PARKI NARODOWE W MAŁOPOLSCE Opracowała Lucyna Kołodziej

Województwo małopolskie Województwo zajmuje powierzchnię 15 182 km² i jest jednym z mniejszych w Polsce (12 miejsce w kraju). Pod względem liczby mieszkańców (3 mln 298 tys. osób) województwo znajduje się na 4 miejscu w Polsce. Gęstość zaludnienia jest tu jedną z najwyższych w kraju (małopolskie – 217 osób/km², średnia krajowa – 122 osób/km²). W obecnym kształcie powstało 1 stycznia 1999 r. w wyniku reformy administracyjnej. Województwo małopolskie obejmuje fragmenty Karpat Zachodnich oraz Wyżyny Małopolskiej.

Małopolska to region niezwykły, szczególnie pod względem przyrodniczym Małopolska to region niezwykły, szczególnie pod względem przyrodniczym. Ostańce i gorące piaski pustyni, malownicza Wisła i wdzierający się między skały Dunajec, zielone Beskidy i nagie tatrzańskie szczyty, mroczne jaskinie i huczące wodospady. Aż 53% powierzchni Małopolski objęto ochroną przyrodniczą, utworzono tu 6 parków narodowych, 11 krajobrazowych, 10 obszarów chronionego krajobrazu i 84 rezerwaty. Jest tu też 2189 pomników przyrody. Dwa obszary – Babiogórski i Tatrzański Park Narodowy – uznano również za rezerwaty biosfery UNESCO, miejsca unikatowe w skali światowej, o niepowtarzalnych walorach przyrodniczych. Takie zróżnicowanie krajobrazu przekłada się na bogactwo fauny i flory. W samych parkach narodowych skatalogowano ponad połowę wszystkich gatunków roślin i zwierząt występujących w Polsce.

Prawdziwym unikatem są fragmenty lasu o charakterze pierwotnym, które zachowały się jeszcze w Pieninach, masywie Babiej Góry, Tatrach i w Beskidzie Sądeckim. Kompleksy te stanowią ostoję dla ogromnej liczby gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem zwierząt, wpisanych do polskich czerwonych ksiąg. To w Małopolsce żyją też wszystkie polskie duże ssaki drapieżne: niedźwiedź, wilk, ryś i żbik, to w Małopolsce, a dokładniej w Tatrach, można zobaczyć szarotkę alpejską i kozicę – symbole środowiska niezmienionego działalnością człowieka.

PARKI NARODOWE W MAŁOPOLSCE Babiogórski Park Narodowy Gorczański Park Narodowy Magurski Park Narodowy Ojcowski Park Narodowy Pieniński Park Narodowy Tatrzański Park Narodowy

Babiogórski Park Narodowy Babiogórski Park Narodowy to wyjątkowy małopolski park założony w 1954 roku dla ochrony przyrody wokół Babiej Góry, najwyższego masywu górskiego w Polsce poza Tatrami, z najwyższym szczytem nazywanym Diablakiem, o wysokości 1725 m n.p.m. Park znajduje się przy granicy ze Słowacją. Na fakt utworzenia Babiogórskiego Parku Narodowego wpłynęły między innymi: klasycznie wykształcony układ pięter roślinnych, zespół roślinności naskalnej i jedyne w Polsce stanowiska roślin: okrzyn jeleni i rogownica alpejska. W partii szczytowej Babiej Góry występuje jedyne w Beskidach piętro hal oraz wiele zanikających stawów osuwiskowych. W 1977 roku Babią Górę objęto statusem Rezerwatu Biosfery i włączono do programu UNESCO-MAB "Człowiek i biosfera". Park należy również do sieci Natura 2000.

Na terenie parku opisano około 650 gatunków roślin naczyniowych, 280 gatunków mszaków, ponad 1300 różnych grzybów i porostów. Występuje tutaj 70 gatunków roślin wysokogórskich oraz 54 objętych ochroną. Mają tu swoje stanowiska tak rzadkie gatunki roślin, jak: okrzyn jeleni, rogownica alpejska, wyblin jednolistny, turzyca pchla, tocja karpacka, tojad morawski i zimoziół północny. Symbolem parku jest okrzyn jeleni, który występuje tylko w Babiogórskim Parku Narodowym. Na Babiej Górze widoczny jest piętrowy układ roślinności górskiej. Są to następujące piętra wraz z charakterystycznymi roślinami: - regiel dolny (700-1150 m n.p.m.): buk zwyczajny, świerk pospolity, jodła, żywiec cebulkowy, czosnek niedźwiedzi, - regiel górny (1150-1350 m n.p.m.): świerk, - piętro kosodrzewiny (1350-1650 m n.p.m.): kosodrzewina, jarzębina, kostrzewa pstra, zawilec narcyzowy, goździk okazały, lilia złotogłów - piętro alpejskie (1650 – 1725 m n.p.m.): sit skucina, kosmatka brunatna, rogownica alpejska Do najcenniejszych przedstawicieli babiogórskiej fauny zaliczyć należy: 105 gatunków ptaków, ssaki, a wśród nich: jelenie, rysie, wilki i niedźwiedzie.

Gorczański Park Narodowy Gorczański Park Narodowy jest typowo leśnym parkiem górskim z wyraźnie piętrowym układem roślinności. Obejmuje centralną i północno-wschodnią część Gorców, jednak najwyższy szczyt tych gór Turbacz (1311 m n.p.m.) leży poza granicami parku. Najwyższe wzniesienia należące do parku to: Jaworzyna Kamienicka, Mostownica, Czoło Turbacza, Kiczora, Gorc Kamienicki. Charakterystycznym elementem rzeźby terenu są grupy wychodni skalnych, groty skalne i jaskinie powstałe na skutek przesunięcia się skał. Lasy, często o charakterze pierwotnym stanowią fragmenty dawnej Puszczy Karpackiej. Regiel dolny tworzą różne typy buczyn i bory jodłowe, a piętro regla górnego pokrywa bór świerkowy. Na terenie obu regli występują polany i hale utworzone przez górali dla wypasu owiec. Porastają je krokusy (szafrany spiskie).

Osobliwości florystyczne parku to: paproć podejźrzon lancetowaty, zarzyczka górska, przywrotnik gorczański, urdzik karpacki (endemit). Fauna typowo leśna reprezentowana jest przez takie zwierzęta jak: jeleń, sarna, dzik, ryś, żbik czy wilk. Z ponad 90 gatunków ptaków występuje tu m.in. głuszec, cietrzew, jarząbek, puchacz, kruk. Spośród płazów charakterystyczna jest salamandra, symbol parku, a także traszka górska i traszka karpacka (endemit). W wodach parku żyje pstrąg potokowy. Teren został włączony do sieci Natura 2000.

Magurski Park Narodowy Magurski Park Narodowy leży w środkowej części Beskidu Niskiego, w strefie przejściowej miedzy Karpatami Wschodnimi a Zachodnimi, w dorzeczu Wisłoki. Główną część parku tworzy Masyw Magury Wątkowskiej i fragment grzbietu karpackiego dochodzący do granicy ze Słowacją. Malownicze wzgórza zbudowane z piaskowców i fliszu karpackiego obfitują w wiele osobliwości przyrody nieożywionej. Są to liczne wychodnie skalne, takie jak: Diabli Kamień i Kamień nad Krempną oraz przełom Wisłoki pod Świątkową, przełom Ryjoka kolo Wyszowatki, przełom potoku Krempna. Wyżynne wzniesienia poprzecinane są potokami i pasami łąk oraz pastwisk. Park obejmuje dwa pietra roślinne o dużym zalesieniu (90%), pogórze i regiel dolny. W piętrze pogórza występują wielogatunkowe lasy grądowe, olszynka karpacka i bagienna (lasy łęgowe), a także sztuczne drzewostany z domieszka sosny. W pietrze regla dolnego dominuje żyzna buczyna karpacka oraz bory jodłowo- świerkowe.

Flora parku to głównie gatunki leśne i reglowe: żywiec gruczołkowaty, tojeść gajowa, żywokost sercowaty, szałwia lepka, lepiężnik biały, ciemiężyca zielona, modrzyk górski, przytulia okrągłolistna. Osobliwość florystyczna to kozłek trójlistkowy. Do rzadkich roślin tu występujących należą: tojady – dziubaty i mołdawski, pokrzyk wilcza jagoda, obrazki plamiste, parzydło leśne, dziewięćsił bezłodygowy, buławik wielokwiatowy, żłobik koralowy, goździk kosmaty, wawrzynek wilczełyko. Fauna parku to ponad 35 gatunków ssaków, 135 gatunków ptaków, liczne płazy i gady, wiele gatunków bezkręgowców. Oprócz licznie występujących tu jeleni, sarn i dzików można spotkać pojedyncze niedźwiedzie, wilki, rysie oraz lisy, kuny, wydry, bobry, wiewiórki, popielice, orzesznice, ryjówki. Wśród ptaków dominują gatunki leśne, w tym: orlik krzykliwy (symbol parku), orzeł przedni, pszczołojad, puchacz, bocian czarny, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł białogrzbiety, siniak, puszczyk uralski. Obszar obfituje w gatunki płazów i gadów, występuje tu m.in. salamandra plamista, traszka górska, karpacka i grzebieniasta, kumak górski, żmija zygzakowata, gniewosz plamisty, zaskroniec zwyczajny, wąż Eskulapa

Ojcowski Park Narodowy Ojcowski Park Narodowy położony jest na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej obejmując fragment dorzecza Prądnika i Sąspówki. Wyżyna zbudowana jest z wapieni jurajskich. Występują tu liczne rzeźbione w wyniku zjawisk krasowych głębokie doliny, skałki, jaskinie i wywierzyska. Na zboczach dolin zachowały się tzw. terasy skalne, które są fragmentami starszych poziomów dna doliny. Na terenie parku znajdują się dwie główne doliny rzeczne Prądnika i Sąspowska oraz kilkanaście dolin suchych – wąwozów krasowych. Wąwozy te, często o stromych ścianach, kończą się skalnymi bramami. Jedną z bardziej znanych jest tzw. Brama Krakowska. Inne charakterystyczne formy skalne to: Maczuga Herkulesa, Igła Deotymy, Skały Panieńskie i Koronne. Na uwagę zasługuje duża ilość jaskiń (ok. 300) w rejonie Ojcowa. Do największych należą: Jaskinia Łokietka, Ciemna, Zbójecka, Koziarnia. Jaskinie są miejscem schronienia i zimowania dla nietoperzy. Sylwetka nietoperza nad ruinami ojcowskiego zamku jest symbolem Ojcowskiego Parku Narodowego.

Na charakterystyczną bardzo bogatą i różnorodną szatę roślinną parku mają wpływ dwa główne czynniki - mikroklimat i gleby wykształcone na wapiennym podłożu. Na nasłonecznionych stokach rosną krzewiaste zarośla, wśród których występują murawy kserotermiczne. Do roślin ciepłolubnych należy tu m.in. ostnica Jana i wiśnia karłowata. Osobliwością botaniczną jest brzoza ojcowska. Inne chronione gatunki to: języcznik zwyczajny, chaber miękkowłosy, obuwik pospolity – największy polski storczyk, tojad mołdawski, obrazki plamiste. Niżej rosną lasy bukowe i dębowo-grabowe. Na dnie dolin występują zbiorowiska łąkowe (m.in. rajgrasowe), a na wapiennych skałkach roślinność naskalna. Fauna jest również bogata i różnorodna. Występuje tu ok. 11000 gatunków zwierząt, w tym ponad 4000 gatunków owadów (kraśniki, miernikowce, sówki, cykady). Osobliwością faunistyczna są nietoperze. Jest ich 15 gatunków, w tym podkowiec mały, nocek i bardzo rzadki nocek orzęsiony. Wśród 120 gatunków ptaków można spotkać pluszcza, pliszkę górską, zimorodka. Ponadto żyją tu: sarny, borsuki, lisy, jenoty, tchórze, kuny, gronostaje, łasice łaski, piżmaki i wiele gatunków płazów, gadów i ślimaków.

Pieniński Park Narodowy Pieniński Park Narodowy obejmuje Pieniny, malownicze góry zbudowane z wapieni jurajskich i kredowych oraz młodszych piaskowców, łupków i zlepieńców, skał o różnej podatności na erozję. Występuje tu więc wielka różnorodność form skalnych. Charakterystycznym elementem krajobrazu jest przełomowa dolina Dunajca, a najwyższy szczyt Trzy Korony (982 m n.p.m.) jest symbolem parku. Pieniny leżą w piętrze regla dolnego. Dominuje buczyna karpacka z żywcem gruczołkowatym i żywokostem sercowatym oraz ciepłolubna buczyna storczykowa i ciepłolubna jedlina. Charakterystyczne dla tych gór są ziołoroślowe łąki, które należą do najbogatszych ekosystemów roślinnych w Polsce.

W Pienińskim Parku Narodowym występuje wiele gatunków ciepłolubnych roślin, takich jak przelot pospolity czy koniczyna pagórkowa. Rosną też storczyki, goryczki, dziewięćsił bezłodygowy, ciemiężyca zielona, relikty: złocień Zawadzkiego, jałowiec sawina, endemity pienińskie: mniszek pieniński i pszonak pieniński. Ciekawą florystyczną grupę stanowią murawy naskalne, dominuje tu kostrzewa blada. Szczyty skał porastają reliktowe laski sosnowe składające się ze starych, niskich, powykręcanych sosen. Fauna parku to 45 gatunków ssaków, m.in. nietoperz wąskoskrzydły. Na skalnych półkach gnieździ się puchacz, pustułka, drozd skalny. W lasach występuje myszołów, sóweczka, dzięcioł trójpalczasty, orzechówka, kruk, bocian czarny. Spotkać można rysia, borsuka, lisa, gronostaja, tchórza, kunę, wiele zwierząt kopytnych i gryzoni. Żyje mnóstwo bezkręgowców, w tym liczne gatunki motyli, m.in. nadobnica alpejska i restytuowana populacja niepylaka apollo.

Tatrzański Park Narodowy Tatrzański Park Narodowy obejmuje Tatry - najmłodsze i najwyższe nasze góry. Unikalne walory krajobrazowe i przyrodnicze, najlepiej zachowane fragmenty lasów dolno- i górnoreglowych zdecydowały o uznaniu tego parku przez UNESCO za Światowy Rezerwat Biosfery. Park włączono do sieci Natura 2000. Wyjątkowy krajobraz Tatr o charakterze alpejskim jest wynikiem działalności różnych czynników wielu epok geologicznych. Mają budowę typową dla gór fałdowania alpejskiego. Ostateczna rzeźbę Tatr ukształtowały plejstoceńskie lodowce górskie. Śladem ich działalności są: strome ściany skalne, piętrowo usytuowane kotły (Kocioł Czarnego Stawu, Dolina Pięciu Stawów Polskich), zawieszone doliny (Dolina Żabich Stawów Białczańskich, Rówienki, Świstowa) i moreny. Obszary zbudowane ze skał magmowych (granitów) tworzą turnie, grzbiety i szczyty gór, w tym najwyższy w Polsce szczyt – Rysy 2499 m n.p.m. Obszary utworzone ze skał łatwo ulegających erozji oraz strefy uskoków i spękań tektonicznych mają formy wklęsłe. W strefie występowania wapieni (północna i zachodnia część Tatr) charakterystyczne są zjawiska krasowe: jaskinie (ponad 650), ponory, wywierzyska, wodospady (np. ,,Wodogrzmoty Mickiewicza”).

Flora Tatr to ok. 1000 gatunków roślin naczyniowych i ponad 2000 gatunków roślin niższych, wśród nich wiele gatunków endemicznych i reliktowych. Do charakterystycznych roślin należą: krokusy, goryczki, szarotka alpejska, dziewięćsił bezłodygowy, sasanka alpejska, pierwiosnka maleńka, dębik ośmiopłatkowy, wierzba żyłkowana, lepnica bezłodygowa, boimka dwurzędowa, kostrzewa niska, limba. Do bardzo rzadko spotykanych należą: sasanka słowacka, traganek zwisłokwiatowy, warzucha tatrzańska, pszonak. Fauna Tatr to ponad 8000 gatunków zwierząt. Charakterystyczne dla Tatr są kozica (symbol parku) i świstak występujące tylko w tych górach. Ponadto spotyka się tu: jelenie, sarny, dziki, niedźwiedzie, rysie, ryjówki, nietoperze, gryzonie. Z ptaków występuje m.in.: orzeł przedni, puchacz, sokół, kruk, głuszec, jarząbek, płochacz halny, siwerniak, pomurnik.

Wykonała Lucyna Kołodziej III c