KU NOWEJ EKONOMII POLITYCZNEJ Andrzej Zielonka

Rynek konkurencyjny „co, jak i dla kogo” Jeśli mechanizm rynku konkurencyjnego ma z powodzeniem przekształcić samolubne interesy ludzkości w najlepsze rozwiązanie dręczących społeczeństwo problemów „co jak i dla kogo” a zatem jeżeli ma on mieć sam przez się jakieś normatywne znaczenie, to trzeba:

Rynek konkurencyjny „co, jak i dla kogo” Aby barometryczne wskaźniki, takie jak ceny, stawki płac, stopy procentowe itd. wiernie odzwierciedlały zmiany danych ekonomicznych i nie podlegały manipulacjom Aby panowała suwerenność konsumenta ze wszystkimi jej następstwami Aby efekty zewnętrzne, czy to korzystne, czy ujemne można było dla wszystkich celów praktycznych uznać za nieistotne

Rynek konkurencyjny „co, jak i dla kogo” W przypadku pierwszego warunku: W wielu gałęziach szerzy się dziś praktyka cen administrowanych Sztywność stawek płac i stóp procentowych jest powszechnie znana

Rynek konkurencyjny „co, jak i dla kogo” W przypadku drugiego warunku: Jedną z podstawowych przesłanek tej koncepcji jest to, że każdy pojedynczy konsument wie co jest dla niego najlepsze, i zgodnie z tym postępuje. Niestety zgon koncepcji suwerenności konsumenta nastąpił już dawno temu. Jeśli ktoś znajduje się na na poziomie minimum niezbędnego do życia, to wie co mu jest potrzebne do utrzymania się przy życiu. W miarę podnoszenia się poziomu życia przenosimy się do sfery artykułów konsumpcji dyskretnej wtedy konsumenci mogą najwyżej uciekać przed tym, co Galbraith nazwał „efektem uzależnienia”

Rynek konkurencyjny „co, jak i dla kogo” Przykłady: W japońskich miastach stopniowo znikają publiczne łaźnie w warunkach, gdy wielu mieszkańców miast nie ma w swoim domu własnych łazienek Można wybierać z pośród tuzina modeli samochodów osobowych, ale ktoś, kto jest przyzwyczajony jeździć do pracy autobusem i wciąż chce z autobusu korzystać, nie będzie mógł zgłosić swojego wyboru jako konsument skoro linia autobusowa zostanie zlikwidowana

Rynek konkurencyjny „co, jak i dla kogo” W przypadku trzeciego warunku: Następstwem szybkiego wzrostu gospodarczego, któremu towarzyszy rozwój techniki jest cała masa trudnych do opanowania strat zewnętrznych takich jak zatruwanie życia organicznego, smog itd. straty te na pewno powinny stanowić pozycje ze znakiem minus w obliczaniu dobrobytu gospodarczego netto. Przykład: zasada „opłat za zanieczyszczenie”

Rynek konkurencyjny „co, jak i dla kogo” Nowoczesne środowiskowe efekty często mają w sobie coś z cech ujemnych dobra publicznego, które także nie poddaje się się symulacji rynkowej. W rozwoju techniki i mocy produkcyjnych osiągnęliśmy już takie stadium, gdy efekty zewnętrzne o charakterze ujemnym mogą wykraczać poza typ rachunku ekonomicznego symulującego rachunek transakcji rynkowych. Przykład: energia jądrowa

„Niewidzialna ręka” Adama Smitha Przez prawie dwieście lat wyrażenie Adama Smitha mówiące o „niewidzialnej ręce” było dla ekonomistów wskazówką. Z tego stwierdzenia wynikało, że mechanizm rynku konkurencyjnego, jeśli pozostawi się go w spokoju, nabiera własnego normatywnego znaczenia i jedyne co powinni robić ekonomiści, to tylko pozwolić rynkowi sprawować pełną władze i wykluczać wszelkie sztuczne zakłócenia.

„Niewidzialna ręka” Adama Smitha Jeżeli jednak rynek zawodzi, obraz jest zupełnie inny. Oznacza to bowiem, że „niewidzialna ręka” nie działa i że „ktoś” musi wziąć na siebie zadanie kierowania gospodarki ku pewnym szczególnym normatywnym celom. Innymi słowy, ekonomia musi znów stać się ekonomią polityczną, o konkretnie określonych aspektach normatywnych i szczegółowo wyjaśnionych strategiach.

Karol Marks Różne barometry mechanizmu rynkowego stają się sztywne i wydumane. Niektórzy ekonomiści wciąż sądzą, że tym można i należy przywrócić giętkość. Przed ponad stu laty sam Karol Marks napisał takie prorocze słowa:

Karol Marks „W miarę rozwoju wielkiego przemysłu tworzenie prawdziwego bogactwa w mniejszym stopniu zależy od czasu pracy i od ilości wydatkowanej pracy niż od siły narzędzi wprawionych w ruch w czasie pracy. Owe narzędzia z ich potężną efektywnością nie pozostają w żadnej proporcji do bezpośredniego czasu pracy, jakiego wymaga ich wytworzenie, ich efektywność zależy raczej od osiągniętego poziomu postępu nauki i techniki, innymi słowy od zastosowania tej nauki w produkcji ”

Już teraz możemy się znajdować w takim stadium tego ewoluującego sposobu produkcji, że prywatne przedsiębiorstwa mogą w mniejszym lub większym stopniu wyznaczać rozmiary swojego współczynnika wzrostu cen Rynek nie dogrywa roli bezosobowego aparatu, za pośrednictwem którego suwerenne decyzje konsumentów są przekazywane dostawcom

W postępie technicznym możemy dojść do takiego stadium, w którym coraz trudniej jest wyznaczyć relację krańcową nakładu jakiegoś czynnika do krańcowego przyrostu produktu We współczesnym społeczeństwach kapitalistycznych wielkie jednostki oparte na kapitale prywatnym mają tendencje do włączenia samego rynku w zakresie swojego sektora planującego biorąc na siebie rolę „niewidzialnej ręki”

Nowa ekonomia Ekonomiści przestali opierać się na równowadze rynku koncentrującego, co miało normatywne konsekwencje i zobowiązywało ich do rozszerzenia badań w dwóch kierunkach: Powinni być przygotowani do formułowania sądów normatywnych Powinni rozszerzać zakres badań tak, aby obejmowały one to, co kiedyś uznano za korzyści i straty zewnętrzne

Podsumowanie Ekonomia jako nauka społeczna nie może się zadowalać głębokim czy nawet nonszalanckim powtarzaniem stwierdzenia, że „wartość życia nie da się przeważnie sprowadzić do zadowolenia uzyskanego ze spożycia wymiennych dóbr i usług” Przestawienie się ekonomistów na badania normatywne prowadzi do ponownego zbadania, jaka jest z punktu widzenia dobrobytu treść takich agregatowych wielkości jak PNB

Podsumowanie W przypadku krajów rozwiniętych ekonomiści powinni teraz poddać pod dyskusje problemy znaczenia, jakie powinniśmy przywiązywać do oszczędzania czasu pracy w procesie produkcji.