EKONOMIA KLASYCZNA – EKONOMIA WSPÓŁCZESNA Ewolucja poglądów na temat wartości i ceny

Przegląd podstawowych teorii Klasyczna/obiektywna teoria wartości (KTW) - teoria wartości oparta na pracy (TWP) – i jej modyfikacje Teoria produkcyjności krańcowej czynników wytwórczych jako TW (TPK) Psychologiczna/subiektywna TW: teoria użyteczności (TU): kardynalna versus ordynalna, teoria ujawnionych preferencji i inne Pragmatyczna TW (nurt instytucjonalny w ekonomii) „Anty-teoria wartości” Wartość i użyteczność w ekonomii eksperymentalnej i psychologicznej Uwaga ogólna 1: historyczne uwarunkowania zmienności poglądów na znaczenie poszczególnych czynników produkcji i/lub zasobów w tworzeniu wartości Uwaga ogólna 2: Teoria Produkcyjności Krańcowej i Teoria Użyteczności a tzw. rewolucja marginalna w ekonomii

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) Dwa kierunki (etapy) rozwoju KTW Praca jako tzw. miernik wartości :William Petty (prekursor ekonomii klasycznej/EC), Adam Smith) Praca jako tzw. czynnik wartościotwórczy (David Ricardo, Karl Marx) Rola kapitału i ziemi w (2) Historyczne uwarunkowania roli pracy jako miernika wartości oraz miernika i istoty bogactwa społecznego w koncepcjach ekonomistów klasycznych

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) TEORIA WARTOŚCI A. SMITHA – PODSTAWOWE TWIERDZENIA Praca jako źródło bogactwa i miernik wartości Roczna praca każdego narodu jest funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu, które ten naród rocznie konsumuje, bądź za ten produkt nabywa od innych narodów Praca produkcyjna versus nieprodukcyjna a bogactwo społeczne Historyczne uzasadnienie dla smithowskiego ujmowania pracy produkcyjnej i bogactwa Praca produkcyjna w ujęciu K. Marxa

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) TEORIA WARTOŚCI A. SMITHA – PODSTAWOWE TWIERDZENIA Wartość jako kategoria krótko- i długookresowa Krótki okres – czynniki decydujące popyt i podaż Teoria ceny naturalnej – dotyczy długiego okresu Dwa okresy (modele) w analizie ceny naturalnej; „społeczeństwo wczesne” bezpośredni wytwórca posiada wszystkie czynniki produkcji 2. „społeczeństwo rozwinięte” (kapitalistyczne) czynniki produkcji wyodrębniają się pod względem tak technicznym, jak i własnościowym

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) TEORIA WARTOŚCI A. SMITHA – PODSTAWOWE TWIERDZENIA Kształtowanie się CN w „społeczeństwie wczesnym” (przedkapitalistycznym) Model jednoczynnikowy (praca) Ilości pracy niezbędne do zdobycia w wymianie dóbr decydują o ich relacjach wymiennych, z uwzględnieniem różnic w (a) uciążliwości pracy oraz (b) zręczności/kwalifikacji Kształtowanie się CN w gospodarce rozwiniętej Istnienie kapitału (rezultat oszczędności) powoduje, że w wymianie gotowych towarów cena musi o zysk przewyższać poziom wystarczający na opłacenie zużycia materiałów i pracy Zysk to wynagrodzenie rezydualne (od własności) Podobne skutki powoduje istnienie prywatnej własności ziemi (zasobów naturalnych) – renta gruntowa, inne renty naturalne

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) TEORIA WARTOŚCI A. SMITHA – PODSTAWOWE TWIERDZENIA Cena naturalna w gospodarce rozwiniętej składa się z oraz rozkłada na (tzw. dogmat Smitha): Sumę płac (utrzymania) robotników (produkcyjnych) Sumę zysków (od całego wyłożonego) kapitału Sumę rent właścicieli ziemi (zasobów naturalnych) Również w gospodarce rozwiniętej cena naturalna zależy od ilości pracy – nie jest uprawnione ujmowanie TW Smitha jako teorii opartej na kosztach produkcji Cena naturalna nie zawiera bezpośrednio zużycia kapitału

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) TEORIA WARTOŚCI DAVIDA RICARDO (1772-1823) – PODSTAWOWE TWIERDZENIA Istota i źródła wartości Wartość dobra, czyli ilość każdego innego dobra na jakie je wymieniamy, zależy od względnej ilości pracy niezbędnej do jego wytworzenia, nie zaś od większego czy mniejszego wynagrodzenia za pracę i inne czynniki produkcji Zgodnie z powyższą definicją: o wartości dobra decyduje praca uprzedmiotowiona w nim  wartość powstaje w sferze produkcji, a nie wymiany (Smith) Praca jako zarówno miernik wartości (Smith), jak i czynnik wartościotwórczy

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) TEORIA WARTOŚCI D. RICARDO - PODSTAWOWE TWIERDZENIA Wartość wymienna (WW) a wartość użytkowa (WU) WW jako wstępny warunek posiadania WU Rzadkość występowania i ilość pracy niezbędnej do zdobycia dóbr jako czynniki tworzące użyteczność Paradoks wody i diamentu Praca jako miernik wartości (Smith a Ricardo) Teza Smitha o pracy jako absolutnym mierniku wartości (psychologiczna implicite interpretacja pracy przez Smitha) Krytyka Ricardo: praca jako kategoria towarowa Zmienność wartości pracy w krótkim i długim okresie krótki: popyt na pracę i podaż pracy długi: zmiany w cenach dóbr i usług nabywanych z płac Rynkowa i naturalna cena pracy (płaca)

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) TEORIA WARTOŚCI D. RICARDO - PODSTAWOWE TWIERDZENIA WARTOŚĆ A PRACA ŻYWA I UPRZEDMIOTOWIONA Wniosek z teorii Smitha: wartość wymienną dóbr określa tylko praca żywa Ricardo: wartość (co do wielkości) jest określona również czasem pracy niezbędnym do zdobycia kapitału (fizycznego) O wartości dobra decyduje praca bieżąco wydatkowana, jak również zawarta w materiałach i maszynach potrzebnych do jego wytworzenia, czyli tzw. praca uprzedmiotowiona ( praca żywa przeszłych okresów) Praca (żywa) i kapitał (praca uprzedmiotowiona) a tworzenie wartości Bezpośrednio tworzy wartość tylko praca żywa Kapitał (fizyczny) to jedynie warunek powstawania wartości dóbr, jego wartość jest jedynie przenoszona na wartość nowo tworzonych dóbr.

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) TEORIA WARTOŚCI D. RICARDO - PODSTAWOWE TWIERDZENIA TEORIA CENY PRODUKCJI W gospodarce wolnokonkurencyjnej występuje tendencja do wyrównywania się stóp zysku Efektem są międzygałęziowe przepływy kapitału i kształtowanie się tzw. przeciętnej stopy zysku Wartości dóbr przekształcają się w tzw. ceny produkcji Cena produkcji oznacza, że ceny rynkowe są proporcjonalne do kosztów produkcji nie zaś do nakładów pracy Sprzeczność z teorią wartości opartą na pracy Twierdzenie Ricardo: w gospodarce wolnokonkurencyjnej występuje tendencja do zrównywania się wartości dóbr (w) z ich cenami produkcji (cp) Realizacja powyższego twierdzenia („likwidującego sprzeczność 5), byłaby możliwa tylko pod warunkiem wyrównywania się w każdej gałęzi jej stopy zysku z przeciętną stopą zysku w całej gospodarce  mało prawdopodobne

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) Teoria wartości Ricardo – podsumowanie Wartość użytkowa jest konieczna dla istnienia wartości wymiennej (odmienność w stosunku do A. Smitha) TW Ricardo dotyczy wyłącznie dóbr swobodnie wytwarzanych, produkowanych w warunkach doskonalej konkurencji Ceny rynkowe (krótkookresowe) mogą się zmieniać pod wpływem popytu i podaży Zmienność cen naturalnych, czyli długookresowych cen równowagi, jest powodowana – w największej mierze - zmianami ilości pracy niezbędnymi do wytworzenia dóbr Powyższego stwierdzenia nie obala wg Ricardo wpływ zysków (wyrównywania się stóp zysku) na zmiany relacji cen Nie ma wystarczającego uzasadnienia dla interpretacji TW Ricardo jako teorii opartej na kosztach produkcji (podobnie jak w przypadku Smitha)

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) Jean Baptista SAY (1767-1832, Traktat o ekonomii politycznej, 1803) Przedmiotem badań ekonomii politycznej jest proces tworzenia bogactwa społecznego Bogactwo powstaje dzięki trzem czynnikom produkcji: praca (robotnicy), kapitał rzeczowy (przedsiębiorcy), zasoby naturalne Przejście od TWP do teorii usług czynników produkcji: właściciel każdego czynnika produkcji musi za świadczone przez ten czynnik usługi otrzymać dochód: płacę, zysk i rentę. Wartość tych dochodów określa wartość wymienną dóbr Dochody właścicieli czynników produkcji tworzą z drugiej strony popyt na wytwarzane dobra – prawo rynków Saya (Say a Ricardo i Smith oraz Malthus i Sismonde de Simsondi) Pytanie zasadnicze: co określa wysokość wynagrodzenia właścicieli poszczególnych czynników produkcji?

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) John Stuart Mill (1807-1873, Zasady ekonomii politycznej, 1848) Poglądy J. St. Milla (zawarte w ZEP) zdominowały myśl ekonomiczną w drugiej połowie XIX wieku) Eklektyzm Milla: Teoria: połączenie KEP (Ricardo) z rodzącymi sie nowymi teoriami wartości: TU, TPK czynników produkcji Filozofia społeczna: próby „mariażu” klasycznego liberalizmu z solidaryzmem społecznym i koncepcjami socjalistycznymi Główne twierdzenia teorii wartości Milla Celem TW nie jest poszukiwanie absolutnej miary wartości (Ricardo, Marks), ale objaśnienie cen względnych towarów Użyteczność jest warunkiem posiadania wartości wymiennej/ceny przez dobro (tak jak u Ricardo), ale nie określa ona (z wyjątkiem ricardiańskich dóbr rzadkich) wysokości ceny,

KLASYCZNA TEORIA WARTOŚCI (KTW) Odrzucenie ricardiańskiej TWP: TW oparta na koszcie produkcji W warunkach konkurencji koszty pieniężne reprezentują koszty realne Koszty realne jako ujemne koszty użyteczności pracy i abstynencji (koszt kapitału), Koszty produkcji jako alternatywne koszty pracy i kapitału Problem szczególny: wpływ ziemi (czynników naturalnych) na koszt produkcji Wpływ utylitaryzmu Benthama na poglądy Milla Późniejsze nawiązania do TW Milla: W. S. Jevons (psychologiczna interpretacja pracy i płacy) oraz A. Marshall (koszty psychologiczne jako koszty realne) Krótki okres: wartość jako kategoria zależna od popytu i podaży. Ilości poszukiwane i dostarczane dóbr jako funkcja ceny