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 32/56

Rezultaty IC Rating – poziom operacyjny Poziom operacyjny dostarcza dodatkowych szczegółów. IC Rating wykorzystuje technikę prezentacji zwaną wykresem radarowym [Ujwary-Gil, 2009, s. 59-60]. Przykład – wskaźniki z obszaru klienckiego: Źródło: [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 579] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 33/56

Rezultaty IC Rating – poziom respondenta Żeby zrozumieć w pełni poziom operacyjny, został przyjęty dodatkowy poziom szczegółów. W wywiadach, respondenci (klienci, dostawcy, odbiorcy) proszeni są by dać komentarze do ich ratingowych odpowiedzi. Te odpowiedzi są kategoryzowane zgodnie z pytaniami i kategoriami zawartymi w dokumencie pisemnym. [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 579] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 34/56

Platforma wartości Koncepcję platformy wartości opracował Huberta Saint-Onge (Canadian Imperial Bank of Commerce), we współpracy z Charlsem Armstrongiem (Armstrong World Industries), Gordonem Petrashem (Dow Chemical Comapny) i Leifem Edvinssonem (Skandia). [Wyrzykowska, 2008, s. 161] Model ten zakłada, że przedsiębiorstwo jest w stanie tworzyć swoją wartość finansową w oparciu o będący w jej dyspozycji kapitał intelektualny, jedynie gdy wszystkie jego elementy składowe równomiernie współdziałają ze sobą. [Kasiewicz, Kicińska, Rogowski, 2006, s. 87] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 35/56

Schemat platformy wartości Z tego modelu można wysunąć dwa istotne wnioski: Wartość przedsiębiorstwa nie wynika z pojedynczego składnika kapitału intelektualnego, ale z interakcji (przepływu wiedzy) między nimi wszystkimi. Jeśli nawet przedsiębiorstwo jest bardzo silne pod względem dwóch składników kapitału intelektualnego, lecz trzeci składnik jest słaby lub – co gorsza – źle ukierunkowany (np. niewłaściwa baza klientów), wtenczas przedsiębiorstwo nie ma żadnej możliwości przekształcenia kapitału intelektualnego w wartość (kapitał finansowy). [Edvinsson, Malone, 2001, s. 107] Źródło: [Allee, 1999, s. 125] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 36/56

Elementy KI w modelu platformy wartości KAPITAŁ LUDZKI KAPITAŁ KLIENTÓW (RELACJI) Know-how Wykształcenie Kwalifikacje zawodowe Wiedza związana z wykonywaną pracą Predyspozycje zawodowe Predyspozycje psychometryczne Przedsiębiorczość, zapał, innowacyjność, zdolności, zmienność Znak firmowy Klienci Lojalność klientów Nazwa firmy Kanały dystrybucji Współpraca z innymi przedsiębiorstwami Umowy koncesjonowane Korzystne kontrakty Umowy franchisingowe KAPITAŁ ORGANIZACYJNY (STRUKTURALNY) Własność intelektualna Patenty Prawa autorskie Prawa do wzorów Tajemnica handlowa Znak handlowy Wyróżniające usługi Aktywa infrastrukturalne Filozofia zarządzania Kultura organizacyjna Procesy zarządzania System informacyjny System powiązań Relacje finansowe Źródło: [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 84] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 37/56

Pomiar kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości W. R. Bukowitz i R. L. Williams opracowały schemat oceny kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości nazwany przez Autorki generatorem wskaźników pomiaru. [Mikuła, Pietruszka-Ortyl, Potocki, 2002, s. 67-68] KAPITAŁ LUDZKI Wskaźnik Interpretacja Odsetek zatrudnionych z wyższym wykształceniem lub średni poziom wykształcenia zatrudnionych. Zdolność do inteligentnego myślenia. Fluktuacja doświadczonego personelu. Stabilizacja zasobów wiedzy. Średni poziom doświadczenia (liczba lat przepracowanych w przedsiębiorstwie, w zawodzie, na określonym stanowisku). Jakość zasobów wiedzy. Odsetek dochodów od klientów, których usatysfakcjonowanie wymaga od pracowników ciągłego zdobywania nowych umiejętności. Innowacyjność, tworzenie nowej wiedzy lub poszerzanie już istniejącej. Zadowolenie pracowników (badane na podstawie kwestionariuszy). Siła związków z przedsiębiorstwem i skłonność do dzielenia się wiedzą. Koszty szkoleń i edukacji na jednego pracownika. Inwestycje w przekazywanie lub poszerzanie wiedzy. Wartość dodana na jednego pracownika. Wskaźnik zysku, który co najmniej w niewielkim stopniu jest zdeterminowany przez poziom wiedzy. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 38/56

Pomiar kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości – cd KAPITAŁ KLIENCKI Wskaźnik Interpretacja Odsetek pracowników poświęcających większość swojego czasu na kontakty z klientami. Wielkość i zakres związków z klientami. Odsetek transakcji powtarzających się. Stabilność związków z klientami. Odsetek transakcji z największymi klientami w ogólnej liczbie transakcji. Jakość związków. Procentowa zmiana dochodów na jednego klienta. Zakres związków i/lub wielkość związków w zależności od wyznaczonych celów strategicznych. Odsetek dochodów z transakcji z klientami wyrażającymi dobrą opinię o przedsiębiorstwie. Siła związków, możliwość wykorzystania ich aby wytworzyć nowe związki. Odsetek zawartych z klientami umów o współpracy. Zasięg przepływów wiedzy i wartość tworzenia związków z klientami. Satysfakcja klientów. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 39/56

Pomiar kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości – cd KAPITAŁ ORGANIZACYJNY Wskaźnik Interpretacja Odsetek dochodów zainwestowanych w system zarządzania wiedzą (lub system technologii informatycznej (IT), który jest częścią zarządzania wiedzą). Stopień przywiązywania uwagi do tworzenia, gromadzenia i rozpowszechniania różnego rodzaju wiedzy, którą można stosować. Procent dochodów ze sprzedaży nowych produktów. Innowacje, realizacja tworzenia i zastosowania wiedzy. Procent dochodów uzyskiwanych dzięki wymagającym klientom (klientom, których obsługa wymaga ciągłego inwestowania). Sukces w tworzeniu wiedzy i nowych procesów jako rezultat wymagań klientów i/lub produkty, które mogą być ulepszane w rezultacie tych działań. Procent nowo zatrudnionych pracowników. Wielkość wiedzy bazowej. Średni czas opracowywania nowego produktu. Innowacje, dystrybucja i zastosowanie wiedzy. Średni czas dostosowywania się do potrzeb (wymagań) klientów. Zdolność gromadzenia i zastosowania wiedzy. Procentowy udział ze sprzedaży produktów firmowych (zazwyczaj opatentowanych). Zdolność kreowania nowej wiedzy i generowania zysku z jej zastosowania. Wkład jednego pracownika w zakresie tworzenia wiedzy bazowej (w stosunku rocznym). Sukces w tworzeniu wiedzy bazowej. Wskaźniki stopnia wykorzystania wiedzy bazowej. Potencjał w zakresie rozbudowy (poszerzania) wiedzy bazowej. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 40/56

OPARTE O ZWROT NA AKTYWACH Metody pomiaru KI OPARTE O ZWROT NA AKTYWACH (ROA) Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 41/56

Metoda KCETM 1 Metoda przychodu z kapitału wiedzy KCE (Knowledge Capital Earnings) została opracowana przez B. Leva, wykładowcę w Stern Business School w Nowym Jorku. Autor metody stara się poprzez analizę zwrotu z fizycznych i finansowych kapitałów ustalić ekonomiczną wartość kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa. 1 Na podstawie: [Ujwary-Gil, s. 64-72] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 42/56

Metoda KCE – cd Punktem wyjścia metody KCE jest produkcyjna funkcja przedsiębiorstwa: gdzie: EW – ekonomiczny wynik przedsiębiorstwa, Kfiz – kapitał fizyczny, Kfin – kapitał finansowy, KI – kapitał intelektualny, a, b, c – współczynniki produktywności poszczególnych kapitałów. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 43/56

Metoda KCE składa się z 7 etapów wymagających odrębnych obliczeń. Metoda KCE – cd Metoda KCE składa się z 7 etapów wymagających odrębnych obliczeń. Etap I Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa B. Lev proponuje uwzględniać przychody osiągnięte w trzech latach przeszłych i prognozy przychodów na trzy lata przyszłe, przy czym współczynnik dla lat przyszłych jest podwojony. gdzie: ZPP – znormalizowane przychody przedsiębiorstwa, PPt – przychody przedsiębiorstwa w roku t-tym. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 44/56

Metoda KCE – cd Etap II Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wynikających z wykorzystania kapitału fizycznego gdzie: ZPPfiz – część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał fizyczny, ROAfiz – stopa zwrotu kapitału fizycznego, Kfiz – wartość kapitału fizycznego (jako część księgowej wartości przedsiębiorstwa). Przyjmując tu wewnętrzną stopę zwrotu z aktywów (ROA) dla konkretnego przedsiębiorstwa łatwo jest popełnić błąd. B. Lev proponuje przyjął wartość 7%, która jest rezultatem wielu badań i odzwierciedla – według niego – średnią roczną stopę zwrotu z kapitału fizycznego dla całej gospodarki. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 45/56

Metoda KCE – cd Etap III Obliczanie wartości kapitału fizycznego gdzie: RAT – rzeczowe aktywa trwałe, Z – zapasy, ZD – zobowiązania długoterminowe. Etap IV Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wynikających z wykorzystania kapitału finansowego ZPPfin – część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał finansowy, ROAfin – stopa zwrotu kapitału finansowego, Kfin – wartość kapitału finansowego (jako część księgowej wartości przedsiębiorstwa). B. Lev przyjął tutaj stopę 4,5%, która odpowiada stopie zwrotu z dziesięcioletnich obligacji rządowych w latach 1980-1990. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 46/56

Metoda KCE – cd Etap V Obliczanie wartości kapitału finansowego gdzie: AB – aktywa bieżące, Z – zapasy, ID – inwestycje długoterminowe, ZK – zobowiązania krótkoterminowe. Etap VI Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wynikających z wykorzystania kapitału intelektualnego ZPPKI – część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał intelektualny. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 47/56

Metoda KCE – cd Etap VII Obliczanie wartości kapitału intelektualnego Ekonomiczna wartość kapitału intelektualnego przyjmuje postać: gdzie: KIW – wartość kapitału intelektualnego, ZPPKI – część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał intelektualny, SKI – stopa dyskontowa kapitału intelektualnego. Baruch Lev przyjmuje, że stopa dyskontowa dla kapitału intelektualnego wynosi 10,5%. Stanowi ona średnią stopę zwrotu z akcji w latach 1980-1990 w dwóch analizowanych przez niego przemysłach: oprogramowania i biotechnologii. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 48/56

Metoda KCE – cd Suma wartości kapitału intelektualnego (KIW) i księgowej wartości aktywów netto przedsiębiorstwa (BV) składa się, według B. Leva, na tzw. wartość spójną (comprehensive value) – CV. Jeśli wartość rynkowa jest większa od wartości spójnej (MV > CV), przedsiębiorstwo jest przeszacowane. Jeśli zaś wartość spójna jest większa od wartości rynkowej (CV > MV), przedsiębiorstwo jest niedoszacowane. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 49/56

OPARTE O KAPITALIZACJĘ Metody pomiaru KI OPARTE O KAPITALIZACJĘ RYNKOWĄ Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 50/56

Wskaźnik wartość rynkowa do wartości księgowej MV/BV Wskaźnik wartość rynkowa do wartości księgowej MV/BV (market-to-book-value) – jako narzędzie pomiaru kapitału intelektualnego – został wprowadzony przez Thomasa Stewarta. We wskaźniku tym zakłada się, że kapitał intelektualny stanowi różnicę pomiędzy wyceną przedsiębiorstwa przez rynek a jego wyceną (wartością) księgową: gdzie: wartość rynkowa = cena akcji * liczba akcji – w przypadku spółek giełdowych, wartość księgowa = aktywa ogółem – kapitały obce. Wartość wskaźnika MV/BV większa od jedności oznacza, że w przedsiębiorstwie występują aktywa niematerialne nie uwzględnione w sprawozdaniach finansowych, które utożsamiane są z jego kapitałem intelektualnym. [Dittmann – red. (Appenzeller), 2009, s. 114-115] Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 51/56

Wskaźnik „Q” Tobina Wskaźnik „Q” został opracowany przez ekonomistę, laureata nagrody Nobla, Jamesa Tobina’a. Jest on wykorzystywany do przewidywania zachowań inwestycyjnych. Wskaźnik „Q” to stosunek wartości rynkowej przedsiębiorstwa do kosztu zastąpienia (odtworzenia) jego aktywów [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 129]: Koszt zastąpienia to gotówka lub jej ekwiwalenty, które należałoby zapłacić w celu nabycia obecnie tych samych aktywów lub im równoważnych. James Tobin twierdzi, że decyzje o podjęciu czy rezygnacji z inwestycji w przedsiębiorstwo powinny zależeć od tego czy wskaźnik „Q” jest większy lub mniejszy od jedności [Kryński, Stańczyk, 2009, s. 229]. Gdy zaś wskaźnik „Q” jest mniejszy od jedności inwestowania nie gwarantuje osiągania rynkowej stopy zwrotu. Wartość wskaźnika „Q” Tobina większa od jedności świadczy o występowaniu w przedsiębiorstwie niewidzialnego kapitału intelektualnego [Dittmann – red. (Appenzeller), 2009, s. 115]. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 52/56

Wskaźnik „Q” Tobina – cd Według Profesor Doroty Appenzeller wskaźnik „Q” Tobina przyjmuje następującą postać [Dittmann – red. (Appenzeller), 2009, s. 115]: gdzie: WA – wartość rynkowa akcji, W_ZD – wartość księgowa zobowiązań długoterminowych, W_ZAP – wartość księgowa zapasów, W_ZK – wartość księgowa zobowiązań krótkoterminowych, W_AO – wartość księgowa aktywów obrotowych, W_A – wartość księgowa wszystkich aktywów. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 53/56

LITERATURA Edvinsson L., Malone M. S., Poznaj prawdziwą wartość swojego przedsiębiorstwa odnajdując jego ukryte korzenie, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001 Jarugowa A., Fijałkowska J., Rachunkowość i zarządzanie kapitałem intelektualnym – koncepcje i praktyka, Gdańsk, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., 2002 Sokołowska A., Zarządzanie kapitałem intelektualnym w małym przedsiębiorstwie, Warszawa, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych oraz Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, 2005 Sopińska A., Znaczenie kapitału intelektualnego dla uczelni wyższych. Analiza rankingów szkół wyższych [w:] Wachowiak P. – red., Pomiar kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, Warszawa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2005 Strojny M., Metody i narzędzia pomiaru kapitału intelektualnego w organizacji [w:] Dobija D. – red., Pomiar i rozwój kapitału ludzkiego przedsiębiorstwa, Warszawa, PFPK, 2003. Skuza B., Zarządzanie kapitałem intelektualnym na przykładzie Grupy Skandia [w:] Wawrzyniak B. – red., Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, Warszawa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, 2003 Dobija D., Metody mierzenia wartości kapitału ludzkiego i kosztów pracy [w:] Ludwiczyński A. – red., Strategiczne zarządzanie zasobami ludzkimi, Warszawa, Polska Fundacja Promocji Kadr, 2000 Gudkova S., Wycena kapitału intelektualnego przedsiębiorstw. Standardy Unii Europejskiej oraz najlepsze praktyki skandynawskie, Raport z konferencji Knowledge Cafè, 2002, http://www.wspiz.pl/~unesco/teksty/raport.pdf, stan na: 28.11.2009 r. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 54/56

LITERATURA – cd Jacobsen K., Hofman-Bang P., Nordby Jr R., The IC RatnigTM by Intellectual Capital Sweden, Journal of Intellectual Capital, tom 6 nr 4/2001 Ujwary-Gil A., Kapitał intelektualny a wartość rynkowa przedsiębiorstwa, Warszawa, Wydawnictwo C. H. Beck, 2009 Hofman-Bang P., Martin H., IC Rating na tle innych metod oceny kapitału intelektualnego, E-Mentor, nr 4/2005 Wyrzykowska B., Pomiar kapitału intelektualnego w organizacji [w:] Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, Warszawa, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, nr 66/2008 Kasiewicz S., Kicińska M., Rogowski W., Kapitał intelektualny, Warszawa, Oficyna Ekonomiczna, 2006 Allee V., The art and practise of being revolutionary, Journal of Knowledge Management, tom 3 nr 2/1999 Mikuła B., Pietruszka-Ortyl A., Potocki A., Zarządzanie Przedsiębiorstwem XXI wieku. Wybrane koncepcje i metody, Warszawa, Difin, 2002 Appenzeller D., Wartość kapitału intelektualnego firmy a prognozowanie upadłości [w:] Dittmann P. – red., Prognozowanie, Wrocław, Prace Naukowe nr 38 Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Ekonometria 24, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 2009 Kryński Z., Stańczyk J., Metody pomiaru wartości kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt10/17.pdf, stan na: 03.11.2009 r. Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 55/56

Dziękuję za uwagę!