ROLA I FUNKCJE RODZINY WPROWADZENIE

Rola rodziny w procesie wychowania Wśród czynników środowiskowych najistotniejszy wpływ na rozwój jednostki wywiera podstawowa grupa społeczna, jaką jest rodzina. Jest to naturalne środowisko, w którym dziecko nabywa pierwszych doświadczeń, rozwija się, uczy, stawia pierwsze kroki w długim procesie socjalizacji. Rodzina jest najpowszechniejszą grupą społeczną i historycznie najstarszą formą życia społecznego, dlatego tez pełni wiele ważnych funkcji w procesie rozwoju dziecka. Są to między innymi: funkcja opiekuńcza, czy socjalizacyjna. Rodzina powinna dać dziecku miłość, opiekę i zapewnić wszystkie jego potrzeby psychiczne, fizyczne i intelektualne. To w niej dziecko nawiązuje pierwsze więzi emocjonalne z rodzicami, rodzeństwem. Uczy się jak żyć w zgodzie z innymi, jak dostosowywać swoje zachowanie do oczekiwań grupy i jak czerpać z tego korzyści.

Proces socjalizacji, czyli uspołeczniania Termin ten oznacz nabywanie przez dziecko wartości, obyczajów, norm akceptowanych w społeczeństwie i wymaganych do funkcjonowania w obrębie grupy. Rodzice powinni również pozostawić dziecku repertuar czynności pozwalających na uniezależnienie się od innych. Rodzina powinna więc zdawać sobie sprawę z ogromnej odpowiedzialności jaka na niej ciąży. Musi umieć dawać dziecku przykład, być dla niego godnym wzorem do naśladowania. Oczywiście wpływ na to będzie także miała struktura rodziny i system wychowania potomstwa.

Problemy współczesnych rodzin Obserwuje się coraz większą liczbę rodzin niepełnych - rozwiedzionych, zrekonstruowanych lub zastępczych. Rodziny takie mają duże utrudnienie w pełnieniu swojej roli. Muszą umieć stworzyć atmosferę rodzinnego ciepła, miłości i zaufania mimo np. nieobecności jednego z rodziców. Równie ważną kwestią jest rozmiar rodziny, jej wielopokoleniowość i wielodzietność. Duża rodzina gwarantuje liczne interakcje z przedstawicielami różnych pokoleń i gwarantuje łatwość w nawiązywaniu kontaktów w przyszłości.

W przypadku rodziny wielodzietnej, plusem będzie wzajemne oddziaływanie na siebie rodzeństwa - dziecko uczy się pewnych form zachowań, co ułatwi wejście w środowisko szkolne dziecka. Jeżeli zaś dziecko jest jedynakiem należy zapewnić mu stały kontakt z rówieśnikami, który nie może zostać zastąpiony nadopiekuńczością, lepszą sytuacją materialną rodziny czy jej nadmiernymi oczekiwaniami wobec jedynaka. Nierzadko w dzieciach - jedynakach kształtowane są przez to negatywne cechy osobowości, które wychodzą na jaw w późniejszym, dorosłym życiu.

Jednym z ważniejszych czynników jest też styl wychowania dziecka przez rodzinę Chyba najlepszym, ale też najtrudniejszym do zrealizowania i wymagającym od rodziców cierpliwości, konsekwencji i samokontroli jest styl wychowania demokratycznego. Jest to styl powstały w wyniku zestawienia dwóch skrajnie różnych stylów: autorytarnego (opartego na karze i posłuszeństwie) i liberalnego ( pełnej swobodzie). Styl demokratyczny opiera się na przekonaniu ze dziecko posiada pewien zakres praw, zwiększanych wraz z wiekiem, dlatego przyznawany jest mu pewien zakres swobody i możliwość wpływu na sprawy codzienne życia rodzinnego. Środkami do celu wychowawczego nie są kara i nagroda, ale rozmowa i argumentacja. Dziecko wykonuje pewne czynności, ponieważ jest do tego przekonane, a nie przymuszane. Styl ten konsekwentnie realizowany zapewnia wykształcenie w dziecku wielu pozytywnych cech charakteru: jak sumienność i samodzielność.

Rodzina odgrywa zasadniczą rolę w rozwoju jednostki, a wpływ ten wyraża się przede wszystkim w zaspokajaniu potrzeb i stwarzaniu warunków do wszechstronnego i prawidłowego rozwoju. Rodzina jest więc niezmiennie jednym z najważniejszych towarzyszących nam przez całe życie czynników, kształtujących nas i wywierających najsilniejszy wpływ nawet już w życiu dorosłym.

Maria Ziemska wyróżniła następujące zadania, jakie spełniać powinna każda rodzina Prokreacyjna - w tej funkcji rodzina postrzegana jest jako swego rodzaju zespół osób, tworzących swoisty typ społeczności. Poprzez procesy biologiczne przyczynia się do zasilania tej społeczności przez nowonarodzone osoby. Należą one zarówno do mniejszej jego cząstki, jaką jest rodzina, jak i do ogółu społeczeństwa. Dzięki procesom biologicznym w tym samym czasie następuje zasilenie grupy nowymi osobami, jak i zapewnienie twórcom, czyli mężowi i żonie zaspokojenia popędu seksualnego;

produkcyjna-nowonarodzeni członkowie społeczeństwa, po dorośnięciu stają się nową siłą roboczą, posiadając różnorakie uzdolnienia dążą do ich rozwoju, jak i tym samym do kształtowania rozwijania się różnych dziedzin gospodarki. Takie działanie daje możliwość zatrudniania nowych osób, a więc i zarobkowania w różnych zakładach pracy. Dzięki temu uzyskują środki pieniężne, których używając zapewniają sobie dogodne życie (zaspakajanie potrzeb ekonomicznych);

usługowo-opiekuńcza - zaspokaja potrzeby pojawiające się w życiu codziennym, czyli głodu, pragnienia, czystości, "dachu nad głową", czy odzieży, itp., jak również dzięki niej członkowie rodziny, którzy nie potrafią działać samodzielnie, czego przyczyną jest np. wiek, choroba, kalectwo itp. mogą liczyć na zadbanie o nich i ich potrzeby. W prawidłowo funkcjonującej rodzinie, członkowie powinni się czuć dobrze, ze względu na zaspokojenie ich wszelkich potrzeb, m.in. bytowych, opiekuńczych, troski, opieki, bycia potrzebnym - ogólnie bycia spełnionym;

socjalizacyjna- przy jej wykorzystaniu, młode osoby poznają, uczą się postaw jakimi otaczają ich najbliżsi. Dzieci stają się jakby odzwierciedleniem swoich rodziców, którzy żyją w danym społeczeństwie. Ponad to rodzice pokazują swoim potomkom aspekty socjalizacyjne, czyli język, wzory zachowania występujące w danym otoczeniu, obyczaje, zasady moralne i kulturę. Zatem nowi członkowie dzięki tej funkcji poznają zwyczaje i normy, które obowiązują w danym społeczeństwie, czy środowisku;

Psycho-higieniczna - zapewnia członkom rodziny odpowiedni rozwój psychiczny, jak również wszystkie podstawowe aspekty higieniczne, czyli m.in. poczucie bezpieczeństwa. Dzięki niej można poczuć się spełnionym, a uczucie leku i obawy przed niepowodzeniem będzie nam obce. Jeśli założyciele rodziny dbają o prawidłową realizację tej funkcji, jednocześnie przyczyniają się do budowania wysokiego poczucia wartości, spełnienia siebie, czy harmonii, w psychice u potomka. Często funkcja ta określana jest mianem funkcji, dzięki której następuje otwarte wyrażanie uczyć, swoich emocji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Instytucja rodziny pomaga społeczeństwu w tworzeniu, rozkrzewianiu i zachowaniu atmosfery, która sprzyjałaby zdrowiu psychicznemu. Każdy członek może spełnić swoje pragnienia w zakresie emocjonalności. Są to m.in. miłość, uznanie, szacunek, przynależność itp.

NEGATYWNE POSTAWY RODZICIELSKIE unikająca - opiekunowie nie przejawiają zainteresowania wobec dziecka. Nie dbają o jego dobro, zaspakajanie jego potrzeb, nie akceptują jego praw. Rodzice przejawiający taką postawę unikają kontaktu z dzieckiem (ograniczają go do minimum); odrzucająca - opiekunowie nie tolerują dziecka. Kontakt z nim przepełniony jest wrogością i niechęcią. Czasem może się zdarzyć, iż rodzic manifestuje swoją niechęć w stosunku do dziecka poprzez tyranizowanie go, łącznie ze znęcaniem się nad nim. Jest to jednak już wykroczenie, patologia;

nadmiernie chroniąca - rodzice, aż do przesady boją się o swoje dziecko. Starają się go wyręczać ze wszystkich czynności, aby ustrzec je przed niebezpieczeństwami. Paniczny strach przed otoczeniem dziecka paraliżuje opiekunów. Starają się oni w każdy możliwy sposób chronić dziecko przed niebezpieczeństwami, jakie, na co dzień niesie życie; nadmiernie wymagająca - rodzice całą swoja uwagę skupiają na swoim dziecku. Starają się mu stawiać wysokie wymagania, którym nie zawsze potrafi sprostać młoda osoba. Często takie zachowanie opiera się o brak spełnienia własnych planów i ambicji życiowych, lub o pragnienie zrobienia z dziecka wzoru do naśladowania. Często przyczyna tkwi w braku akceptowania własnego dziecka wraz z jego wadami i zaletami;

POZYTYWNE POSTAWY RODZICIELSKIE współdziałanie - zależy od wieku. Młody wiek dziecka sprawia, iż to jego rodzice są odpowiedzialni za tworzenie atmosfery współdziałania. To oni pokazują dziecku wzory zachowania się wśród grupy osób, zdrowej współpracy z nimi. Czas i nabywanie doświadczenia wraz z wiekiem sprzyjają umiejętności współdziałania. Podopieczny coraz częściej sam wychodzi z propozycją współpracy z innymi osobami; akceptacja - opiera się ona na tolerowaniu dziecka takim jakie jest. Nie chodzi tu jednak o całkowite zaprzestanie w pomaganiu podopiecznemu w niwelowaniu jego przywar. W odpowiednim wychowaniu powinno się dążyć do pracowania nad wadami, (które każdy z nas posiada), w taki sposób by w dorosłym życiu podopieczny cechował się jak najmniejszą ich ilością. Opiekunowie potrafią znaleźć i rozróżnić wady dziecka. Kochający rodzice, potrafią również na nie spojrzeć z krytyką. Mimo to kochają je i dostrzegają każde nawet najmniejsze pozytywne działania dziecka, za co nie szczędzą mu pochwał. Jeśli jednak dziecko postąpi negatywnie, zawsze otrzymuje karę, która jest jakby sygnałem dla wychowanka, iż takie postępowanie nie podoba się jego opiekunom.

rozumna swoboda - jest to bardzo ważne pojęcie w tym zagadnieniu rozumna swoboda - jest to bardzo ważne pojęcie w tym zagadnieniu. Chodzi tu o to, iż opiekunowie widząc rozwój dziecka w umiejętności współpracy z innymi dają mu coraz większy "kredyt zaufania". "Dają mu wolna rękę" w tego typu działaniu. Dziecko dorastając nabiera nowych umiejętności, staje się bardziej samodzielne, wszystkiego jest ciekawe, "poznaje świat całym sobą", uczestnicząc w życiu grupy osób, wśród których przebywa, na co dzień. Rodzice "kierując" dzieckiem powinni robić to z bardzo dużym wyczuciem. Muszą wiedzieć, w którym momencie ograniczyć swobodę dziecka, by nie popadło w tarapaty. Nie mogą jednak dziecku ani za bardzo pobłażać, by nie usamodzielniło się przedwcześnie (i nie zraziło się do dorosłości i idącej za nią samodzielności), ani za bardzo je ograniczać; uznanie praw dziecka - ponieważ dziecko jest pełnoprawnym człowiekiem rodzice powinni o tym wiedzieć i to szanować. Tak jak każdy dorosły młoda osoba również ma własne potrzeby, pragnienia, poturbuje prywatności. Jeżeli tego nie otrzyma, jest to równoznaczne z nie respektowaniem praw dziecka, które dziś są nawet odgórnie określone przez "Konwencję Praw Dziecka".

Style wychowania. Z powyższymi postawami rodzicielskimi wiąże się kolejne pojęcie, często wspominane w literaturze pedagogicznej. Mowa tu o stylu wychowania. Możemy wymienić następujące style: styl autorytarny; styl liberalny; styl demokratyczny.

Najbardziej właściwym stylem wychowawczym jest oczywiście ostatni wymieniony, czyli styl demokratyczny. W stylu tym dziecko ma prawo do wypowiedzenia własnego zdania, opinii. Tym samym uczy się respektować i słuchać innych, a także ma sposobność do nauki kulturalnego wypowiadania własnych przekonań i dyskusji na ich temat. Normy, wzory zachowań, wartości nie są mu z góry i poprzez przymus narzucane, ale w drodze rozmów, tłumaczeń. Dziecko ma pewien zakres obowiązków, ale nie są one dla dziecka przykrością, samo bowiem często się ich podejmuje. W sytuacjach gdy dziecko zasłuży na karę, rodzice nie sięgają do kar w formie krzyku, bicia, czy znęcania się psychicznego nad dzieckiem (nie odzywanie się). Rodzice w chwilach gdy dziecko trzeba napomnieć tłumaczą mu co złego uczyniło i dlaczego jest to zachowanie niepożądane