Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Justyna Drop WIELKA BRYTANIA

Wielka Brytania Wielka Brytania ( United Kingdom), pełna nazwa brzmi: Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej – unitarne państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia a także terytoria zależne. Guernsey, Jersey i Wyspa Man, posiadają odrębny status dependencji Korony brytyjskiej i nie wchodzą w skład Zjednoczonego Królestwa. Wielka Brytania jest członkiem-założycielem Wspólnoty Narodów zrzeszającej byłe kolonie, dominia i inne posiadłości brytyjskie, wchodzi także w skład G8. Jest stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ posiadającym prawo weta. Powierzchnia – 244, 8 tyś km 2 Ludność – 61,6 mln Stolica – Londyn Język urzędowy - angielski Waluta - funt

Podział administracyjny JednostkaRodzajStolicaLudność Język urzędowy Język używany Anglia królestwoLondyn51,7 mlnangielski angielski kornijski Szkocja królestwoEdynburg5,2 mln angielski gaelicki, szkocki angielski gaelicki, szkocki i scots Walia księstwoCardiff3,1 mln angielski, walijski Irlandia PółnocnaIrlandia Północna prowincjaBelfast1,8 mln angielski, irlandzki Jednostki te z kolei dzielą się na własne jednostki administracyjne: Anglia: 9 regionów 46 hrabstw (w tym 7 hrabstw metropolitalnych) Szkocja: 12 regionów, 32 jednostki administracyjne (zwane hrabstwami) Walia: 3 miasta, 9 hrabstw, 10 hrabstw miejskich Irlandia Północna: 26 dystryktów

Terytoria zależne Terytorium zależne – ogólne określenie obszarów znajdujących się pod różnymi formami zależności politycznej od jakiegoś państwa. Terytoriami zależnymi są lub były np..: kolonie, departamenty zamorskie i terytoria zamorskie, Terytoriami zależnymi Wielkiej Brytanii są: Akrotiri, Anguilla, Bermudy, Brytyjskie Terytorium Antarktyczne, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Dhekelia, Kajmany, Falklandy, Georgia Południowa i Sandwich Południowy, Gibraltar, Montserrat, Pitcairn, Św. Helena, Turks i Caicos. Brytyjskie Wyspy Dziewicze Bermudy

Warunki naturalne Wielka Brytania – jest średniej wielkości wyspiarskim państwem położonym w północno-zachodniej Europie, wg klasyfikacji ONZ kraj zaliczany jest do państw Europy Północnej. Kraj zajmuje przeważającą część archipelagu Wysp Brytyjskich, który liczy łącznie ok wysp, z czego 140 zamieszkanych. Znaczna część powierzchni kraju leży na głównej wyspie o powierzchni 230 tys. km², oddzielonej od kontynentu europejskiego kanałem La Manche i Cieśniną Kaletańską. Rozciągłość południkowa kraju wynosi 1224 km, a równoleżnikowa 865 km. Sama wyspa Wielka Brytania ma około 950 km długości, a jej średnia szerokość wynosi 300 km. Wybrzeże jest silnie rozczłonkowane, z licznymi zatokami. Wybrzeża są przeważnie klifowe, strome, zwłaszcza po zachodniej stronie Półwyspu Kornwalijskiego, gdzie sięgają 200 m wysokości, podobnie w Szkocji i w północno-zachodniej Anglii. We wschodniej i południowej Anglii wybrzeża są płaskie. Oprócz klifów występują wybrzeża fiordowe w Szkocji, natomiast w Walii i na Półwyspie Kornwalijskim wybrzeża riasowe. Morze Irlandzkie oraz Kanały: Św. Jerzego i Północny oddzielają wyspy Wielką Brytanię i Irlandię, której ok. 80% należy do samodzielnego państwa – Republiki Irlandii, pozostała część, na północnym wschodzie, do brytyjskiej prowincji – Irlandii Północnej.

Charakterystyczne dla brytyjskiego wybrzeża są głęboko wcięte zatoki (największe: Kanał Bristolski, Cardigan, Zatoka Liverpoolska, Firth of Clyde, Firth of Forth, Moray Firth). Wielką Brytanię można podzielić na dwie strefy: nizinną na południu i wyżynno-górzysta na północy, z tym że obszary górskie znajdują się także w Walii i Kornwalii. Na północy głównej wyspy znajdują się stare Góry Kaledońskie i Grampiany, rozdzielone rowem tektonicznym. Silnie rozczłonkowane dolinami rzecznymi Góry Kaledońskie są górami średnich wysokości, a ich najwyższym szczytem jest Carn Eige o wysokości m n.p.m. Granitowe masywy szkockich Grampianów są najwyższe w całej Wielkiej Brytanii. Najwyższy szczyt tych gór jaki całego kraju to Ben Nevis (1 343 m n.p.m.). Południowa część Szkocji jest wyżynna, znajduje się tam Wyżyna Południowoszkocka o maksymalnej wysokości 840 m n.p.m. Wzgórza Cheviot stanowią naturalną granicę między Szkocją a Anglią. Góry te wznoszą się maksymalnie do 816 m n.p.m. W środkowej części leżą Góry Pennińskie, które są górami niskimi. Cross Fell jest ich najwyższym szczytem i wznosi się na 893 m n.p.m. Góry te ciągną się równolegle do wybrzeży i występuje tam rzeźba krasowa. Góry Kambryjskie leżą na zachodzie kraju na terytorium Walii. Środkowa i południowa Anglia to przeważnie niziny poprzecinane licznymi pasmami wzgórz. Południowo-wschodnią część tej krainy zajmuje Basen Londyński zwany także Niziną Angielską. Inne niziny to np. Midlands, Fenland. Ben Nevis

Klimat Często słyszy się określenia brytyjska pogoda, lub angielska pogoda. Mówi się tak, gdy pada deszcz i jest dość chłodno. Właśnie takie warunki pogodowe panują bardzo często na Wyspach Brytyjskich. Wpływ na takie warunki pogodowe mają: Masy powietrza docierające znad Atlantyku, Ciepły Prąd Północnoatlantycki ( opływający północno – zachodnie wybrzeża), Czynniki te wpływają na cechy klimatu wybitnie oceanicznego. Zimy są łagodne, natomiast lata chłodne, często deszczowe. Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca - lipca – rzadko przekracza 15 o C. Charakterystyczną cechą klimatu Wysp Brytyjskich są obfite opady deszczu, występujące w ciągu całego roku. Wielka Brytania ma klimat umiarkowany ciepły, wybitnie morski.klimat umiarkowanymorski Mapa pogody w Wielkiej Brytanii na dzień r. Ogólne opady deszczu ( mm) Max temperatura ( o C) Min temperatura ( o C) W Londynie

Wody powierzchniowe U wybrzeży Wielkiej Brytanii występują pływy morskie, do 15 m w estuarium Severn, co jest drugą najwyższą wielkością w świecie po zatoce Fundy. Istnienie pływów powoduje, że rzeki uchodzą estuariami. W Wielkiej Brytanii istnieje gęsta sieć krótkich rzek, są to: Severn (354 km), Tamiza (346 km), Marsey, Clyde i Trent (298 km). Są one w większości skanalizowane i wykorzystywane jako szlaki żeglugowe. Jeziora, które tu występują są głównie pochodzenia tektonicznego i polodowcowego. Występują przede wszystkim w Szkocji i Irlandii Północnej. Do największych należą: Lough Neagh, Loch Lemond i Loch Ness. Podmorski tunel niedaleko Dover łączy Wielką Brytanię z Francją. Ujście rz. Severin Loch Ness jest drugim co do wielkości szkockim jeziorem, ma powierzchnię 56,4 km², ale ma największą objętość dzięki swojej głębokości. W najgłębszym miejscu mierzy ono 226 m. Popularność Loch Ness zawdzięcza potworowi znanemu jako "Nessie", rzekomo zamieszkującemu jego głębiny. Jest najbardziej znanym jeziorem w Szkocji.

Gospodarka W XIX wieku Zjednoczone Królestwo było największym krajem świata. Jeszcze na początku XX w brytyjskie imperium kolonialne zajmowało ok. 25% powierzchni wszystkich lądów na Ziemi. Zamieszkiwało je około 20% ludności świata. Podbój tak ogromnych obszarów był możliwy dzięki rozbudowie floty morskiej. Kolonie stanowiły źródło ogromnych dochodów dla gospodarki Zjednoczonego Królestwa. Sprowadzano stamtąd surowce oraz bardzo tanie artykuły rolne. Wielka Brytania była pierwszym krajem, w którym na przełomie XVIII i XIX w dokonała się rewolucja przemysłowa. Zapoczątkowana była przede wszystkim przez skonstruowanie maszyny parowej i lokomotywy, a także nieograniczony dostęp do surowców. Bardzo szybko rozwijał się tam przemysł, zwłaszcza hutniczy i włókienniczy. Po II wojnie światowej, wskutek dużych strat gospodarczych oraz upadku systemu kolonialnego, Wielka Brytania straciła pozycję najpotężniejszego mocarstwa na rzecz Stanów Zjednoczonych. Współczesna Wielka Brytania jest nowoczesnym i wysoko rozwiniętym krajem przemysłowym. Wielka Brytania jest państwem o gospodarce rynkowej, drugim co do PKB rynkiem w Europie (po Niemczech i przed Francją), a piątym na świecie (po USA, Japonii, Niemczech i Chinach). Odgrywa znaczącą rolę w międzynarodowym handlu, transporcie, bankowości i ubezpieczeniach. Usługi, głównie bankowe i ubezpieczeniowe, stanowią największy udział w brytyjskim PKB i w tym sektorze Wielka Brytania jest druga na świecie za USA. Zatrudnienie w usługach znajduje aż 75% ogółu pracujących.

Przemysł Obecnie przemysł traci na znaczeniu wobec usług. W drugiej połowie XX wieku tradycyjne gałęzie przemysłu, takie jak: górnictwo węgla kamiennego, przemysł stoczniowy czy włókienniczy, stały się niedochodowe. Przeprowadzono więc restrukturyzację przemysłu, która głównie polegała na: Zamknięciu wielu kopalni i stoczni, Inwestowaniu w rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłu, zwłaszcza w przemysł high –tech., Sektor państwowy 1946–79 obejmował: górnictwo węgla, metalurgię, znaczną część przemysłu środków transportu i energetyki, łączność, transport kolejowy, morski i lotniczy; od początku 80. prywatyzacja dużych przedsiębiorstw państwowych, m.in.: British Telecom (łączność), British Gas (energetyka), British Airways (lotnictwo), British Steel (hutnictwo) oraz kopalni węgla (British Coal) i transportu kolejowego (od 1994). Poziom rozwoju poszczególnych części kraju jest bardzo zróżnicowany; głównym obszarem koncentracji przemysłu i usług jest pas ciągnący się od Londynu do Liverpoolu i Manchesteru z odgałęzieniem ku północnemu wschodowi; aktywnymi regionami gospodarczymi są również środkowa Szkocja (główny ośrodek Glasgow) i południowa Walia (Cardiff, Newport); obszarami słabo uprzemysłowionymi, głównie rolniczymi, pozostają Irlandia Północna, północna Szkocja, północna Walia oraz północna Anglia. Rozwój przemysłu petrochemicznego, dzięki bogatym złożom ropy naftowej i gazu ziemnego w dnie Morza Północnego. Wielka Brytania jest trzecim w Europie, po Rosji i Norwegii, producentem ropy naftowej ( 72 mln ton r.)

Duże znaczenie w gospodarce kraju odgrywa przemysł: elektroniczny, elektrotechniczny, samochodowy i lotniczy. Rolls-Royce Sławne są luksusowe brytyjskie marki samochodów osobowych jak: Rolls-Royce, Bentley, Aston Martin, Jaguar. Londyn-Heathrow – największy port lotniczy Europy oraz jeden z największych na świecie pod względem ilości obsługiwanych pasażerów w ruchu międzynarodowym. (ponad 65 mln pasażerów). Concorde – naddźwiękowy samolot pasażerski

Rolnictwo Brytyjskie rolnictwo jest nowoczesne, zmechanizowane i bardzo wydajne. Rolnictwo odgrywa niewielką rolę w gospodarce tego kraju – zarówno poprzez liczbę zatrudnionych w rolnictwie ( niespełna 1% ogółu pracujących – jeden z najniższych wskaźników na świecie), jak i udział w tworzeniu dochodu narodowego. Przeważają średnie i duże gospodarstwa rolne (średnia wielkość 72,6 ha). Największe znaczenie ma hodowla zwierząt. W Anglii dominuje hodowla bydła, natomiast w Walii i Szkocji – owiec. Grunty orne znajdują się głównie w Anglii. Wśród upraw największe znaczenie mają zboża: pszenica i jęczmień, a także owies i żyto. Ich plony należą do najwyższych na świecie. Inne ważniejsze uprawy to buraki cukrowe, ziemniaki i rzepak. Bardzo dobrze jest także rozwinięte warzywnictwo, ogrodnictwo i sadownictwo. Bujne łąki i pastwiska zajmują ponad 40% powierzchni kraju. Wypas owiec Jęczmień

Ludność Narody zamieszkujące Wielką Brytanię mają poczucie dużej odrębności. Np. Szkoci i Walijczycy często posługują się własnymi językami: szkockim i walijskim, chociaż językiem urzędowym jest angielski. Poszczególne narody mają także różne tradycje i obyczaje. Szkota czy Walijczyka można nazwać Brytyjczykiem, a nie Anglikiem. Także nie każdy Brytyjczyk to Anglik. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą 4 krainy historyczne: Anglia, Szkocja, Walia oraz Irlandia Północna. Spośród ponad 60 mln ich mieszkańców, 77% stanowią Anglicy.

Przyrost naturalny od wielu lat utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. Brytyjskie społeczeństwo się starzeje. Liczba ludności w Wielkiej Brytanii mimo starzenia społeczeństwa wzrasta. Rośnie szybciej niż wskazywałby na to współczynnik przyrostu naturalnego. Powodem jest dość wysokie dodatnie saldo migracji. Do Wielkiej Brytanii emigrują przede wszystkim mieszkańcy byłych kolonii tego kraju. W ostatnich latach przybyło też tam dużo mieszkańców Europy Środkowo – Wschodniej oraz Chińczyków. Wielu imigrantów przyjeżdża i pozostaje tam nielegalnie. Osiedlają się oni najczęściej w dużych miastach, które przez to stają się wielokulturowe i wielonarodowościowe. W Wielkiej Brytanii są 2 kościoły państw.: Kościół Anglii (anglikański) i Kościół Szkocji (prezbiteriański); poza tym działają Kościoły anglikańskie w Walii, Irlandii Północnej oraz Szkocki Kościół Episkopalny; Małe grupy stanowią wyznawcy innych religii protestanckich, wśród których najwięcej jest metodystów (400 tys.) i baptystów (150 tys.); Ponad 12% mieszkańców Wielkiej Brytanii stanowią wierni Kościoła rzymsko- katolickiego; Najliczniejsze grupy niechrześcijańskie: muzułmanie (2 mln), hinduiści (320 tys.), Żydzi i Sikhowie (po ok. 300 tys.).

Ludność Wielka Brytania jest jednym z najgęściej zaludnionych oraz najbardziej zurbanizowanych krajów Europy. Średnia gęstość zaludnienia wynosi tam 247 osób/km 2. A w okolicach dużych aglomeracji wskaźnik ten dochodzi do 1000 os/km 2. W miastach mieszka aż 89% ludności. Największym ośrodkiem miejskim jest Londyn ( 7,7 mln), aglomeracja 15 mln. Miasto w południowo-wschodniej części Wielkiej Brytanii, stolica tego państwa, a także stolica Anglii. Położony nad Tamizą, jest trzecim największym miastem Europy (po Moskwie i Stambule). Panorama Londynu. Widok z katedry Św. Pawła Inne duże ośrodki miejskie w Wielkiej Brytanii to: Birmingham - miasto (1,05 mln), Cały ośrodek metropolitalny (wraz z m.in. Coventry, Wolverhampton, Solihull, Tamworth, Dudley, Walsall) jest drugim pod względem ludności (po Londynie) w Wielkiej Brytanii – zamieszkuje go ok. 6 mln osób. Manchester, Sheffield, Glasgow, Liverpool, Leeds, Bristol oraz Newcastle upon Tyne. Miasta te to największe miejsko – przemysłowe ośrodki Wielkiej Brytanii.

Turystyka Rocznie przyjeżdża do Wielkiej Brytanii ponad 25 mln turystów zagranicznych(w ,8 mln), najwięcej z USA, Francji, Niemiec i Irlandii; wpływy z turystyki 37,2 mld dol. USA. Głównymi ośrodkami turystycznymi są zabytkowe miasta, a zwłaszcza Londyn ze średniowieczną twierdzą Tower - która jest słynnym więzieniem a równocześnie ogromnym pałacem, który zbudował jeszcze w XI wieku Wilhelm Zdobywca, opactwem Westminster, pałacem Buckingham, Big Ben, który ma prawie 100 metrów wysokości oraz słynnymi muzeami: British Museum i National Gallery; ponadto miasta: Canterbury, York, Chester, Edynburg, jak również stare miasta uniwersyteckie: Oksford i Cambridge oraz Stratford-upon-Avon (coroczne festiwale szekspirowskie) i wiele innych. Big Ben i Parlament - Londyn Edynburg - Zamek Oksford