PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS / KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO Piotr Cześnik Warszawa – 17.06.2008

VFR (Visual Flight Rules) Przepisy Wykonywania Lotów z Widocznością Lot VFR – lot wykonywany zgodnie z przepisami dla lotów z widocznością Ograniczenia: Warunki meteorologiczne Wykonanie lotu poniżej FL 200 (6100 m STD) Wykonanie lotu na lub powyżej minimalnych wysokości Wykonanie lotu z prędkością poddźwiękową Wykonanie lotu od wschodu do zachodu słońca Wyjątki: Loty specjalne VFR Loty VFR w nocy Lot statku powietrznego może być wykonany zgodnie z zasadami IFR lub VFR. Skrót VFR (ang. Visual Flight Rules) – oznacza zasady lotu z widocznością. Jest to zestaw przepisów w lotnictwie, w zgodności z którymi pilot statku powietrznego może odbywać lot w warunkach pozwalających na kontolę położenia za pomocą nawigacji własnej w oparciu o zewnętrzne punkty odniesienia: czyli charakterystyczne punkty terenowe – rzeki, zbiorniki wodne, linia brzegowa lub też charakterystyczne punkty związane z obiektami sztucznymi: linie kolejowe, drogi, charakterystyczne budowle. Lot wykonywany według tych zasad nazywa się lotem VFR. W locie VFR, za separację pomiędzy statkami powietrznymi oraz innymi strukturami przestrzeni powietrznej odpowiedzialny jest dowódca statku powietrznego. Wyjątkiem są loty VFR wykonywane w CTR, TMA (klasa C przestrzeni powietrznej) - gdzie obowiązują inne zasady zapewniania separacji (ruch VFR/IFR odpowiada służba kontroli ruchu lotniczego, zaś VFR/VFR nie jest zapewniana – jest tylko informacja o innym ruchu VFR i na żądanie rada dla uniknięcia kolizji. Ograniczenia obowiązujące w locie VFR: Warunki meteorologiczne (konieczne zachowanie minimalnej widzialności i odległości od chmur – np. 5km widzialności poziomej poniżej wysokości 3050 m-10 000 ft i pionowej odległości 300m od chmur) Wykonanie lotu poniżej FL 200 (6100 m AMSL) Wykonanie lotu na lub powyżej minimalnych wysokości (nie niżej niż 300m nad przeszkodami – na samolotach, 200m – dla śmigłowców, Wykonanie lotu z prędkością poddźwiękową Wykonanie lotu od wschodu do zachodu słońca Wyjątki: Loty specjalne VFR - Lot VFR, wykonywany na podstawie zezwolenia kontroli ruchu lotniczego w strefie kontrolowanej lotniska CTR w warunkach meteorologicznych gorszych niż VMC Loty VFR w nocy PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 2

IFR (Instrument Flight Rules) Przepisy wykonywania lotów według wskazań przyrządów Lot IFR – lot wykonywany zgodnie z przepisami dla lotów według wskazań przyrządów Wymagania: Wyposażenie statku powietrznego w urządzenia nawigacyjne i radiokomunikacyjne Posiadanie odpowiednich uprawnień przez załogę Zachowanie minimalnych wysokości lotu IFR (Instrumental Flight Rules) - lot IFR oznacza lot wykonywany zgodnie z przepisami dla lotów wg wskazań przyrządów. Różni się on od VFR (Visual Flight Rules) tym, że polega się tylko na informacjach odczytywanych z kokpitu samolotu. Zatem do wykonania lotu IFR statek powietrzny powinien być wyposażony w odpowiednie przyrządy oraz urządzenia nawigacyjne i radiokomunikacyjne, które pozwolą na wykonanie lotu. Wymagania: Wyposażenie statku powietrznego w urządzenia nawigacyjne i radiokomunikacyjne Posiadanie odpowiednich uprawnień przez załogę Zachowanie minimalnych wysokości lotu ( za wyjątkiem uzyskania specjalnego zezwolenia oraz jeśli jest to konieczne dla startu i lądowania lot IFR należy wykonywać na poziomie lub wysokości nie niższej niż ustalona i opublikowana minimalna bezwzględna wysokość lotu, a gdy nie jest ona ustalona to z zachowaniem następujących zasad – w terenie górzystym 600m, w innym 300m nad najwyższą przeszkodą w promieniu 8km od pozycji statku powietrznego. W przestrzeni kontrolowanej (CTR, TMA i powyżej FL 095) lot powinien się odbywać na wysokości /poziomie przelotu określonym w specjalnej tabeli poziomów przelotu (o ile za zezwoleniem organu kontroli ruchu lotniczego nie wykonuje wznoszenia lub zniżania). Zasada ta nie ma zastosowania jeśli wydane zostało inne zezwolenie kontroli ruchu lotniczego, lub też podano inaczej w AIP POLSKA. PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 3

PROCEDURY LOTU Z VFR To trasa lotu statku powietrznego, która jest wykonywana w locie VFR w oparciu o nawigację prowadzoną na podstawie wzrokowego rozpoznania charakterystycznych obiektów. Procedura lotu z widzialnością to ustalona trasa lotu wykonywana w oparciu o nawigację wzrokową. Powyżej przedstawiona jest mapa operacji VFR dla lotniska Warszawa/Okęcie. Innym przykładem procedury lotu VFR może być krąg nadlotnistowy, wyznaczany dla operacji startów i lądowań. PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 4

INSTRUMENTALNE PROCEDURY LOTU To trasa lotu statku powietrznego, która jest obliczona przez projektanta i wykonywana w locie IFR w oparciu o własną nawigację, czyli w oparciu o urządzenia i systemy, których odbiorniki są zainstalowane w kabinie statku powietrznego. STAR RWY 29/33 ILS/DME RWY 33 (CAT A/B/C/D) SID RWY 33 Co to jest instrumentalna procedura lotu? To trasa lotu statku powietrznego, która jest obliczona przez projektanta i wykonywana w locie IFR w oparciu o własną nawigację, czyli w oparciu o urządzenia i systemy, których odbiorniki są zainstalowane w kabinie statku powietrznego. Rodzaje instrumentalnych procedur lotu: ze względu na fazę lotu: (SID, lot po trasie (ENR), STAR lub trasa dolotowa, IAP). ze względu na stosowaną metodę nawigacji: konwencjonalne, RNAV. ze względu na zapewniane „prowadzenie” (guidance): w poziomie (nieprecyzyjne) lub w poziomie i pionie (precyzyjne). Obliczenie trasy nominalnej procedury lotu dotyczy zarówno jej planu jak i profilu – dotyczy zatem nie tylko poziomego położenia statku powietrznego względem ziemi ale również określenia wysokości lotu. Trasa nominalna lotu, w zależności od fazy lotu podlega standaryzacji i ograniczeniom, które są zdefiniowane w ICAO DOC 8168 tom II. PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 5

SŁUŻBA INFORMACJI POWIETRZNEJ Służba informacji powietrznej (Flight Information Service – FIS) jest ustanawiana w celu udzielania wskazówek i informacji użytecznych dla bezpiecznego i sprawnego wykonywania lotów Służba informacji powietrznej jest to podstawowa forma służby ruchu lotniczego dostępna dla wszystkich statków powietrznych w Rejonie Informacji powietrznej (FIR) zgodnie z postanowieniami ICAO. Jest ona ustanowiona w celu udzielania wskazówek i informacji istotnych dla bezpiecznego i efektywnego wykonania lotu, zawiera ona informacje o innym potencjalnie konfliktowym ruchu lotniczym, które mogą pochodzić z radaru, lecz nie zapewnia pozytywnej separacji od tego ruchu. PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 6

Organy służby informacji powietrznej Przedstawione na slajdzie organy powołane są do zapewnienia: Informacji meteorologicznych (np. SIGMET) Informacji o zmianie stanu działania urządzeń nawigacyjnych Informacji o zmianach stanu lotnisk i ich urządzeń Informacji o lotach balonów wolnych bez załogi Informacji o warunkach pogody aktualnej i przewidywanej na lotniskach i na trasie lotu Dostępnych informacji o ruchu innych statków powietrznych w danej przestrzeni FIC (Flight Information Center) – Przeznaczone jest do zapewniania służb ruchu lotniczego (FIS i ALS) w FIR poza przestrzenią kontrolowaną. W Polsce rolę FIC pełnią sektory FIS zlokalizowane w Gdańsku, Krakowie, Poznaniu i Warszawie AFIS (Aerodrome Flight Information Service) Jest zapewniana w strefach ruchu lotniskowego (ATZ) wyznaczanych dla lotnisk niekontrolowanych. ATIS (Automatic Terminal Information Service) jest to nadawany nieustannie komunikat, w postaci nagrania, zawierający najważniejsze dane operacyjne i warunki meteorologiczne na lotnisku. Piloci zwykle wysłuchują komunikatu ATIS przed skontaktowaniem się z kontrolą lotniska. Komunikaty są aktualizowane gdy nastąpi znacząca zmiana w zawartych informacjach. Służba automatycznej informacji lotniskowej (foniczny ATIS) powinna być zapewniona na lotniskach, na których występuje potrzeba zredukowania korespondencji ATS na kanałach łączności powietrze-ziemia. W FIR Warszawa dotyczy to lotniska Warszawa/Okęcie. Kraków/Balice i Gdańsk im. Lecha Wałęsy. PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 7

Służba kontroli ruchu lotniczego (ATCS) Służba kontroli ruchu lotniczego (Air Traffic Control Service – ATCS) jest ustanawiana w celu zapobiegania zderzeniom statków powietrznych podczas lotu, zderzeniom statków powietrznych ze sobą lub z przeszkodami w ruchu naziemnym oraz usprawniania i utrzymywania uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego Służba kontroli ruchu lotniczego (Air Traffic Control Service – ATCS) jest ustanawiana w celu zapobiegania zderzeniom statków powietrznych podczas lotu, zderzeniom statków powietrznych ze sobą lub z przeszkodami w ruchu naziemnym oraz usprawniania i utrzymywania uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 8

Organy służby kontroli ruchu lotniczego Do służby kontroli ruchu lotniczego zalicza się: kontrolę obszaru (ACC - Area Control Centre) kontrolę zbliżania (APP - Approach Control Office) kontrolę lotniska (TWR - Tower) PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 9

ZADANIA zapobieganie zderzeniom się statków powietrznych w czasie lotu; zapobieganie zderzeniom się statków powietrznych ze sobą oraz przeszkodami na polu manewrowym lotniska; utrzymanie uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego. W ujęciu ogólnym zadania organów kontroli ruchu lotniczego obejmują: zapobieganie zderzeniom się statków powietrznych w czasie lotu; zapobieganie zderzeniom się statków powietrznych ze sobą oraz przeszkodami na polu manewrowym lotniska; utrzymanie uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego. Zasady działania i współdziałania organów kontroli ruchu lotniczego oraz ich wpływ na ruch statków powietrznych sprowadza się do następujących reguł: każdy statek powietrzny od chwili rozpoczęcia do chwili zakończenia ruchu w przestrzeni powietrznej pozostaje w danym momencie pod nieprzerwaną kontrolą tylko jednego organu kontroli ruchu lotniczego w związku z czym utrzymuje z nim nieprzerwaną łączność radiową; każdy organ kontroli ruchu lotniczego działa w wyznaczonej mu części przestrzeni kontrolowanej, chyba że za zgodą wszystkich zainteresowanych organów przekazano mu kontrolę nad ściśle określonym i zidentyfikowanym statkiem powietrznym wykonującym lot poza właściwą dla tego organu częścią przestrzeni; każde przekazanie kontroli połączone jest z przejściem statku powietrznego na łączność organu przyjmującego, co wiąże się z koniecznością przestrojenia radiostacji pokładowej; służba kontroli ruchu lotniczego pełniona jest tylko i wyłącznie w przestrzeniach kontrolowanych (drogach lotniczych, rejonach kontrolowanych lotnisk, strefach kontrolowanych lotnisk, lotniskach kontrolowanych). Zadaniem organów kontroli ruchu lotniczego jest zapewnienie bezpiecznych separacji między statkami powietrznymi korzystającymi z przestrzeni kontrolowanej. Realizacja tego zadania polega na wydawaniu pilotom dyrektyw dotyczących zmiany kursu i wysokości (tzw. wektorowanie) oraz udzielaniu informacji o sytuacji w powietrzu, warunkach meteorologicznych i ewentualnych ograniczeniach. Warunkiem bezwzględnym utrzymania wymaganej separacji jest właściwa identyfikacja poszczególnych statków powietrznych oraz posiadanie aktualnej informacji o pozycjach i parametrach lotu (wysokość, kurs, prędkość). PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 10

ZASADY Służba kontroli ruchu lotniczego powinna być zapewniona dla: wszystkich statków powietrznych wykonujących loty IFR w przestrzeni powietrznej klasy A, B, C, D i E; wszystkich statków powietrznych wykonujących loty VFR w przestrzeni powietrznej klasy B, C i D; wszystkich lotów specjalnych VFR; całego ruchu lotniskowego na lotniskach kontrolowanych; lotów kontrolowanych wychodzących poza przestrzeń powietrzną kontrolowaną w szczególnych sytuacjach (np. w celu ominięcia niebezpiecznych zjawisk pogody, awarii statku powietrznego). Zasady Służba kontroli ruchu lotniczego powinna być zapewniona dla: wszystkich statków powietrznych wykonujących loty IFR w przestrzeni powietrznej klasy A, B, C, D i E; wszystkich statków powietrznych wykonujących loty VFR w przestrzeni powietrznej klasy B, C i D; wszystkich lotów specjalnych VFR; całego ruchu lotniskowego na lotniskach kontrolowanych; lotów kontrolowanych wychodzących poza przestrzeń powietrzną kontrolowaną w szczególnych sytuacjach (np. w celu ominięcia niebezpiecznych zjawisk pogody, awarii statku powietrznego). PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 11

Ustawa z dnia 8 grudnia 2006 r. o Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej (Dz.U. Nr 249 z poz. 1828 Zgodnie z prawem służby ruchu lotniczego może zapewniać wyłącznie licencjonowany personel. Polska Agencja Żeglugi Powietrznej zapewnia te służby w polskiej przestrzeni powietrznej oraz na cywilnych lotniskach kontrolowanych i w przestrzeniach tych lotnisk. Natomiast za zapewnienie lotniskowej służby informacji powietrznej na cywilnych lotniskach niekontrolowanych odpowiada zarządzający lotniskiem. Głównym celem Agencji jest zapewnienie bezpieczeństwa statków powietrznych w FIR Warszawa. Statek powietrzny znajdujący się w powietrzu jest pod stałym nadzorem kontrolerów ruchu lotniczego. Ich zadanie polega na zapewnieniu bezpiecznych odległości (separacji) pomiędzy samolotami (a więc zapewnieniu służby kontroli ruchu lotniczego), oraz - w razie zaistnienia niebezpiecznej sytuacji w powietrzu - na udzieleniu pilotowi pomocy. Działalność Agencji odbywa się na trzech szczeblach kontroli terytorium Polski: Służba kontroli obszaru Służba kontroli zbliżania Służba kontroli lotniska Dodatkowo Agencja zapewnia także służbę informacji powietrznej (FIS) w przestrzeni niekontrolowanej. Współdziała także z organami poszukiwania i ratownictwa (SAR), zapewniając pełnienie służby alarmowej. Funkcje te PAŻP realizuje - między innymi - poprzez utrzymywanie naziemnego sprzętu nawigacyjnego i telekomunikacyjnego w należytym stanie, współpracę z organizacjami międzynarodowymi oraz poprzez zapewnienie środków (technicznych, jak i zasobów ludzkich) w celu zapewnienia służb ATS. PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 12

WNIOSKI Planując rozwój lotniska należy: Uwzględnić jego wpływ na rozwój miasta (w szczególności zabudowę wysokościową) Zaplanować i zaprojektować a następnie opublikować w AIP odpowiednie procedury dolotu i odlotu Uwzględnić efekty środowiskowe lotniska (szczególnie hałas) Na podstawie planowanego ruchu lotniczego (wielkość, rodzaj ruchu) założyć wykorzystanie początkowo służby AFIS a docelowo służby TWR Uwzględnić fakt, że jeśli służbę TWR oraz CNS/ATM ma zapewniać PAŻP, to konieczne jest uzgodnienie tego z PAŻP umowa/porozumienie o świadczeniu usług) na 3 lata przed datą rozpoczęcia służby 3 lata to okres niezbędny na wyszkolenie personelu i przygotowanie oraz certyfikację infrastruktury PROCEDURY VFR I IFR ORAZ SŁUŻBY AFIS/KONTROLA RUCHU LOTNICZEGO - PAŻP 13

Dziękuję za uwagę Adres pocztowy: Polska Agencja Żeglugi Powietrznej ul. Wieżowa 8 02-147 Warszawa website: www.pansa.pl Dział Zarządzania Informacją i Komunikacją tel.:  (+48 22) 574-67-70 faks: (+48 22) 574-67-78 e-mail: info@pansa.pl Rzecznik Prasowy Grzegorz Hlebowicz tel.: 022 574-67-74, 0-609-501-241 faks: 022 574-67-78 e-mail: rzecznik@pansa.pl