Wspólna Polityka Rolna i Polityka Rozwoju Obszarów Wiejskich Dominika Milczarek Wykład 5 Regionalne zróżnicowanie rolnictwa w krajach Unii Europejskiej

Zróżnicowanie w UE Znaczne zróżnicowanie międzyregionalne rolnictwa zarówno we wszystkich regionach UE jak i w regionach poszczególnych państw; Szczególnie wyraźne dla wskaźników społeczno-ekonomicznych oraz w zakresie efektywności rolnictwa i strukturze produkcji rolnej. Źródło danych regionalnych: Poczta, Kołodziejczyk, Baer w Zróżnicowanie regionalne gospodarki żywnościowej w Polsce w procesie integracji z Unią Europejską (2002), dane za 1997 r.

Zróżnicowanie społeczno-ekonomiczne PKB per capita W latach1986-1996 nie uległa zmianie pozycja 5 regionów osiągających najwyższy poziom PKB na osobę Hamburg – 192,5% średniej UE, Brussels Gewest, Luksemburg, Ile-de-France, Bremen; Najniższe wartości PKB na osobę w Hiszpanii i południowej części Włoch Mezzogiorno – 59,2%-89,6% średniej UE; Najbardziej jednorodną zbiorowość tworzą regiony holenderskie i szwedzkie.

Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach 51 spośród 53 wszystkich regionów w krajach kandydujących nie osiągnęło w 2000 r. 75% średniego poziomu PKB na mieszkańca UE (ok. 15,5 tys. euro). Oprócz Pragi i Bratysławy Nowe kraje – 39 regionów. Stopa bezrobocia w 2000 r. wyniosła średnio 12,5% (w UE 8,4) i wahała się od 6,6% na Węgrzech do 19,1% na Słowacji.

PKB w krajach kandydujących w 2000 r. Dla 1999 r. 53 regiony na poziomie NUTS 2

Regiony objęte Celem 1 i Celem 2 Źródło: EC: www.europa.eu.int/comm/regional_policy/funds/prord/guide/euro2000-2006_en.htm

Zróżnicowanie społeczno-ekonomiczne Stopa bezrobocia Regionem-państwem o najniższej stopie bezrobocia jest Luksemburg (2,5%); Regiony o najwyższej stopie bezrobocia znajdują się w Hiszpanii (Andalucia – 32%), Włoszech (Calabria – 24,9%), ale i Niemcy (Sachsen-Anchalt – 20,6% w 1997 r.); Największe różnice regionalne występują w Hiszpanii (Navarra – 10%) i Włoszech (południowy region Campania a północne Trentino-Alto Adige – różnica 22 punktów procentowych).

Zatrudnienie w rolnictwie

Zróżnicowanie w sektorze rolnym Udział zatrudnionych w rolnictwie Najwyższy odsetek zatrudnionych (20-43%) charakteryzuje rolnictwo większości regionów greckich; Najniższy wskaźnik mają regiony brytyjskie, niemieckie i belgijskie (poniżej 3%); Duże zróżnicowanie dla regionów Grecji (od 1% do 43,4%) i Hiszpanii (od 0,3% do 22,2%).

Udział rolnictwa w WDB

Zróżnicowanie w sektorze rolnym Udział rolnictwa w tworzeniu wartości dodanej brutto Wysoki udział w większości regionów greckich (np. Peloponnisos – 19,8%), najniższy (poniżej 1%) głównie w regionach niemieckich; Największe zróżnicowanie regionalne w ramach państwa – w Hiszpanii i w Niemczech.

= wartość dodana brutto / zatrudniony Produktywność pracy = wartość dodana brutto / zatrudniony

Zróżnicowanie w sektorze rolnym Wydajność pracy Najwyższa wydajność pracy - regiony północno-zachodniej części UE (Danii, Belgii, Holandii, Niemiec, Francji, Luksemburga i Wielkiej Brytanii), najniższa – regiony części południowej (Hiszpanii, Portugalii i Grecji); Największe zróżnicowanie wewnątrz państw pomiędzy regionami występuje w regionach hiszpańskich i włoskich, a najmniejsze – belgijskich.

Przyjęcie nowych krajów spowodowało wzrost: Populacji o 28,2% - z 372,7 do 477,9 milionów. Obszaru o 35,5% - z 3,1 do 4,2 milionów km2; Obszaru ziemi rolniczej o 44,5% - z 135,3 do 195,5 milionów hektarów; Zatrudnienia w rolnictwie o 137,3% - z 7,5 do 17,8 miliona osób. (Wilkin 2003)

Zróżnicowanie nowych krajów Poziom rozwoju ekonomicznego (PKB per capita); Wyniki ekonomiczne podczas okresu transformacji; Wyniki zmian systemowych w gospodarce; Znaczenie rolnictwa w gospodarce; Struktura agrarna przed rozpoczęciem reform i obecnie; Stopień „nastawienia pro-rynkowego” wśród rolników; Konkurencyjność rolnictwa w porównaniu z UE; Znaczenie rolnictwa na terenach wiejskich i w społeczeństwie.

Zróżnicowanie nowych krajów Przeciętny udział rolnictwa w PKB w krajach Europy środkowo-wschodniej (10 krajów) wynosi 6% waha się od 14,5% w Bułgarii i 12,6% w Rumunii do 3,2% w Słowenii i 3,3% w Polsce; W wyniku transformacji systemowej oraz prowadzonych polityk rolnych, produkcja rolnicza spadła do 30-40% poziomu z końca lat 80-tych w krajach nadbałtyckich, do 70% na Węgrzech i 90% w Polsce (Wilkin 2003).

Przyczyny spadku produkcji rolniczej: Upadek tradycyjnych powiązań z rynkami RWPG; Zmniejszenie dochodów ludności i subsydiów; Dominacja monopolistycznych przedsiębiorstw sektora przetwórczego i dystrybucji; Negatywne relacje cen czynników produkcji i produktów końcowych; Proces prywatyzacji i restrukturyzacji; Kapitał społeczny; Zerwanie dotychczasowych powiązań pomiędzy gospodarstwami a sektorem czynników produkcji i skupu produktów; Problemy z finansowaniem i kredytowaniem działalności rolniczej (Źródło: Trzeciak-Duval 1999)

Polityka wspierania rolnictwa Faza 1 Wysokie wsparcie we wszystkich krajach, oprócz Węgier i Polski Faza 2 Spadek wsparcia w wyniku spadku wsparcia z budżetu państwa, obniżonej protekcji handlowej i wprowadzenia restrykcyjnej polityki makroekonomicznej Faza 3 Od lat 1994-95 wzrost wsparcia

Wskaźnik wsparcia producentów rolnych (PSE) OECD: Producer Support Estimate (PSE) Procentowy wskaźnik określający wielkość transferu środków pieniężnych od konsumentów i podatników do producentów rolnych (poprzez dotacje, ochronę rynku, obniżone podatki)

Wskaźnik wsparcia producentów rolnych (%PSE) Źródło: Kwieciński 2005

Wskaźnik wsparcia producentów rolnych (%PSE) 1986-1990 1993 1996 1999 2001 Czechy 57 28 13 24 17 Estonia 75 -32 7 Węgry 32 20 9 23 12 Łotwa 80 -40 3 22 16 Litwa 77 -37 5 11 Polska -4 15 19 10 Słowacja 50 26 25 Rumunia 45 UE-15 43 44 35 39 OECD-24 38 30 31 Źródło: OECD

Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach Udział rolnictwa w wartości dodanej brutto Najwyższy (na poziomie NUTS-2) charakteryzował Litwę (10,4%) i regiony węgierskie (7,8%); a najniższe – Słowenię (4,1%), Łotwę (4,3%) i regiony słowackie; Duże zróżnicowanie regionalne w Polsce (od 1,3% w woj. śląskim do 11,2% w woj. podlaskim) i w Czechach (od 0,1% w regionie praskim do 9,1% w regionie Jihozapad).

Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach Udział zatrudnionych w rolnictwie ogółem Najwyższa wartość w Polsce (woj. lubelskie 46,2%) a najniższe w Czechach (region praski – 0,3%); Wysoki odsetek zatrudnionych charakteryzuje rolnictwo litewskie (21%).

Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach Względna wydajność pracy w rolnictwie Najwyższa wydajność w rolnictwie węgierskim i czeskim; Jednocześnie regiony węgierskie charakteryzowały się największymi dysproporcjami (od 37,2% do 185,1%); Najniższą wydajnością charakteryzowało się województwo małopolskie (9,7%); W Polsce najwyższy wskaźnik osiągnięty został w woj. zachodniopomorskim (40,4%).

Priorytety związane z WPR Wpływ wyników transformacji sektora rolnego; Wszystkie kraje Europy środkowo-wschodniej mają wystarczający potencjał i są zainteresowane zwiększaniem produkcji rolnej; Kraje z przewagą dużych komercyjnych gospodarstw i wysokim stopniem koncentracji ziemi - kontynuacja tradycyjnego wsparcia; Kraje o dużym udziale ludności wiejskiej oraz przewadze małych gospodarstw - wyważona polityka rolna i polityka rozwoju obszarów wiejskich.

Pytania do dyskusji: Jakie zmiany we WPR byłyby pożądane biorąc pod uwagę specyficzne uwarunkowania krajów kandydujących? Jak bardzo i na jakich polach różnią interesy i oczekiwania obecnych krajów UE i krajów kandydujących dotyczące przyszłej WPR? Jakie są główne doświadczenia z akcesji i okresów przedakcesyjnych, które powinny być wykorzystane w tworzeniu polityki rolnej dla powiększonej UE?