dr hab. Katarzyna Błachowska, IH UW doc. dr Tomasz Ochinowski, WZ UW Historyczny sukces. Zapomniane tradycje przedsiębiorczości w Polsce jako źródło efektywnych praktyk biznesowych na dziś dr hab. Katarzyna Błachowska, IH UW k.i.blachowska@uw.edu.pl doc. dr Tomasz Ochinowski, WZ UW ochinto@o2.pl Piotr Gołaszewski, „Szpital Mazowiecki Sp. z.o.o” p.golaszewski@tlen.pl Beata Sapiejewska – Dąbrowska, współpracowniczka IH UW w zakresie praktyk pedagogicznych, WNP UKSW bspedagogika@wp.pl

No więc co robimy ? *"Yuma" Piotra Mularuka (2012). Polski biznes lat 90. XX w. - czy to jedyna możliwa wersja "nie- amerykańskiego amerykańskiego snu" w polskim wydaniu ? * „Lodzermensch i okolice” – zapomniana  polska wersja "nie - amerykańskiego, amerykańskiego snu" * Czy tradycje polskiej przedsiębiorczości sięgają tylko okresu po 1989 ? Program „Nowej Kultury Pracy” - Spółdzielnia „Źródło” ( 1945 - 48)  i firma "Biedroneczka" (2004 - ). *Historiografia Feliksa Konecznego a historia organizacyjna *"Pluton" (1986 - 1951) , czyli przyzwoity biznes warszawskich mieszczan (najprawdopodobniej z udziałem byłego dyrektora Kordiana Tarasiewicza) *Dynamizm pierwszych lat po 1945 roku i groza PRL-u: Stanisław Jachniak, prywatny przedsiębiorca, współpracownik Kwiatkowskiego przy odbudowie Wybrzeża,  więzień lat stalinowskich. *Przeszłość żywa biznesowo: „Dom Braci Jabłkowskich” i współczesne działania potomków

David Lowenthal „The Past is a Foreign Country”

Czy ten Pan nadaje się na przewodnika? Theodore Zeldin

Co jest bliższe współczesnemu człowiekowi Zachodu? mieszkańcy Bigouden w Bretanii z I. połowy XX w. ? Wenecja z XIII. ? Marco Polo (1254-1324) ? chińskie miasto Zhang Zang (Hangzhou) z tego samego okresu?

mieszkańcy Bigouden w Bretanii z I. połowy XX w. 1920 r.- nie wiedzą, że 10 km. od wioski znajduje się morze świat poza wioską nieprzenikniony, nawiedzany przez złe duchy i niebezpieczny; „życie mieszkańców jak wątłe płomyki świec” 1950 r. – ¼ mieszkańców nie była w stolicy regionu (Niort), nie zetknęli się ze szkołą średnią, koszarami, więzieniem, poborcą podatkowym, farmaceutą…

Marco Polo (1254-1324) kupiec wenecki znał perski i mongolski, pamiętniki pisał po francusku opisał podróże do Indii i Japonii mianowany przez chana Kubilaja wiecegubernatorem jednego z chińskich miast „Marca Polo tak wszystko interesuje, że nie pamięta o strachu. Zróżnicowanie ludzi raczej go bawi, niż przeraża, choć nie do końca – jak wszyscy – zdołał się uwolnić od zabobonów”

średniowieczne miasta : Wenecja a Zhang Zang (Hangzhou) Wenecja: jedno z największych miast ówczesnej Europy (50 – 160 tys. mieszkańców) Hangzhou: przed podbojem mongolskim (1279) ponad 1 - 2,5 mln mieszkańców, być może największe miasto ówczesnego świata, według Marco Polo także najpiękniejsze

Hangzhou ok. 20 kanałów doprowadzało czystą wodę z Zachodniego Jeziora i odprowadzało nieczystości do rzeki i morza centrum handlu zagranicznego (szczególnie towarami luksusowym, korzenie z Indii) „W niebie jest raj, a na ziemi są Suzhou i Hangzhou” Marca Polo zachwycił węgiel i papierowe pieniądze

Theodore Zeldin „Intymna historia ludzkości” (1994/ 1998) „Można się czuć wyobcowanym w swym własnym mieście, ale ma się przodków na całym świecie” „Gdy ludzie zaczynają opowiadać historię swego życia, sposób, w jaki to robią, ujawnia, jak dalece uważają się za wolnych i czy czują się zadomowieni w świecie” „W historii nauczanej w szkołach nie kładzie się jednak nacisku na takie związki i nie wskazuje na fakty z przeszłości, które mają dla współczesności największe znaczenie” „Obecnie trzeba wykorzystać na nowo skamieliny historii do zbudowania dróg prowadzących tam, dokąd chcemy się udać” „Wszystko, co składa się na pamięć przeszłości, skąpane jest, a często zatopione w nostalgii, dumie oraz w najrozmaitszych iluzjach i namiętnościach”

Wrocław’ 97 http://www.darkasz.republika.pl/powodz.html

Norman Davis http://www. polish-jewish-heritage. org/Pol/Norman_Davies „Takie powodzie nawiedzały przecież Wrocław przez całe milenium. Nie mówię już o bardzo dawnych czasach, ale w XVIII stuleciu taki lokalny potop miał miejsce w 1729 i 1736 roku, a w wiekach późniejszych - w 1854 i 1903 roku. Niemieckie władze miasta dobrze o tym wiedziały i przygotowały zabezpieczenia, całkowicie przez Polaków zlekceważone. Na przykład na nieprzypadkowo niezabudowanych północnych terenach zalewowych Wrocławia powstało w latach 70. wielkie osiedle Kozanów. W czasie powodzi znalazło się ono 10 metrów pod wodą. Jestem przekonany, że wrocławianie nie wyobrażali sobie nawet zagrożenia ze strony Odry, gdyż nie mogli czerpać ze skarbnicy zbiorowej pamięci (podkreślenie T.O.). Im tę pamięć, sprzed 1945 roku, amputowano.”

ważne wydarzenia w pamięci zbiorowej Polaków Orsza’ 1514 - zwycięstwo polskiej strategii i przewagi technologicznej Kłuszyn’ 1610 - zwycięstwo hetmana Żółkiewskiego, otwarte bramy Moskwy; jedno ze zwycięstw polskiej husarii (najlepszej formacji „szybkiego uderzenia” w Europie od czasów Stefana Batorego do czasów Jana III Sobieskiego) Konfederacja Warszawska’ 1573, jej dokumenty zostały zaliczone przez UNESCO do skarbów dziedzictwa światowego 1710 – August II zakłada w podwarszawskich Bielanach nowoczesną hutę szkła; Polska włącza się w procesy modernizacyjne

Stereotypy czasów globalizacji powstawanie stereotypów podejście dyskursywne (retoryczne): (Michael Billig) kategorie mają charakter wyłącznie językowy; znający język mogą posługiwać się nim w sposób elastyczny; mogą wchodzić w szczegóły swoich kategorii, mogą je krytykować język istnieje w kontekście ideologicznym dowcipy są często ważnym elementem wyrażania uczuć związanych z ideologią język wyznacza jak i o czym należy mówić, a jednocześnie – „o czym się nie mówi” podejście poznawcze (Henri Tajfel) : „kategoryzacja” - dążenie do minimalizacji różnic w obrębie kategorii i wyolbrzymiania różnić między kategoriami; „asymilacja”; „spójność” - dążenie do zrozumienia świata i ochrony własnej integralności

Globalizacja jako skutek modernizacji (Anglia XVIII w Globalizacja jako skutek modernizacji (Anglia XVIII w...., później dominacja USA) pojawienie się klasy średniej zwiększenie dochodu na głowę mieszkańca zwiększenie ruchliwości społecznej – migracje powstawanie wielkich aglomeracji miejskich zmiana sytuacji w rodzinie: podejmowanie pracy przez kobiety i rezygnacja elit z wielodzietności stopniowe umasowienie edukacji i kultury aktywizacja polityczna i gospodarcza grup dotychczas nieaktywnych ciekawa „kariera” pewnych kategorii w kulturze (rzeczywista i symboliczna) np. „czystości” (Arnold Labrie: psychoanaliza, Dracula, nacjonalizmy), także „produktywności” (Paweł Dembiński: etos produktywności)

…a jednak… „skutki mentalnościowe” modernizacji N. Davis, J. Goody i in: „zachodnioeuropejski cud” był przypadkiem dziejowym… …a jednak… „skutki mentalnościowe” modernizacji „Trudno (...) oprzeć się pokusie porównywania dzieł swoich z dziełami innych, a w konsekwencji spoglądania na biedniejszych, mniej przedsiębiorczych, czy też nieszczęśliwszych, jako na przeznaczonych z wyroku Opatrzności na sąd i potępienie(...) I nie bez przyczyny „productivity” stała się ( w koloniach protestanckich - uwaga T.O) znacznikiem wyższości jednej kultury nad drugą, jednego narodu nad innymi. Stała się w końcu religią wszystkich materializmów, gdy źródła doktryny zostały zapomniane, a wynikłe z niej przeświadczenia okazały swoją samą w sobie użyteczność, a także obrastały w nowe filozofie” (Barbara Toporska, 1962)

Europa Środkowo - Wschodnia podczas procesów modernizacyjnych (XIX w.) : - druga strefa gospodarcza : wyraźny kontrast w stosunku do zmodernizowanej Północy i Zachodu kontynentu - uprzemysłowienie tylko lokalnych obszarów, „wysp” (jedna z nich to trójkąt: Łódź – Warszawa – Dąbrowa Górnicza) - „wyspy” nie miały sił, by napędzać gospodarkę - małe możliwości miast w zakresie poprawy bytu chłopów i ograniczony zakres zatrudniania ich w przemyśle, spóźniony rozwój klasy średniej, ograniczony do niektórych „wysp”, podobnie z mieszczaństwem lata 80-te XX w.: -trudny powrót do gry

Trójkąt modernizacji na terenach dzisiejszej Polski (oprac. P Trójkąt modernizacji na terenach dzisiejszej Polski (oprac. P. Żebrowski)

na przykład Polska 1896 Paryż – premiera sztuki Alfreda Jarry „Ubu Król”, akcja dzieje się w „w Polsce czyli nigdzie” 1984 – brytyjski historyk Norman Davis krótką historię Polski zatytułował „Serce Europy” 2007 – inny brytyjski historyk Tony Judt: „ Wyrobiono sobie obraz Europy Wschodniej jako dziwacznego tworu, ponieważ nic o niej nie wiedziano. Bo niby skąd można było się czegokolwiek dowiedzieć? Przypominam sobie czasy, gdy studiowałem w Cambridge, a potem wykładałem w Oksfordzie. Wtedy cos takiego jak historia Polski, Czech czy Węgier w ogóle nie istniało. Historia krajów Europy Wschodniej pojawiała się jedynie jako element tzw. soviet studies i była ważna jedynie na tyle, na ile wiązała się z historia Związku Sowieckiego (…) I aby to zmienić, trzeba bardzo dużo czasu i wysiłku. Obraz polskiego hydraulika, który kradnie prace miejscowym(…) wpisuje się w te tradycje. Dziś dochodzi do tego jeszcze strach Zachodu przed globalizacją - przed niepewnym jutrem, nieszczelnymi granicami, delokalizacją, konkurencja nowych gospodarek. Otwarcie na Wschód stanowi w oczach Zachodu element tej serii zdarzeń”.

„Odświeżenie” zakorzenionych stereotypów „Zanim dwanaście milionów Afrykanów porwano i sprzedano w nowym świecie jako niewolników, głównymi ofiarami niewolnictwa byli Słowianie. To od nazwy tego ludu (slav) pochodzi angielska nazwa „niewolnik” (slave). Słowian, łapanych przez Rzymian, chrześcijan, muzułmanów, wikingów i Tatarów, sprzedawano na całym świecie. I słowo Słowianin zaczęło oznaczać cudzoziemca. (…) Bliżej naszych czasów, gdy Słowianami zaczęli rządzić tyrani i lud ten nie przejawiał nadziei na wyzwolenie, niektórzy doszli do ponurego wniosku, że najwidoczniej w charakterze ludzi słowiańskiego pochodzenia tkwi coś, co skazuje ich na niewolnictwo. Ale taki wniosek został wyprowadzony z fałszywych przesłanek (…)” (Theodore Zeldin)

nowsze spojrzenie Marek Kazimierz Barański, Historia Polski średniowiecznej. Poznań: 2012. X wiek: w Europie Zachodniej słowo servus [niewolnik] zastąpione przez sclavus, a Sclavus = Słowianin trwała zmiana językowa: niem. Sklave, fr. l’esclave, ang. slave koniec X i XI wiek – targi niewolników zapełnione „towarem słowiańskim” niewolnicy - główny „towar” wczesnośredniowiecznych kupców z Europy Zachodniej wymienny na srebro konieczne do handlu ze Wschodem także udział krajów słowiańskich w tym procederze główni dostawcy słowiańskich niewolników na rynki Europy Zachodniej i arabskie – sami Słowianie (por. nowożytne niewolnictwo w Afryce)

przypadek Polaków – członków zarządu francuskiej firmy Lafarage Gisp (2000-2004) oskarżenie o stosowanie mobbingu przez nowego prezesa wobec Polaków- członków zarządu (jeden proces zakończony dużym odszkodowaniem dla Polaka, drugi proces trwa) „wielkie gówno” na określenie czteroletniej pracy Polaków, ironiczne: „polska logika myślenia”, „polska inteligencja” zlecanie dyrektorowi finansowemu obliczania kosztów utrzymania prywatnego domu prezesa spółki; ironiczne stwierdzenie, że dyrektor mógłby także skosić trawnik przed domem prezesa

Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie Dewoo FSO pod zarządem koreańskim (1997-2004) przekazywanie polskim robotnikom i inżynierom wiedzy oraz doświadczenia technicznego, które już posiadali niektóre elementy nowego systemu zarządzania jakością kojarzyły się w Polsce z fasadowymi obrzędami czasów komunistycznych zdarzały się wypadki agresji fizycznej wobec pracownikow ze strony koreańskich menedżerów nie respektowano przywiązania Polaków do 8 godzinnego dnia pracy nie brano pod uwagę faktu, ze w Europie władza ma charakter bardziej poziomy (np. w Polsce ważna rola związków zawodowych i nieformalnych powiązań), niż to jest w azjatyckim systemie wartości właściciel koreański okazał się kryminalistą (dziś jest w więzieniu w USA) Slogan polskich robotników FSO z tamtych czasów: „Przeżyliśmy czerwonych (to jest władze komunistyczna), przeżyjemy i żółtych”

Korporacje międzynarodowe, oddziały w Polsce Zachowania ekonomiczne w warunkach kryzysu (wstępne doniesienia „informatorów kluczowych”, maj 2009) Korporacje międzynarodowe, oddziały w Polsce między innymi następujące strategie „W centrali wiemy lepiej” w IV kwartale 2008 wymagania by „zbudować przewidywany scenariusz odnośnie przychodów w roku 2009. Właściciele chcą wiedzieć, jakie są nasze przewidywania. Pamiętajmy jednocześnie, że ci właściciele są często koncernami zachodnimi, gdzie już kilka miesięcy wcześniej rozpoczął się spadek popytu i cięcie kosztów. Naturalnym oczekiwaniem właścicieli jest więc ostrożne podejście do przychodów i redukcja kosztów” Naciski na redukcję np. płac (bez względu na kondycję polskiego oddziału) potwierdziły także następne miesiące ( i inne źródło) „Bliższa ciału koszula” zamykanie działów w tańszej Polsce, by dać pracę „u siebie”

A bywa też tak ze stereotypami… przypadek polskich pracowników w Wielkiej Brytanii „Brytyjski paradoks”: polscy pracownicy pozytywnie postrzegani przez Brytyjczyków, a równocześnie brak zgody na złagodzenie ograniczeń (Communicate Research, 2007) kilka miesięcy później prognoza Erica Berghopa z Europejskiego Banku Rozwoju: od następnego roku Polacy będą wracać do swej ojczyzny – w brytyjskiej prasie dyskusja „Kto zastąpi Polaków? Polacy konkurencyjni w segmencie robotników wykwalifikowanych (fachowość, a nie tylko taniość) – kursy doskonalące kompetencje brytyjskich robotników wykwalifikowanych

myślenie postkolonialne Ewa Thompson kategoria, którą polsko- amerykańska slawistka z Rice University zaproponowała przenieść z literaturoznawstwa do analizy politycznej sytuacji Polski polega na przystosowywaniu działań danego kraju wyłącznie do racji hegemonów (najsilniejszych państw) zamiast formułowania i artykułowania własnych interesów zerwanie z takim myśleniem przez polityków reprezentujących dane państwo jest ważnym krokiem ku normalności zgodnej z demokratycznycznymi regułami gry – a w przedsiębiorczosci ?

MARKETING… Philip Kotler ZARZĄDZANIE… Ricky Griffin „…trudno mówić o tradycji polskiego biznesu, bo co to za tradycja, która nie ma nawet dwudziestu lat” MARKETING… Philip Kotler ZARZĄDZANIE… Ricky Griffin EKONOMIA/GOSPODARKA… János Kornai Oprac. P. Gołaszewski

To co my robiliśmy przed 1989 rokiem?

Budynek dawnego Banku Polskiego i Giełdy tu, w latach 1817-1877, działała pierwsza giełda w Warszawie

Juliusz Słowacki mniej znany 1831 – wizyta w Londynie – entuzjazm dla angielskiej modernizacji – wyjątek wśród europejskich romantyków „Kordian” i in. – typowo romantyczna krytyka tejże lata 40- te XIX w., Paryż -skuteczne operacje giełdowe -inwestycje w transport i akcje domu bankowego Lafitte -w cyklu „Przypowieści i epigramaty” klika wierszy na temat kapitału, kredytu, obiegu pieniądza, procentu -w „Raptularzu S” tematyka związku między indywidualnym bogactwem a dobrobytem narodu -próby ustalenia relacji kapitał –duch.

1851 Wielka Wystawa Przemysłu Wszystkich Narodów Crystal Palce, Londyn

5 miesięcy i 15 dni 14 tysięcy wystawców miliony (6?) widzów

hr. Aleksander Fredro nie przez przypadek jeden ze zwiedzających rozważny inwestor giełdowy, efektywnie obracający funduszami zwolennik i promotor działań na rzecz unowocześniania Galicji; m.in. miłośnik kolei żelaznej czuły na patologie życia gospodarczego „Pan Jowialski” jako anty – mit (Eugeniusz Kucharski)

Fot. Towarzystwo Opieki nad Archiwum Polskim w Paryżu Andrzej Bobkowski (1913- 1961) „Stara zasada, droga pani: ludzie dzielą się na tych, co przyjmują napiwki i na tych, co je dają . Jeszcze ciągle wolę w razie czego dawać .” (list do Anieli Mieczysławskiej, 1956) Fot. Towarzystwo Opieki nad Archiwum Polskim w Paryżu

„Wierzę w koty i w rum, i w słońce, i w zielone drzewa, i w wolność „Wierzę w koty i w rum, i w słońce, i w zielone drzewa, i w wolność. Chcę mieć prawo zdechnąć z głodu, jeżeli sobie nie dam rady. I żyć - na litość boską, żyć trochę tak, jak mnie się podoba, a niekoniecznie tak, jak się podoba jakiejś zasranej ideologii. Amen. Mam pragnienie. "Rumu Darby Mc.Graw", jak wołał kapitan Flint w Savannah. Po czym wykitował. Ale co se użył, to se użył .” („Szkice piórkiem”, 1940-43) „Europa to przede wszystkim człowiek, a trudno i darmo – gatunek człowieka psuje się ostatnio z zatrważającą szybkością. Europejczyk traci wszystkie te cechy, które stanowiły o jego wyższości dawniej: przedsiębiorczość, pęd do rozsądnego ryzyka, zdolność indywidualnego sądu, rozsądne nieposłuszeństwo.” („Na tyłach”, 1949)

„Literatura literaturą, a forsa forsą i w końcu to ostatnie ciekawsze od literatury. Ja jestem przytomny facet, proszę pani, i mnie literatura nie wydyma. Zostawmy to drobnemu kapuśniakowi(…) U mnie sztuka i literatura swoją drogą, a życie, papu, cudowne życie, wspaniałe życie przede wszystkim. Dla mnie samo życie jest największą sztuką i rzeczą najbardziej wartą zachodu” (list do Anieli Mieczysławskiej, 1958) „Pracy mam do diabła i trochę, bo mój wspólnik wybudował fabrykę kosmetyków w drugiej, przeciwległej części miasta, nic mi nie pomaga i wszystko na mojej głowie. Ale ja to lubię. Do tego, jak już Pani pisałem, nareszcie jestem pełnoprawnym współwłaścicielem i to, co moje, to moje. Teraz już nawet mogę kitować za własne pieniądze. Ale tymczasem kocham żyć .” (list do Anieli Mieczysławskiej, 1960)