Zasada demokratycznego państwa prawnego Olga Hałub 8/9.11.2014

„Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym Art. 2 „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej” „państwo prawne” – czyli jakie? wyrażające się w sumie cech ustrojowych współczesnego państwa demokratycznego (np. podział władzy, suwerenność narodu, niezależność sądów, niezawisłość sędziów, nadrzędna moc prawna Konstytucji)

Klauzula demokratycznego państwa prawnego – zbiorczy wyraz wielu zasad i reguł, które nie są wprost wyrażone w konstytucji, ale wynikają z niej w sposób pośredni. Dzięki temu TK wielokrotnie „uzupełniał” tekst obowiązującej ustawy zasadniczej, zwłaszcza przed wejściem w życie Konstytucji z 1997 roku.

TK, 25.11.1997, K 26/97 „(…) podstawowa treść zasady demokratycznego państwa prawnego wyrażona w art. 2 Konstytucji może i powinna być rozumiana w taki sposób, jak rozumiano treść tej zasady w poprzednim porządku konstytucyjnym”.

TK 9.06. 1998, K 28/97: „W razie zakwestionowana zgodności aktu normatywnego ze standardami demokratycznego państwa prawnego, skonkretyzowanymi i rozwiniętymi w odrębnych postanowieniach ustawy zasadniczej, podstawę kontroli konstytucyjności powinny stanowić przede wszystkim szczegółowe przepisy konstytucyjne(…). Zasada demokratycznego państwa prawnego pełni wówczas przede wszystkim rolę wskazówki interpretacyjnej.”

„ Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”. Aspekt formalny- art. 7 „ Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”. zasada praworządności formalnej m.in. zakaz domniemania kompetencji: , uchwała TK z 10.05.1994 sygn. W 7/94, wyrok NSA z 18.03.1998 o sygn. akt II SAB/Łd 57/96

Aspekt materialny zasady: Działalność organów władzy opiera się o pewne idee i wartości, takie jak sprawiedliwość, wolność, równość, demokratyzm.

Materialne treści wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego reguły stanowienia prawa, tzw. zasady przyzwoitej legislacji (standardy zachowań prawodawcy) Wynika z nich m.in. Zasada odpowiedniego vacatio legis, czy zasada niedziałania prawa wstecz

2)Zasada ochrony zaufania obywatela do państwa TK, 25. 06 2)Zasada ochrony zaufania obywatela do państwa TK, 25.06.2002, K 45/01 „(…) opiera się o pewność prawa, a więc na takim zespole cech przysługujących prawu, które zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne, umożliwiają jej decydowanie o własnym postępowaniu w oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych (…)”.

3) Zakaz retroakcji prawa (wiąże się z zasadą zaufania obywateli do państwa) TK, 28.05. 1986, U 1/86 „ Zasada niedziałania prawa wstecz jako dyrektywa legislacyjna skierowana pod adresem organów stanowiących prawo, zawiera w swojej treści zakaz stanowienia norm prawnych, które nakazywałyby stosować nowo ustanowione normy prawne do zdarzeń, które miały miejsce przed wejściem w życie nowo ustanowionych norm prawnych, i z którymi prawo nie wiązało dotąd skutków prawnych normami tymi przewidzianych” Uwaga! Zakaz ten NIE MA charakteru absolutnego: TK, 30.03. 1999, K 5/98: „Moc wsteczna może być nadana przepisowi prawnemu tylko w zupełnie wyjątkowych sytuacjach.”

4) Nakaz zachowania odpowiedniego vacatio legis TK, 15. 02 4) Nakaz zachowania odpowiedniego vacatio legis TK, 15.02.2005, K 48/08 „(…) Szczególną gwarancją w tym zakresie jest nie tylko nakaz ustanowienia vacatio legis, ale też jej okres musi mieć charakter odpowiedni do natury wprowadzanego przepisu. Szczególnie zaś w przypadku prawa daninowego należy wymagać dłuższego okresu dostosowawczego. (…) Sformułowane przez Trybunał wymagania, dotyczące "podatkowego" vacatio legis zachowują swoją aktualność mimo uchylenia (od 31 grudnia 2003 r.) mocy obowiązującej art. 27 ust. 4 PDOFizU, ponieważ jej miesięczny termin wywodzi się w istocie nie z przepisów ustawy, lecz wprost z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) i wyprowadzonej z niej zasady zaufania do państwa i prawa.”

5) Zasada ochrony praw (słusznie) nabytych TK, 31. 01 5) Zasada ochrony praw (słusznie) nabytych TK, 31.01.2001, P 4/99 „(…) zasady ochrony praw nabytych oraz bezpieczeństwa i pewności prawa chronią jednostki i inne podmioty stosunków prawnych przed ingerencją władzy państwowej.” Ochrona zarówno samych praw, jak i ich ekspektatyw! (zob. wyrok TK z 28.04.1999, K 3/99)

6) Zasada (dostatecznej) określoności prawa TK, 11. 01 6) Zasada (dostatecznej) określoności prawa TK, 11.01.2000, K 7/99 „(…) Kwestionowane przepisy naruszają zasady przyzwoitej legislacji, do których Trybunał zaliczył między innymi zasadę określoności prawa przewidującą, że przepisy prawne muszą być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat mógł bez trudności określić prawne konsekwencje swego postępowania.”

7) Zasada proporcjonalności TK, 26. 01 7) Zasada proporcjonalności TK, 26.01.1993, U 10/92 „ (…) ograniczenia te muszą uwzględniać konieczność każdorazowego wyważenia rangi prawa czy wolności poddanego ograniczeniu oraz rangi prawa, czy zasady to ograniczenie uzasadniającej. Nie zachowanie koniecznej w tym przypadku proporcjonalności, bądź stwierdzenie, że przyjęte ograniczenie jest w niepotrzebny sposób nadmierne, skutkować może niekonstytucyjność danej regulacji.”

Uwaga! Bezpośredni związek z omawianą zasadą ma także oparcie systemu źródeł prawa o hierarchiczną budowę (zob.-> pojęcie i cechy systemu źródeł prawa).

Dziękuję za uwagę! Prezentacja powstała na podstawie pozycji: L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2010. B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2008. Dziękuję za uwagę!