Organizacja organów ochrony zabytków i społeczni opiekunowie zabytków Martyna Borek Organizacja organów ochrony zabytków i społeczni opiekunowie zabytków

Artykuł 95 u.o.z.o.z. stanowi, że minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego lub Wojewódzki Konserwator Zabytków mogą w sprawach ochrony zabytków występować na prawach: 1) strony- w postępowaniu administracyjnym i cywilnym; 2) Oskarżyciela posiłkowego- w postępowaniu karnym; 3) oskarżyciela publicznego- w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.

Oznacza to, że minister KiDN lub WKZ uprawniony jest do działania w sprawach mających na celu trwałe zachowanie zabytków, a także ich utrzymanie i właściwe zagospodarowanie, oraz w sprawach zwalczania przestępczości przeciwko zabytkom- niszczenia zbytków, ich kradzieży czy nielegalnego wywozu za granicę. Z artykułu 95 u.o.z.o.z. wyłania się jednak inny zasadniczy problem. Mianowicie trzeba pamiętać, że właściwy minister lub WKZ, nie jest stroną w postępowaniu administracyjnym, lecz może w nim występować wyłącznie na prawach strony.

Minister KiDN lub WKZ może zatem brać udział w postępowaniu administracyjnym na prawach strony, jeżeli spełnione są łącznie dwie przesłanki: 1) postępowanie administracyjne dotyczy sprawy ochrony zabytków 2) postępowanie administracyjne nie dotyczy praw i obowiązków ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego lub WKZ, lecz praw i obowiązków „innej osoby”, czyli strony (stron) tego postępowania.

Wśród podmiotów na prawach strony należy wskazać: organizację społeczną, prokuratora, a także rzecznika praw obywatelskich oraz organy Inspekcji Ochrony Środowiska W postępowaniu w sprawach o wykroczenia zarówno minister KiDN, jak i WKZ mogą występować na prawach oskarżyciela publicznego, co oznacza, że mogą inicjować postępowanie.

Wojewódzki konserwator zabytków jako oskarżyciel posiłkowy w procesie karnym W przyjętej w polskim procesie karnym konstrukcji oskarżenia posiłkowego można wyróżnić dwa warianty: 1) Oskarżyciela posiłkowego, który włącza się do prowadzonego postępowania niezależnie od woli prokuratora, ale nie posiada prawa wniesienia samoistnej skargi, oraz oskarżyciela posiłkowego, który wnosi samodzielnie oskarżenie w sytuacji, gdy prokurator tego unika, odmawiając wszczęcia postępowania przygotowawczego lub postanawiając o jego umorzeniu.

Zgodnie z art. 53 a.p.k status oskarżyciela posiłkowego w procesie karnym może uzyskać pokrzywdzony. Pokrzywdzonym w procesie karnym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Przepis ten stwarza więc poniekąd aprioryczną możliwość uzyskania statusu pokrzywdzonego każdej osobie, o ile tylko zrealizują się wobec niej wynikające z niego przesłanki.

Ustawodawca, wprowadzając do procesu karnego wojewódzkiego konserwatora zabytków, uznał jednak za celowe ograniczyć zakres jego uprawnień do możliwości uzyskania statusu oskarżyciela posiłkowego. WKZ nie uzyskał zatem lex specjalis statusu pokrzywdzonego, co pozwala stwierdzić, że jego udział w procesie karnym służy przede wszystkim rozszerzeniu katalogu czynności odejmowanych na rzecz karnoprawnej ochrony zabytków. Dając WKZ możliwość udziału w procesie karnym w charakterze oskarżyciela posiłkowego, ustawodawca nie zakreślił jego uprawnień do roli oskarżyciela posiłkowego ubocznego, a zatem dopuścił możliwość wykorzystania obu form tego oskarżenia, tj. poza uboczną także subsydiarnej formy. Szczególnie interesująco przedstawia się możliwość uruchomienia przez WKZ skargi subsydiarnej, gdyż budzi ona wątpliwości i sprawia trudność dla jednoznacznej oceny przyznanych w tym przedmiocie uprawnień.

Społeczni opiekunowie zabytków Pojęcie dziedzictwa narodowego najprawdopodobniej należy rozumieć w kontekście preambuły jako to, „co istotne z ponad tysiącletniego dorobku”. Dodatkowo, art.6 konstytucji RP podkreśla fundamentalną rolę powszechnego i równego dostępu do dóbr kultury jako czynnika określającego tożsamość narodową, gwarantującego rozwój społeczeństwa. Społecznikowski nurt w ochronie zabytków cieszy się u nas bogatą tradycją z początków XX wieku kiedy to powstało Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, które do wybuchu I wojny światowej prowadziło istotne prace konserwatorskie, inwentaryzatorskie i muzealne.

W dwudziestoleciu międzywojennym związki, czy to historyków sztuki, czy archeologów, wspomagały lokalny rozwój tożsamości poprzez kultywowanie tradycji, nie tylko w sferze wartości, ale też w sferze osiągnięć materialnych. Można stwierdzić, że troska o pomniki przeszłości była wpisana w ówcześnie pojmowany patriotyzm zarówno w wymiarze lokalnym, jak i państwowym, istniał odpowiednio ukształtowany kapitał społeczny w zakresie dbałości o zabytki.

Artykuł 8 zarządzenia z dnia 26 stycznia 1963r Artykuł 8 zarządzenia z dnia 26 stycznia 1963r. Określa dodatkowo obowiązek pomocy ze strony opiekuna w stosunku do organów służby konserwatorskiej, w szczególności 1)Zawiadomienie właściwego konserwatora oraz prezydium rady narodowej właściwych ze względu położenia zabytku o zagrożeniach całości lub części zabytku; 2) Zawiadomienie organów Milicji Obywatelskiej o okolicznościach stanowiących bezpośrednie zagrożenia dla zabytku, jeżeli zwłoka w działaniu mogłaby spowodować szkodę. Warto zwrócić uwagę, że to właśnie w latach 60 i 70 społeczni opiekunowie zabytków działali najszerzej

Społecznych opiekunów zabytków należałoby zaś potraktować jako instytucję wywodzącą się z innych potrzeb, funkcjonalną w innych realiach, która jednak dziś należy jednak do przeszłości, jest niefunkcjonalna, może natomiast stanowić asumpt do prac nad innymi, nowymi formami działalności w opiece nad pomnikami przeszłości, zwłaszcza że wiele problemów w ochronie zabytków jak np. wandalizm, wymaga społecznego lokalnego zaangażowania. Można powiedzieć, że tak jak zabytki są świadectwem minionych epok i elementem naszej tożsamości, przez co warto dążyć do ich zahamowania, tak w prawie i procesie ustawodawczym reliktów poprzednich ustrojów powinno się raczej unikać, a uaktualnienie pewnych instytucji leży nie tylko w ogólnonarodowym interesie ale także wchodzi w skład demokratycznego państwa prawa.