RZECZPOSPOLITA W XVI WIEKU POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI

Przywileje szlacheckie Poszczególni królowie w zamian za udział w wojnach, zgodę na nadzwyczajne podatki lub poparcie swej polityki nadawali rycerstwu przywileje (nadzwyczajne prawa). W ten sposób rycerstwo uzyskało duży wpływ na podejmowanie decyzji w państwie (demokracja szlachecka).

Przywileje szlacheckie koszycki (1374) czerwiński (1422) warcki (1423) jedlneńsko – krakowski (1430, 1433) cerekwicko – nieszawski (1454) piotrkowski (1496) konstytucja „Nihil novi” (1505)

Rycerstwo - szlachta Wraz z pojawieniem się armii zaciężnej rycerze odgrywali coraz mniejszą rolę podczas wojny. Chętnie też angażowali się w sprawy zarządzania swoim majątkiem ziemskim oraz w życie polityczne kraju. Wówczas nastąpiło przekształcenie się rycerstwa w szlachtę.

Rycerstwo - szlachta Szlachta stanowiła w Polsce 6 – 10 % ogółu społeczeństwa. Była stanem o jednakowych prawach lecz różnym stopniu zamożności: magnaci szlachta średnia szlachta zagrodowa (zaściankowa) szlachta gołota

Powstanie sejmu walnego Podstawowe decyzje polityczne podejmował sejm walny. Pierwsze posiedzenie sejmu walnego odbyło się w 1493 r. Sejm walny składał się z króla, senatu i izby poselskiej. Ustawy sejmowe nazywano konstytucjami.

Powstanie sejmu walnego Król pochodził z rodu Jagiellonów. Senat tworzyli: biskupi, wojewodowie i kasztelanowie oraz ministrowie królewscy. Izbę poselską tworzyli posłowie wybierani przez szlachtę na sejmikach.

Powstanie sejmu walnego Sejm walny zbierał się zwykle co 2 lata na 6 tygodni i decydował o najważniejszych sprawach państwowych. Obowiązywało prawo sprzeciwu posła wobec podjętych decyzji – tzw. liberum veto (zerwanie sejmu) choć początkowo z niego nie korzystano.

Gospodarka folwarczno - pańszczyźniana Przyczyny rozwoju: rozkwit miast w Europie Zachodniej wzrost zapotrzebowania na żywność, wzrost cen towarów rolnych i większa opłacalność ich produkcji, Odzyskanie Pomorza Gdańskiego (droga wiślana),

Gospodarka folwarczno - pańszczyźniana Folwark – duże gospodarstwo szlacheckie nastawione na zbyt swoich towarów, wykorzystujące darmową pracę chłopów. Jego centrum był dworek szlachecki.

Gospodarka folwarczno - pańszczyźniana Pańszczyzna – darmowa praca chłopów w folwarku szlacheckim w zamian za możliwość dzierżawienia przez nich ziemi (forma podatku).

Gospodarka folwarczno - pańszczyźniana Po odzyskaniu Pomorza w wojnie 13-letniej rozwijał się handel wiślany (spławianie Wisłą zboża i towarów leśnych) oraz główny port i największe miasto Polski – Gdańsk.

Gospodarka folwarczno - pańszczyźniana

Jagiellonowie potęgą w Europie Śr. Jan Olbracht (1492 – 1501) Aleksander Jagiellończyk (1501 – 1506)

Jagiellonowie potęgą w Europie Śr. Na przełomie XV i XVI w dynastia Jagiellonów była najpotężniejszym rodem panującym w Europie Środkowej. Jagiellonowie rządzili w Polsce, na Litwie, w Czechach i na Węgrzech. Obok: Król Czech i Węgier Władysław Jagiellończyk

Ostatni Jagiellonowie: Zygmunt II August (1548 – 1572) Zygmunt I Stary (1506 – 1548)

Ostatnia wojna z Krzyżakami W latach 1519 – 1521 odbyła się ostatnia wojna z Zakonem, wygrana przez Polskę. Ostatni mistrz krzyżacki Albrecht Hohenzollern w 1525 r. ogłosił sekularyzację zakonu i został świeckim władcą jego ziem zwanych odtąd Prusami Książęcymi.

Likwidacja zakonu krzyżackiego (1525 – hołd pruski)

Wojna z Moskwą Gdy Polacy zmagali się z Krzyżakami, Litwa borykała się z najazdami Moskwy, która podbijała ziemie ruskie pod hasłem jednoczenia terenów zamieszkałych przez ludność prawosławną. Po utracie ziemi smoleńskiej wojska polsko – litewskie zwyciężyły w bitwie pod Orszą (1514).

Likwidacja Zakonu Kawalerów Mieczowych w Inflantach (1561) W 1561 r. ostatni wielki mistrz Zakonu Kawalerów Mieczowych Gotard Kettler sekularyzował zakon i utworzył w Inflantach protestanckie państwo, oddając je pod wspólną opiekę Polsce i Litwie. Rozpoczął tym zmagania Polski, Rosji, Szwecji i Danii o te tereny.

Unia lubelska (1569) Wobec perspektywy bezpotomnej śmierci ostatniego z Jagiellonów Zygmunta II Augusta związek Polski i Litwy był zagrożony i mógł się rozpaść. Dlatego w 1569 r. zwołano sejm walny do Lublina, na którym unia personalna Polski i Litwy zamieniona została w unię realną.

Powstanie Rzeczpospolitej Polska (Korona) + Litwa (Wielkie Księstwo Litewskie) = Rzeczpospolita Obojga Narodów

Unia lubelska mal. J. Matejko

Unia realna Związek dwóch lub więcej państw, których sprawy zagraniczne, wojskowe i finansowe prowadzone są wspólnie. Opór magnatów litewskich przeciw unii złamał król włączając ziemie ukraińskie do Polski.

Rzeczpospolita w 1569 r.

Skutki unii lubelskiej Wzrost znaczenia Rzeczpospolitej w Europie. Ekspansja polskiej szlachty na ziemie wschodnie i częściowa ich polonizacja. Uzyskanie przez szlachtę litewską przywilejów równych szlachcie polskiej. Wmieszanie Polski w problemy na wschodzie (większe zaangażowanie państwa w wojny z Moskwą i Turcją).

Złoty wiek kultury polskiej (XVI w.) W XVI w. w Polsce rozwinęła się kultura odrodzenia. Przyczyniły się do tego m.in. wyjazdy młodzieży szlacheckiej na studia do Włoch (ojczyzna renesansu), przyjazd do Polski żony Zygmunta Starego włoskiej księżniczki Bony Sforzy, przyjazdy do tolerancyjnej Polski wielu innowierców,

Złoty wiek kultury polskiej (XVI w.) Polska była wówczas potęgą polityczną i gospodarczą. Wielu zamożnych ludzi (król, magnaci, kupcy) stawało się mecenasami dla artystów. Rozwijało się szkolnictwo wszystkich szczebli: szkoły parafialne, gimnazja, akademie.

Złoty wiek nauki polskiej (XVI w.) Rozkwit przeżywała wówczas Akademia Krakowska. Mikołaj Kopernik stworzył teorię heliocentryczną.

Złoty wiek nauki polskiej (XVI w.)

Złoty wiek kultury polskiej (XVI w.) Działali wówczas m.in. Andrzej Frycz – Modrzewski (pisarz polityczny) Jan Kochanowski (najwybitniejszy polski poeta renesansowy) Mikołaj Rej („ojciec literatury polskiej”)

Złoty wiek kultury polskiej (XVI w.)

Złoty wiek kultury polskiej (XVI w.) Przebudowano wówczas Wawel dodając renesansowe krużganki, zbudowano też Kaplicę Zygmuntowską.

Złoty wiek kultury polskiej (XVI w.)

Złoty wiek kultury polskiej (XVI w.) Zygmunt August zakupił też w Brukseli 170 arrasów, ozdobnych tkanin ściennych z motywami biblijnymi i mitologicznymi, które umieszczono na Wawelu.

Złoty wiek kultury polskiej (XVI w.) „Perłą renesansu” został nazwany Zamość – miasto wzniesione od podstaw w dobrach Jana Zamoyskiego przez włoskich architektów.

Złoty wiek kultury polskiej (XVI w.) Charakterystycznym motywem budownictwa były wówczas attyki – ozdobne balustrady, które zasłaniały dach kamienic.

Reformacja w Polsce Wraz z rozwojem reformacji w Polsce zaczęły się rozwijać: luteranizm (gł. mieszczaństwo), kalwinizm i arianizm - tzw. bracia polscy (gł. szlachta). W Polsce panowała jednak tolerancja, nie było wojen religijnych – „państwo bez stosów”. Miało to wpływ na rozwój kultury i szkolnictwa.

Reformacja w Polsce

Reformacja w Polsce Przykłady tolerancji religijnej: ugoda sandomierska (1570) zawarta między protestantami, obrona przed prześladowaniami, konfederacja warszawska (1573) równouprawnienie szlachty bez względu na wyznanie,

Kontrreformacja w Polsce sprowadzenie zakonu jezuitów (kard. Stanisław Hozjusz) – kolegia i akademie, działalność kaznodziejska (ks. Piotr Skarga), powstanie kościoła grekokatolickiego (unickiego) – unia brzeska 1596

Śmierć Zygmunta Augusta W 1572 r. Zygmunt II August zmarł bezpotomnie. Związek Polski i Litwy przetrwał i odtąd szlachta miała każdorazowo wybierać króla podczas wolnej elekcji.

Wolna elekcja ogłoszenie bezkrólewia, zawiązanie konfederacji w województwach, przejęcie władzy przez interreksa (prymas), sejm konwokacyjny (ustalenie czasu, miejsca i sposobu elekcji), sejm elekcyjny (wolna elekcja),

Wolna elekcja zaprzysiężenie artykułów henrykowskich (zbiór najważniejszych praw) i pacta conventa (obietnice wybranego króla), sejm koronacyjny (koronacja nowego króla dokonana w Krakowie),

I wolna elekcja W 1573 r. wybrano na króla kandydata z Francji Henryka Walezego. Po kilku miesiącach panowania opuścił Polskę, aby objąć tron francuski, po śmierci swojego brata.

I wolna elekcja

II wolna elekcja W 1575 r. wybrano na króla władcę sąsiedniego Siedmiogrodu Stefana Batorego, który pojął za żonę Annę Jagiellonkę. Król pokonał cara moskiewskiego Iwana Groźnego w wojnie o Inflanty, utworzył też piechotę wybraniecką. W rządach wspomagał go kanclerz i hetman Jan Zamoyski.