Zrównoważona karta wyników (Balanced Scorecard - BSC Doc. dr Sławomir Wymysłowski

Definicja BSC to uniwersalny instrument przełożenia strategii przedsiębiorstwa na wewnętrznie spójny zestaw celów i mierników służący realizacji tej strategii. Cele i mierniki ich osiągania można podzielić na cztery grupy zwane perspektywami. Perspektywy obejmują cztery obszary działalności przedsiębiorstwa i odpowiadają na określone pytania strategiczne.

Użyteczność i obszary zastosowań BSC Spójny system całościowego pomiaru dokonań przedsiębiorstwa, Instrument opisu (wizualizacji) strategii w przedsiębiorstwie, Kompleksowy system strategicznego zarządzania przedsiębiorstwem. Udział w ocenie i kształtowaniu wartości przedsiębiorstw

Cztery tezy odnośnie BSC BSC wtedy zmieni nasze zamierzenia strategiczne w praktyczne działanie, gdy zmienimy formę odzwierciedlania jej wyników w budżecie przedsiębiorstwa BSC będzie przynosiła tym więcej sukcesów, im bardziej uda nam się postawić w centrum zainteresowania osoby biorące udział w realizowaniu strategicznych akcji i projektów BSC nastawiona jest w pierwszej kolejności na potrzeby zarządzania wewnętrznego w przedsiębiorstwie, w drugiej zaś – na sprawozdawczość zewnętrzną BSC umożliwi przekonstruowanie struktur zarządczych w sieć liderów projektów i pracowników ukierunkowanych na realizację zadań przyczyniających się do osiągnięcia strategicznych zamierzeń

Perspektywy Perspektywa finansowa (financial perspective) Perspektywa klienta (customer perspective) Perspektywa procesów wewnętrznych (internal business process perspective) Perspektywa uczenia się i wzrostu (learning and growth perspective)

Perspektywa finansowa odpowiada na pytanie: jak przedsiębiorstwo powinno być postrzegane przez właścicieli, aby można było uznać, że osiągnęło sukces finansowy? Perspektywa klienta jak przedsiębiorstwo powinno być postrzegane przez klientów, aby mogło zrealizować swoją wizję?

Perspektywa procesów wewnętrznych odpowiada na pytanie: jakie procesy wewnętrzne należy doskonalić, aby usatysfakcjonować klientów i właścicieli? Perspektywa uczenia się i wzrostu jak utrzymywać zdolność do zmiany i poprawy efektywności w celu zrealizowania wizji przedsiębiorstwa?

Zawartość perspektyw W każdej perspektywie określa się: ogólne cele strategiczne przedsiębiorstwa, mierniki służące monitorowaniu stopnia osiągania tych celów, cele szczegółowe będące efektem kwantyfikacji celów ogólnych zbiór działań i inicjatyw niezbędnych do podjęcia w celu osiągnięcia wytyczonych celów

Klasyfikacja mierników Mierniki finansowe i niefinansowe (financial and nonfinancial measures) – podział ze względu na treść ekonomiczną Mierniki wynikowe i prowadzące (outcome and driver measures) – podział ze względu na tryb pomiaru Mierniki obiektywne i subiektywne (objective and subjective measures) – podział ze względu na stopień sformalizowania mierników Mierniki zewnętrzne i wewnętrzne (internal and external measures) – podział ze względu na źródło pochodzenia informacji Mierniki krótkoterminowe i długoterminowe (short-term and long-term measures) – podział ze względu na horyzont czasowy

Przykłady par mierników Miernik finansowy Miernik niefinansowy Stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału Liczba reklamacji Miernik wynikowy Miernik prowadzący Zysk netto Nośniki wzrostu wartości przedsiębiorstwa Miernik obiektywny Miernik subiektywny Przychód ze sprzedaży Satysfakcja klienta Miernik zewnętrzny Miernik wewnętrzny Satysfakcja klienta Liczba braków produkcyjnych Miernik krótkoterminowy Miernik długoterminowy Cykl środków pieniężnych Udział przedsiębiorstwa w rynku

Perspektywa finansowa mierniki: przepływy pieniężne wzrost sprzedaży z okresu na okres osiąganie zysków operacyjnych przez samodzielne jednostki wewnętrzne wzrost udziału w rynku wzrost zysku na akcję (udział) wzrost stopy zwrotu z inwestycji

Perspektywa klienta mierniki: procentowy udział sprzedaży nowych produktów w przychodach ze sprzedaży ogółem procentowy udział sprzedaży produktów chronionych prawami patentowymi w przychodach ze sprzedaży ogółem dostawy w czasie oczekiwanym przez klienta udział dostaw na kredyt liczba wspólnych z klientem przedsięwzięć projektowych

Perspektywa procesów wewnętrznych mierniki: konfiguracja potencjału wytwórczego w porównaniu z konkurentami czas realizacji zamówienia koszt jednostkowy wolumen produktu efektywność materiałowa efektywność konstrukcyjna rzeczywisty cykl wdrożeniowy w porównaniu z cyklem planowanym

Perspektywa uczenia się i wzrostu mierniki: czas niezbędny do opracowania kolejnej generacji produktu czas niezbędny do osiągnięcia dojrzałości produktu procent produktów dających 80% przychodów ze sprzedaży czas potrzebny do wprowadzenia na rynek nowego produktu w porównaniu z konkurentami

Wskaźniki perspektywy finansowej W perspektywie finansowej szuka się odpowiedzi między innymi na następujące pytania: W jaki sposób chcemy zapewnić sfinansowanie strategicznych projektów przedsiębiorstwa? Skąd wiemy, że wszystkie procesy strategiczne są finansowane właściwie? Które z projektów strategicznych dla właścicieli są niezbędne? Jak pozyskać zaufanie kapitałodawców?

Przykładowe wskaźniki prognozujące perspektywa akcja strategiczna wskaźnik finansowa zwiększyć cash-flow (podwoić w ciągu 2 lat) poziom cash-flow pracownika rozbudować kompetencje pracowników ilość szkoleń procesów szybciej opracowywać oferty (w ciągu 3 dni) czas na opracowanie oferty klienta zwiększyć ilość składanych ofert (w ciągu 2 lat 300%) ilość złożonych ofert zwiększyć obroty (5-ciokrotnie w ciągu 5 lat) wolumen obrotów

Mierniki w perspektywie finansowej Fazy cyklu życia przedsiębiorstwa Tezy (cele) strategiczne Wzrost i struktura przychodów Redukcja kosztów i wzrost wydajności Wykorzystanie aktywów Wzrost Stopa wzrostu sprzedaży w poszczególnych segmentach Udział przychodów z nowych produktów i klientów Przychody w relacji do liczby zatrudnionych Nakłady inwestycyjne w relacji do sprzedaży Nakłady na badania i rozwój Utrzymanie Udział sprzedaży docelowym klientom Sprzedaż wiązana Udział przychodów z nowych zastosowań Rentowność produktów i klientów Koszty w porównaniu do konkurentów Stopa redukcji kosztów Koszty pośrednie w relacji do sprzedaży Wskaźniki rotacji zapasów, należności, zobowiązań i cykl środków pieniężnych Stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału (ROIC) Stopień wykorzystania aktywów Ekonomiczna wartość dodana (EVA) Dojrzałość Odsetek nierentownych klientów Koszt jednostkowy wytwarzania produktów Okres zwrotu z kapitału Poziom wydajności

Długoterminowy wzrost wartości dla właścicieli Czynniki kształtujące strategię wydajności i strategię wzrostu w perspektywie finansowej Długoterminowy wzrost wartości dla właścicieli Strategia wydajności Strategia wzrostu Poprawić strukturę kosztów Zwiększyć wykorzystanie aktywów Stworzyć możliwości wzrostu przychodów Zwiększyć wartość dla klienta redukcja wydatków eliminacja defektów zarządzanie potencjałem produkcyjnym podejmowanie racjonalnych decyzji inwestycyjnych nowe produkty nowe rynki zbytu nowi klienci zwiększenie popytu ze strony istniejących klientów wzrost rentowności według grup klientów

Przykłady celów i mierników w perspektywie procesów wewnętrznych Procesy Cele Mierniki Procesy innowacyjne Przewidywanie potrzeb klientów Liczba nowych projektów zainicjowanych przez klientów Poziom akceptacji nowych produktów przez klientów Właściwe zarządzanie rozwojem nowych produktów Czas rozwoju nowej generacji produktów Czas obejmujący okres od momentu rozpoczęcia prac rozwojowych do momentu osiągnięcia zysków pokrywających wydatki na badania i rozwój Szybkie i efektywne wprowadzanie nowych produktów na rynek Czas wprowadzenia nowego produktu na rynek Liczba nowych produktów wprowadzonych na rynek w stosunku do planu Liczba nowych produktów wprowadzanych na rynek w porównaniu do konkurencji Udział przychodów ze sprzedaży nowego produktu w przychodach ogółem

c.d. Procesy Cele Mierniki Procesy operacyjne Redukcja kosztów produkcji Koszt jednostkowy wytworzenia produktu Koszt wykonywania poszczególnych działań ustalony na podstawie metody ABC Udoskonalanie procesów i działań Czas wykonywania procesów i działań Liczba błędnie wykonywanych działań Procent braków i produktów wadliwych w produkcji ogółem Sprawna i efektywna dystrybucja produktów Czas przeciętny między zgłoszeniem zapotrzebowania a dostarczeniem produktu klientowi Koszt dostarczenia produktu

c.d. Procesy Cele Mierniki Procesy obsługi posprzedażowej Poprawa jakości obsługi Czas między zgłoszeniem reklamacji i jej rozpatrzeniem Procent wad produktu usuniętych po pierwszym zgłoszeniu Liczba klientów, którzy po rozpatrzeniu reklamacji ponownie dokonali zakupu Redukcja kosztów obsługi Koszt udzielania informacji bezpośrednio i za pośrednictwem infolinii Koszt jednostkowy rozpatrzenia reklamacji Zwiększenie ściągalności należności Wskaźnik rotacji należności Udział przychodów ze sprzedaży na kredyt kupiecki w przychodach ogółem Procent należności przeterminowanych i nieściągalnych w należnościach ogółem

Przykłady celów i mierników w perspektywie uczenia się i wzrostu Obszary Cele Mierniki Kapitał ludzki Satysfakcja pracowników Zaangażowanie w proces podejmowania decyzji Uznanie za dobrze wykonaną pracę Dostępność informacji potrzebnej do dobrego wykonania pracy Aktywne motywowanie do twórczego myślenia i inicjatywy Poziom wsparcia ze strony komórek organizacyjnych Ogólne zadowolenie z pracy w przedsiębiorstwie Rotacja pracowników Procent pracowników odchodzących z kluczowych stanowisk Wydajność pracowników Przychód ze sprzedaży na jednego zatrudnionego Wartość dodana przypadająca na jednego pracownika

c.d. Obszary Cele Mierniki Kapitał informacyjny Informacje o klientach Liczba / procent pracowników mających bezpośredni kontakt z klientami Odsetek pracowników, którzy mają natychmiastowy dostęp do bazy danych o klientach Informacje o procesach Odsetek procesów, dla których informacje o jakości, czasie trwania i kosztach są przekazywane na bieżąco Informacje o skutkach podejmowanych decyzji Dostępność do systemów informatycznych wspomagających zarządzanie

c.d. Obszary Cele Mierniki Kapitał organizacyjny Wzrost motywacji pracowników i efektywności pracy zespołów Liczba zgłaszanych inicjatyw przypadających na jednego pracownika Procent wdrożonych inicjatyw Liczba wspólnych projektów Zbieżność celów indywidualnych z celami przedsiębiorstwa Liczba (odsetek) pracowników wykorzystujących zrównoważoną kartę wyników Liczba (odsetek) pracowników, których cele indywidualne są zbieżne z celami ujętymi w karcie wyników

System premiowania oparty na zrównoważonej karcie wyników Perspektywa Miernik Waga Finansowa (60%) Marża w porównaniu z konkurentami Stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału w porównaniu z konkurentami Redukcja kosztów w porównaniu z planem Stopa wzrostu na nowych rynkach Stopa wzrostu na dotychczasowych rynkach 18% 3% Klienta (10%) Udział w rynku Badanie satysfakcji klientów Badanie satysfakcji dealerów Rentowność dealerów 2,5% Procesów wewnętrznych (10%) Wskaźnik odpowiedzialności społecznej i ekologicznej 10% Uczenia się i wzrostu (20%) Badanie warunków pracy Wskaźnik umiejętności strategicznych Dostęp do strategicznych informacji 7%

Zrównoważona karta wyników (Balanced Scorecard - BSC) w perspektywie krótkookresowej

Pomiar krótkookresowych wyników ośrodków odpowiedzialności Rodzaje ośrodków odpowiedzialności: ośrodek odpowiedzialności za koszty ośrodek odpowiedzialności za przychody ośrodek odpowiedzialności za zysk ośrodek odpowiedzialności za inwestycje

Ośrodek odpowiedzialności za koszty miernik: koszty planowane koszty rzeczywiste odchylenie Ośrodek odpowiedzialności za przychody przychody planowane przychody rzeczywiste

Ośrodek odpowiedzialności za zysk miernik: Odchylenie rzeczywistej marży wnoszonej przez ośrodek od marży planowej: planowana marża netto ośrodka rzeczywista marża netto ośrodka odchylenie Marża netto ośrodka to różnica przychodów i zmiennych kosztów bezpośrednich powiększonych o niekonieczne koszty stałe.

Marża netto ośrodka przychody ze sprzedaży bezpośrednie koszty zmienne globalna marża ośrodka niekonieczne koszty stałe marża netto ośrodka

b) Przepływy środków pieniężnych netto: wpływy środków pieniężnych wydatki środków pieniężnych przepływy netto środków pieniężnych

Ośrodek odpowiedzialności za inwestycje mierniki: a) Marża ośrodka: planowana marża netto ośrodka rzeczywista marża netto ośrodka odchylenie b) Przepływy pieniężne netto: wpływy środków pieniężnych wydatki środków pieniężnych przepływy netto środków pieniężnych

c) Stopa zwrotu z zaangażowanego kapitału (Return of Investment - ROI): ROI = Marża netto / Aktywa przeciętne w okresie bądź Du Pont ROI = Stopa marży netto x Wskaźnik obrotu aktywów = (Marża netto ÷ Przychód ze sprzedaży) x (Przychód ze sprzedaży ÷ Zainwestowane aktywa)

d) Zysk rezydualny Zysk rezydualny = marża netto – (wymagana stopa zwrotu x zainwestowane aktywa) e) Ekonomiczna wartość dodana EVA = [marża netto] – [koszt kapitału x zainwestowany kapitał] = [marża netto] – [koszt kapitału (aktywa przeciętne w okresie – nieoprocentowane zobowiązania bieżące)] bądź

EVA = [ROI x (aktywa przeciętne w okresie)] – – [WACC x (aktywa przeciętne w okresie)] gdzie: ROI x (aktywa przeciętne w okresie )= marża netto, WACC - Weighted Average Cost of Capital – średni ważony koszt kapitału