Cechy gospodarki rynkowej

Gospodarka i systemy gospodarcze Gospodarowanie zawsze odbywa się w określonych warunkach materialnych, instytucjonalnych, społecznych, politycznych itd. Całokształt tych warunków oraz reguł i mechanizmów gospodarowania składa się na pojęcia: gospodarka i system gospodarczy.

Według P. A. Samuelsona i W. D Według P.A.Samuelsona i W.D.Nordhausa system gospodarczy to taki układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności rozstrzyga kwestie co, jak i dla kogo ma być produkowane.

Systemy społeczno-gospodarcze możemy podzielić na trzy grupy: gospodarka wolnorynkowa gospodarka rynkowa mieszana gospodarka centralnie kierowana

Gospodarka wolnorynkowa, taka gospodarka istniała w XIX wieku, w czystej postaci dziś nie istnieje. Gospodarka rynkowa w postaci wolnorynkowej gospodarki kapitalistycznej rozwinęła się najpełniej w Europie Zachodniej w drugiej połowie XIX wieku. W tym okresie pojawiło się teoretyczne uzasadnienie, że mechanizm rynkowy stwarza sytuację maksymalnie użyteczną zarówno dla producentów, jak i konsumentów. Gospodarka rynkowa wyłoniła się z gospodarki naturalnej. Gospodarka naturalna jest to taka organizacja działalności gospodarczej, w której produkcja i podział (dystrybucja) są nastawione na bezpośrednie zaspokajanie potrzeb producentów. Podstawą gospodarki naturalnej są zwyczaje i tradycje. Rutyna i przyzwyczajenie w stosowaniu metod produkcji i dystrybucji powodują, że zmiany w technice gospodarowania oraz w stosunkach gospodarczych dokonują się powoli.

Gospodarka rynkowa mieszana, w tym systemie dominuje własność prywatna oraz rynkowa alokacja zasobów, są one jednak modyfikowane, ponieważ część zasobów znajduje się w posiadaniu państwa i samorządów, istnieje też ingerencja państwa w sprawy gospodarcze. Występuje w wielu współczesnych gospodarkach kapitalistycznych. Gospodarka centralnie kierowana, w systemie tym zasoby są własnością państwa i samorządów terytorialnych. Alokacja zasobów określona jest planem centralnym rządu. W praktyce , w okresie 1918-1989 w Europie Środkowo-Wschodniej można było obserwować dwa warianty tego systemu: socjalizm planowy – zasoby były własnością państwa, ich alokacja odbywała się zgodnie z centralnym planem państwa (ZSRR, NRD, Rumunia) socjalizm rynkowy – zasoby były własnością państwa lub w dyspozycji samorządów i innych podmiotów gospodarczych, alokację zasobów determinował w pewnym stopniu mechanizm rynkowy (Węgry, Polska, Chiny, Jugosławia)

Charakterystyka gospodarki rynkowej: Gospodarka rynkowa to gospodarka, w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek, czy też mechanizm rynkowy. Charakterystyka gospodarki rynkowej: dominacja prywatnej własności czynników produkcji ( w gospodarce rynkowej czynniki produkcji w zdecydowanej większości są przedmiotem własności prywatnej, własność ta występuje w wielu różnych formach: osób fizycznych, spółek, ale również występuje w niej własność publiczna: państwowa i komunalna oraz własność spółdzielcza, prawo gwarantuje ochronę własności, fakt, że zasoby przedsiębiorstwa są prywatną własnością, wyzwala w ich właścicielach dążenie do jak najlepszego gospodarowania ) rynkowa alokacja zasobów gospodarczych ( gospodarka rynkowa swoją nazwę zawdzięcza przede wszystkim temu, że podstawowym regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest w niej rynek rynek – samoczynnie działający mechanizm wpływający na zachowania, w tym decyzje podmiotów gospodarczych, głównym elementem tego mechanizmu są interakcje miedzy cenami i dochodami, z jednej strony, a popytem i podażą różnych dóbr z drugiej, rzutujące na zawierane przed podmioty gospodarcze transakcje kupna i sprzedaży tych dóbr)

swoboda podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej ( osoby fizyczne i jednostki organizacyjne, które podejmują działalność czynią to na własną odpowiedzialność, angażując w tym celu własny majątek i ponosząc związane z tym ryzyko, każdy może podjąć dowolną działalność gospodarczą, jedynym warunkiem jest jej zgodność z prawem ) istnienie powszechnej wolnej konkurencji i zwalczanie monopoli ( efektywne działanie mechanizmu rynkowego zakłada istnienie silnej konkurencji między uczestnikami rynku, w praktyce konkurencja ograniczona jest przez takie czynniki jak: procesy monopolizacji gospodarki, niedoskonała informacja, bariery wejścia na rynek ) samodzielność i samofinansowanie się podmiotów gospodarczych ( przedsiębiorstwa samodzielnie podejmują decyzje gospodarcze dążąc do maksymalizacji zysku, racjonalnie wykorzystują czynniki produkcji, pokrywają wydatki z własnych przychodów, mogą też korzystać ze środków zewnętrznych np. kredytów bankowych, nie zmienia to jednak istoty samofinansowania, gdyż środki tego typu zawsze trzeba zwracać wraz z należnymi odsetkami )

rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych uwolniony system cen ( rynek dokonuje wyceny dóbr w zależności od popytu i podaży ) rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych ograniczona ingerencja państwa w życie gospodarcze ( państwo ogranicza się do zapewnienia warunków rozwoju działalności gospodarczej, powinno zapewniać jednolite, stabilne przepisy finansowe, podatkowe i inne ) innowacje techniczne i organizacyjne

Istotne zalety gospodarki rynkowej tendencje do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych efektywny system motywacyjny duża innowacyjność gospodarki dyscyplina finansowa przedsiębiorstw tendencja do samoczynnego ustalenia się równowagi rynkowej duża elastyczność gospodarki dobre zaopatrzenie sklepów

Słabości gospodarki rynkowej występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę, takich jak: duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych, inflacja tendencje do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznie różnic dochodów i majątku, może to prowadzić do powiększania się obszarów ubóstwa i nasilania się innych negatywnych zjawisk społecznych rozwój cykliczny polegający na przeplataniu się faz dobrej i złej koniunktury gospodarczej