ROZWÓJ GRAFOMOTORYKI I JEJ ZABURZENIA ORAZ SPOSOBY USPRAWNIANIA Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Bielsku Podlaskim ROZWÓJ GRAFOMOTORYKI I JEJ ZABURZENIA ORAZ SPOSOBY USPRAWNIANIA Alicja Malinowska – Smotek Katarzyna Szpakowska

GRAFOMOTORYKA GRAFIKA – zapis MOTORYKA – zdolność wykonywania różnych czynności ruchowych

Rozwój grafomotoryki Drugi rok życia – dziecko stawia kropki stukając ołówkiem, robi nieregularne ruchy koliste, pojawiają się linie poziome i pionowe, niewielkie możliwości techniczne dziecka. Trzeci rok życia – rysuje koło, rodzaj zamkniętej linii, skrzyżowane linie poziome i pionowe. Czwarty rok życia – prostokąt, kwadrat, rysunek bez planu, objaśnianie po fakcie co narysował, niewielkie podobieństwo do przedmiotów rzeczywistych. Szósty rok życia – rysuje na określony temat, odwzorowuje litery drukowane i pisane.

Objawy zaburzeń rozwoju kinestetyczno-ruchowego obniżenie precyzji i szybkości ruchów docelowych; synkinezje (współruchy); wadliwa regulacja napięcia mięśniowego (tonusu); wadliwa pozycja ciała podczas zajęć graficznych; nieprawidłowe ułożenie ręki i palców;

nieprawidłowy uchwyt narzędzia piszącego; wolne tempo pisania i rysowania; szybka męczliwość podczas pisania i rysowania; niski poziom graficzny rysunków; niechęć do pisania i rysowania.

Czynniki warunkujące nieprawidłowy rozwój grafomotoryki

Zaburzenia rozwoju ruchowego w zakresie sprawności manualnej - litery drżące, za małe, nierówne, wykraczające poza linie, - niewłaściwe odstępy między literami, brak wiązania ich ze sobą, - brak umiejętności rozplanowania wyrazu w liniaturze, na stronie zeszytu, niezachowywanie marginesu, - nierówne odstępy przy pisaniu cyfr i słupków, - mała precyzja ruchów dłoni i palców, gwałtowne, pozbawione płynności ruchy przy pisaniu, trudności w zespoleniu pojedynczych ruchów w całość, - wolne tempo pisania, - luki w zeszytach, - pismo niekształtne, brzydkie od strony graficznej, mało czytelne, utrudniające korzystanie z własnych notatek, - liczne przekreślenia, poprawki, plamy, - nadmierny nacisk na ołówek, - szybkie męczenie się ręki

Zaburzenia analizatora kinestetyczno-ruchowego - zniekształcenia graficznej strony pisma, - pismo nieczytelne, - trudności z trzymaniem ołówka, nieprawidłowy chwyt pisarski, - niewłaściwa szybkość ruchów rąk, zwalnianie w celu uzyskania dokładności, pogarszanie się precyzji przy przyspieszaniu, - nadmierne lub obniżone napięcie mięśniowe (za silny lub za słaby nacisk na ołówek), - częste ścieranie, zamazywanie i poprawianie linii

Zaburzenia orientacji przestrzennej i percepcji wzrokowej - na początku nauki trudności z zapamiętaniem kształtu liter, - litery nierówne, rozchwiane, wybiegające poza linie, - nieprawidłowy kierunek pisania liter, - mylenie znaków graficznych różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej, np. b-d, i osi poziomej, np. n-u, - występowanie pisma lustrzanego, - niewłaściwe odstępy między literami, - przestawianie i opuszczanie liter, sylab, wyrazów, linijek druku, - mylenie kierunku zapisu w zeszycie (np. od strony prawej do lewej), - pisanie w nieodpowiednich linijkach, - źle wykonane wszelkie tabelki, zapisy w słupkach, - dużo skreśleń i poprawek

Zaburzenia procesu lateralizacji - możliwość wystąpienia w początkowym okresie nauki przy lateralizacji skrzyżowanej pisma lustrzanego , - mylenie liter i cyfr o podobnym kształcie, a innym ułożeniu w przestrzeni, np. b-p, 9-6, - przestawianie kolejności liter i cyfr, - zmiana kolejności sylab w wyrazach, - przestawianie kolejności słów, - opuszczanie wierszy w tekście

LATERALIZACJA ISTOTA – ustalanie się funkcjonalnej dominacji w obrębie parzyście występujących narządów ruchu. PROCES – względna przewaga rozwoju obu półkul mózgowych, dominacja w zakresie sprawności jednych narządów nad drugimi.

LATERALIZACJA Jednorodna a) prawostronna b) lewostronna Niejednorodna (skrzyżowana) – niekorzystna np. lewooczność, praworęczność, lewonożność Nieustalona (brak dominacji) - niekorzystna

Zasady postępowania z dzieckiem leworęcznym 1. Zachowanie prawidłowej postawy przy siedzeniu. 2. Właściwe ułożenie kartki ( górny brzeg wysunięty w prawo – kartka przesunięta w prawo). 3. Prawidłowy sposób trzymania ołówka – tak jak prawą. 4. Światło ma padać z prawej strony. 5. Właściwe ułożenie nadgarstka ( tak jak praworęczne, żadnych kombinacji).

6. Zasada koordynacji obu rąk – pomaganie prawą ręką. 7. Zachowanie kierunku od lewej ku prawej - najlepiej postawić kropkę, od której strony ma zacząć. 8. Ma siedzieć najlepiej z brzegu, by nie stukało się z innym dzieckiem. 9. Powinno mieć odpowiednie narzędzie do pisania by nie zamazywało się. 10. Przy mocnym napięciu mięśniowym dziecko ma mieć miękki ołówek, cienkopis przy słabym napięciu – twardsze ołówki.

Prawidłowy uchwyt narzędzia piszącego

Nasadki korygujące Nasadka do rysowania: na ołówek automatyczny (z metalową oprawką), w odległości 5-7 cm od czubka, nakłada się wałeczek z masy plastycznej (modeliny) o długości ok. 8 cm. Palcami dziecka umoczonymi w wodzie (aby masa nie przykleiła się do ręki) wyciska się w wałeczku wgniecenia. Następnie w celu utwardzenia modeliny wkładamy oprawkę ołówka wraz z nasadką na kilka minut do wrzącej wody lub do gorącego piekarnika .

Nasadka do pisania: w przypadku, gdy nie wystarczają ćwiczenia z nasadką w rysowaniu, należy sporządzić specjalną nasadkę do pisania. Sposób wykonania jest taki jak poprzednio, jednak z tą różnicą, że nasadka jest krótsza (ok. 6-7 cm) i umieszczona tuż nad czubkiem ołówka (ok. 1,5-2 cm nad powierzchnią zeszytu).

Nasadki gotowe, do kupienia w księgarniach: graniastosłupowe (trójkątne); owalne lub w kształcie kulki z wymodelowanymi wgłębieniami na palce.

Opaska grafomotoryczna proponowana przez Panią Agnieszkę Rosę Agnieszka Rosa – założycielka Poradni Terapii Ręki oraz Orticus Centrum Terapii Widzenia

Ćwiczenia usprawniające grafomotorykę

Cele ćwiczeń grafomotorycznych rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej i motoryki małej; poprawianie poziomu graficznego pisma; kształtowanie umiejętności rysowania zgodnie z poleceniami dorosłego; doskonalenie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej; kształcenie umiejętności opowiadania o tym, co przedstawiają rysunki; usprawnianie umiejętności prawidłowego posługiwania się narzędziami piszącymi; korygowanie nieprawidłowych nawyków ruchowych (nieprawidłowe napięcie mięśniowe dłoni); stymulowanie ogólnego rozwoju; wyrabianie motywacji do nauki; wzbudzanie zainteresowania dziecka.

Nie biegaj bo się spocisz i zachorujesz! Na rozwój manualny wpływa ogólny rozwój fizyczny dziecka. Nie zabraniajmy, więc mu biegania, wspinania się, czołgania, czy jazdy rowerkiem. Bardzo ważnym elementem w nabieraniu płynności ruchów jest samoobsługa dziecka: wiązanie butów, zapinanie guzików. Budowanie, lepienie, majsterkowanie, wycinanie to również baza do usprawniania precyzji rąk. W procesie przygotowania dzieci do nauki pisania pierwszoplanowe miejsce zajmują metody czynne, polegające na własnym działaniu.

ZABAWY W RYSOWANIE Zaczynamy od najprostszych: - rysowanie patykiem na piasku, - mazanie zmoczonym palcem w farbie po papierze, - odciskanie zamalowanej farbą dłoni, stóp, - obrysowywanie dłoni i stóp, - „malowanki – niespodzianki” pod nieobecność dziecka rysuje się coś świecą, dziecko pokrywa farbą kartkę, - rysowanie wg szablonu.

SZLACZKI Zawierają w sobie wszelkie możliwe elementy liter: koła, pętle, łuki, kreski. Ćwiczą płynność ruchów ramienia i dłoni: w prawo, w lewo, w górę, w dół.

Ćwiczenia kształtujące prawidłowy uchwyt i regulujące napięcie mięśniowe rąk Usprawnianie końcówek palców: Stukanie czubkami palców            Ćwiczenie to może przyjąć formę zabawy w grę na fortepianie lub zabawy w deszcz albo w udawanie kroczącego owada. Może to być swobodne stukanie w stół wszystkimi palcami obu rąk (gra na fortepianie), albo też można stukać w rytm jakiejś melodii, można stukać dwoma palcami obu rąk lub też wszystkimi palcami.            Przy zabawie w deszcz najpierw dzieci bardzo wolno stukają na przemian palcem wskazującym jednej i drugiej ręki. Potem w stukaniu biorą udział po dwa palce każdej ręki, wreszcie wszystkie. Stopniowo rytm stukania przyspiesza się.            Naśladowanie kroczącego owada wykonujemy następująco: uderzamy w stół czubkiem kciuka opierając na nim całą dłoń uniesioną do góry. Następnie z kciuka przenosimy cały ciężar dłoni na palec wskazujący, a potem środkowy. Teraz przy palcu środkowym opartym czubkiem o stół stawiamy kciuk i znów opieramy całą rękę tylko na kciuku, potem znów na wskazującym, środkowym itd.

Modelowanie w plastelinie lub modelinie           Czynność modelowania bardzo często wymaga wykonywania ruchów chwytnych palcami. Na przykład, gdy z całej bryły wydzielamy część materiału, wybieramy go palcami. Jeśli chcemy utworzyć na zwartej bryle jakieś wystające formy zgarniamy palcami materiał w to miejsce. Gdy do większej formy dolepiamy drobne elementy, musimy wykonywać ruch pęsetkowy.            Modelowanie jest więc zajęciem przydatnym do ćwiczenia sprawności palców. Ponadto zajęcia takie ćwiczą koordynację pracy obu rąk. Ćwiczymy ich współdziałanie zwłaszcza przy czynności toczenia kul i wałeczków.            Z plasteliny lub modeliny można lepić miseczki, tworzyć wzory z cienkich wałeczków, formować płaskorzeźby lub lepić różne formy przez łączenie oddzielnie formowanych części.

Nawlekanie koralików            Dla usprawnienia czubków palców i ruchu pęsetkowego bardzo korzystne są wszelkie zajęcia, w których dziecko posługuje się igłą. Zajęcia te są też bardzo dobrym ćwiczeniem koordynacji wzrokowo – ruchowej.            Najprostszą czynnością, którą dziecko może wykonywać posługując się igłą, jest nawlekanie korali. Początkowo zamiast igły z nitką wskazane jest używanie dość sztywnego drutu. W pierwszych próbach dziecko powinno nawlekać duże korale z dużymi dziurkami, aby łatwo można było wprowadzić drut czy igłę nawet przy niezbyt precyzyjnym wykonywaniu ruchów. Gdy sprawność dziecka jest lepsza, dajemy drobne korale.            Zamiast korali możemy stosować również pocięte rurki plastikowe o coraz mniejszym przekroju. Można też wprowadzać nawlekanie owoców jarzębiny.

Ćwiczenia kształtujące nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania. Od początku wyrabiamy u dziecka kierunek pisania od lewej do prawej strony. Jak utrwalamy te nawyki? – „wskazujemy mu drogę”: - rysowanie szlaczków rozpoczętych od lewej strony, - kreślenie linii pionowych (z góry w dół) i poziomych (z lewej do prawej), - ćwiczenia w rysowaniu okręgów i spirali w obu kierunkach.

Ćwiczenia usprawniające koordynację wzrokowo – ruchową. Są to ćwiczenia grafomotoryczne, w których czynności ruchowe odbywają się pod ścisłą kontrolą wzroku: zamalowywanie obrazków; kalkowanie; łączenie kropek; rysowanie po śladzie; kończenie szlaczków; odwzorowywanie rysunków zgodnie ze wzorem.

Ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe Tym ćwiczeniom towarzyszy muzyka (piosenka śpiewana podczas rysowania) np. „Wlazł kotek na płotek i mruga”

Ćwiczenia rozwijające orientacje w schemacie ciała i przestrzeni: - nazywanie części ciała, - orientacja w schemacie ciała: daj lewą rękę, tupnij prawą nogą itp., - orientacja w przestrzeni: idź 2 kroki do przodu, do tyłu, na lewo, w prawo, - ćwiczenia graficzne: zaznacz kreską prawy róg, u góry narysuj zieloną kreskę, - dyktando graficzne jest najtrudniejszym ćwiczeniem i wymaga doskonałej orientacji przestrzennej.

Utrwalenie poprawnego odtwarzania liter Litery b, p, d, m, n, u są podobne pod względem kształtu, ale inaczej ułożone w przestrzeni. Ćwiczenia: lepienie liter z plasteliny, modelowanie z drutu, wycinanie z papieru, wodzenie palcem po liniach wyciętych z papieru ściernego, rysowanie liter na tackach z piaskiem, układanie wyciętej litery w różnych pozycjach, wyszukiwanie w tekście liter, segregowanie obrazków z daną literą, łączenie litery z wyrazem, kojarzenie kształtu litery z nazwą obrazka, pisanie litery z komentarzem (piszę d jak dom), kalkowanie litery, pisanie mylonej litery przez dorosłego dziecku na plecach palcem (tak by czuło ją mocno). Czynność powtarzamy 2, 3 razy następnie dziecko pisze mazakiem na kartce i komentuje.

Ćwiczmy i bawmy się z dzieckiem Ćwiczmy i bawmy się z dzieckiem! Grafomotoryka jest bardzo ważnym elementem w osiąganiu sukcesów szkolnych!