System ubezpieczeń społecznych w Polsce EKONOMIA Grupa 2 2013/2014

Do ubezpieczeń społecznych zaliczamy: Z a s i ł k i • Zasiłek chorobowy • Zasiłek macierzyński • Zasiłek opiekuńczy • Świadczenie rehabilitacyjne • Zasiłek wyrównawczy • Zasiłek pogrzebowy R e n t y • Renty z tytułu niezdolności do pracy • Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych • Renta rodzinna • Renta socjalna E m e r y t u r y

ZASIŁKI

Zasiłek chorobowy Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Przysługuje od 34 dnia niezdolności do pracy przez 182 dni, a w przypadku gruźlicy przez 270 dni. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego - z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową przysługuje osobom podlegającym ubezpieczeniu wypadkowemu od pierwszego dnia niezdolności do pracy. Wysokość zasiłku chorobowego wynosi 80% wynagrodzenia Zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu przysługuje w wysokości 70%. Jeżeli przyczyną niezdolności do pracy jest wypadek przy pracy, w drodze do pracy lub z pracy albo choroba zawodowa lub też przypada na okres ciąży, zasiłek chorobowy przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru.

Zasiłek macierzyński Przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w okresie urlopu wychowawczego: urodziła dziecko, przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia lub wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia. W razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu - ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny. Matka dziecka, po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie może zrezygnować z dalszego pobierania zasiłku i wcześniej wrócić do pracy. W takim przypadku pozostałą część okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego może wykorzystać ubezpieczony ojciec dziecka. Zasiłek macierzyński jest wypłacany przez okres urlopu macierzyńskiego. 18 tygodni (126 dni) - przy pierwszym porodzie, 18 tygodni (126 dni) - w razie przyjęcia dziecka na wychowanie, jednak nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, 20 tygodni (140 dni) - przy każdym następnym porodzie, 28 tygodni (196 dni) - w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka podczas jednego porodu.

Zasiłek macierzyński Ubezpieczonej, która wychowuje dziecko przysposobione lub która przyjęła dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza zasiłek macierzyński przysługuje przez okres 20 tygodni również przy pierwszym porodzie. W razie urodzenia dziecka po ustaniu zatrudnienia lub w czasie urlopu wychowawczego zasiłek macierzyński przysługuje przez okres skrócony o 2 tygodnie. Skrócenie o 2 tygodnie jest tylko wówczas, gdy pełny wymiar urlopu macierzyńskiego przypada w całości w czasie urlopu wychowawczego. W przypadku urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodni życia, ubezpieczona ma prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres 8 tygodni (56 dni) po porodzie, nie krócej niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. W razie śmierci dziecka po upływie 8 tygodni życia, ubezpieczona zachowuje prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.

Zasiłek opiekuńczy Przysługuje ubezpieczonemu, który został zwolniony od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad: zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8 (max. 60 dni w roku), chorym dzieckiem w wieku do lat 14 (max. 60 dni w roku), innym chorym członkiem rodziny (max. 14 dni w roku). Zasiłek opiekuńczy przysługuje pod warunkiem, że nie ma innych członków rodziny mogących zapewnić opiekę. Zasiłek opiekuńczy przysługuje w wysokości 80% wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku.

Świadczenie rehabilitacyjne Przysługuje ubezpieczonemu, który po okresie pobierania zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy. Przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej niż przez 12 miesięcy. Świadczenie nie przysługuje osobie uprawnionej do: emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego albo urlopu na poratowanie zdrowia. Przez pierwszych 90 dni świadczenie wypłacane jest w wysokości 90% wynagrodzenia lub przychodu, które stanowiło podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, potem 75%. Jeśli niezdolność do pracy przypada na okres ciąży (świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego) oraz gdy niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową (świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego) - w wysokości 100% tego wynagrodzenia.

Zasiłek wyrównawczy Przysługuje ubezpieczonemu będącemu pracownikiem  ze zmniejszoną sprawnością do pracy, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek poddania się rehabilitacji zawodowej w celu adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy. Zasiłek wyrównawczy przysługuje wówczas przez okres rehabilitacji, nie dłużej jednak niż przez 24 miesiące. Zasiłek nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Zasiłek wyrównawczy stanowi różnicę między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających rehabilitację a wynagrodzeniem miesięcznym osiąganym podczas pracy z obniżonym wynagrodzeniem.

Zasiłek pogrzebowy PRZYSŁUGUJE w razie śmierci: ubezpieczonego (pracującego), osoby pobierającej emeryturę lub rentę, osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania, osoby pobierającej zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński, członka rodziny. Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu. Zasiłek pogrzebowy przysługuje także pracodawcy, domowi pomocy społecznej, gminie, powiatowi, kościołowi lub związku wyznaniowemu - jeżeli pokryły koszty pogrzebu. Zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości 200% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia obowiązującego w dniu śmierci osoby, której koszty pogrzebu zostały poniesione.

RENTY

Renty z tytułu niezdolności do pracy Przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki: jest niezdolny do pracy, ma wymagany do uzyskania renty okres składkowy i nieskładkowy, niezdolność do pracy powstała w okresach składkowych (okres zatrudnienia, okres ubezpieczenia) lub nieskładkowych (np. w okresie pobierania zasiłku chorobowego lub opiekuńczego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu. Rodzaje rent z tyt. niezdolności do pracy:   Renta stała - przysługuje osobie, której niezdolność do pracy została uznana za trwałą. (100% kwota bazowa przeciętnego wynagrodzenia) Renta okresowa - jeśli niezdolność do pracy ma charakter czasowy. Przysługuje ona przez okres wskazany w decyzji organu rentowego. (75% renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy) Renta szkoleniowa - jeśli ubezpieczony spełni warunki wymagane do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy i uzyska orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, może otrzymać rentę szkoleniową. Renta przyznawana jest na okres 6 miesięcy. Na wniosek starosty istnieje możliwość przedłużenia tego okresu na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego o dalsze 30 miesięcy. (75% renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy)

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej mają zastosowanie następujące świadczenia: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, w tym renta szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek pielęgnacyjny, dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej, pokrycie kosztów leczenia, w szczególności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne.   Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu jeżeli wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Świadczenia nie przysługują również ubezpieczonemu, który będąc w stanie nietrzeźwym lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Regulacja ta nie dotyczy członków rodziny ubezpieczonego, którzy w takich przypadkach zachowują prawo do świadczeń określonych w ustawie wypadkowej. Ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy  lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego  uszczerbku na zdrowiu przysługuje jednorazowe odszkodowanie (Od 1 kwietnia 2007 r. jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu).

Renta rodzinna PRZYSŁUGUJE: Uprawnionym członkom rodziny osoby ubezpieczonej, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne. Do renty rodzinnej mają prawo dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci  przysposobione: do ukończenia 16 roku życia lub 25 roku życia jeśli się uczą, bez względu na wiek jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed 16 rokiem życia lub w czasie nauki w szkole do ukończenia 25 roku życia, wyjątkowo jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Prawo do renty rodzinnej mają także wnuki, rodzeństwo i inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości, jeżeli spełniają takie warunki jak dzieci własne i zostały przyjęte na wychowanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego, chyba że śmierć była następstwem wypadku. Prawo to przysługuje gdy nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją - jeżeli nie mogą zapewnić im utrzymania albo zmarły ubezpieczony lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.   Prawo do renty rodzinnej przysługuje wdowie, jeśli w chwili śmierci męża ukończyła 50 lat lub była niezdolna do pracy, albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie ukończyły 16 roku życia, a jeżeli uczą się 18 roku życia lub są całkowicie niezdolne do pracy. Małżonka rozwiedziona oraz wdowa, która przed  śmiercią męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia w/w warunków wymaganych od wdowy, w dniu śmierci męża miała prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem sądowym lub ugodą sądową. Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania a ponadto spełniają warunki takie jak dla wdowy/wdowca (dotyczące wieku, niezdolności do pracy lub wychowywania małoletnich osób). Wysokość renty rodzinnej wynosi: dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu (renty z tyt. całkowitej niezdolności do pracy), dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, dla trzech i więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia. Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna, która w razie konieczności dzielona jest w równych częściach między uprawnionych. Od 1 marca 2006 r. najniższa renta rodzinna wynosi 597,46 zł, a dodatek dla sieroty zupełnej 287,93 zł.

Renta socjalna Od 1 października 2003 r. organem przyznającym i wypłacającym renty socjalne jest właściwa jednostka organizacyjna ZUS-u. W szczególnych przypadkach renta ta jest wypłacana także przez inne organy emerytalno-rentowe, np. KRUS. Renta socjalna jest świadczeniem, którego przyznanie jest uzależnione od zamieszkania osoby uprawnionej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo do tej renty przysługuje: osobom posiadającym obywatelstwo polskie zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, cudzoziemcom zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie: zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zgody na pobyt tolerowany, w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy. Renta socjalna przysługuje osobie, która jest pełnoletnia oraz jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało przed ukończeniem 18. roku życia albo w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25. roku życia albo w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej. Renta socjalna przysługuje zatem wyłącznie osobie, która osiągnęła pełnoletniość i która jest całkowicie niezdolna do pracy. Renta socjalna nie przysługuje jednak osobie, która: ma ustalone prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej, renty strukturalnej, świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego, pobiera świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, jest tymczasowo aresztowana albo odbywa karę pozbawienia wolności, ma ustalone prawo do renty rodzinnej (części renty), w wysokości przekraczającej 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczających 5 ha przeliczeniowych lub - jako współwłaściciel - ma udział w takiej nieruchomości.   Renta socjalna przyznawana jest w stałej wysokości, wynoszącej 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

EMERYTURY

Ustawa  z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określiła inne zasady nabywania prawa do emerytury oraz obliczania jej wysokości dla osób urodzonych przed i po 1949 r. Osobom urodzonym przed 1949 r. emerytura ustalana obecnie (i w latach następnych) przysługuje po udowodnieniu: odpowiednio długiego okresu składkowego i okresu nieskładkowego (20 lat kobiety i 25 lat mężczyźni), ponadto okresy nieskładkowe nie mogą przekraczać 1/3 udowodnionych okresów składkowych) oraz osiąganego wynagrodzenia, od którego została  opłacona składka  na ubezpieczenie społeczne i na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.   Osobom urodzonym po 1948 r. ZUS obliczy emeryturę według nowych zasad. Prawo do tej emerytury nie będzie uzależnione od długości przebytych okresów ubezpieczenia. Emerytura będzie przysługiwała po osiągnięciu wieku: kobiecie - od 60, a  mężczyźnie - od 65 roku życia.

Emerytura na zasadach dotychczasowych Wysokość emerytury ustalanej według dotychczasowych zasad uzależniona jest od następujących składników: podstawy wymiaru (na podstawie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. Ubezpieczony może również wskazać do ustalenia podstawy wymiaru okres 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu), kwoty bazowej, obowiązującej w momencie powstania prawa do świadczenia (Kwota bazowa stanowi 100% przeciętnego wynagrodzenia w gosp. narodowej, pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne. Jest ona ustalana corocznie i obowiązuje od 1 marca do końca lutego następnego roku kalendarzowego - od 1.03.2007 r. do 28.02.2008 kwota bazowa wynosiła 2059,92 zł), uwzględnionego okresu składkowego i nieskładkowego, Wysokość emerytury na zasadach dotychczasowych jest sumą: 24% kwoty bazowej, po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy, po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy.  

Wysokość emerytury na nowych zasadach Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. nabywają prawo do emerytury według nowych zasad niezależnie od faktu przystąpienia lub nieprzystąpienia do jednego z otwartych funduszy emerytalnych. Jedynym warunkiem jest osiągnięcie minimalnego wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn. Prawo do emerytury według nowych zasad nie jest uzależnione od udowodnienia określonego minimalnego okresu ubezpieczenia (wg starych zasad suma okresu składkowego i nieskładkowego wynosić winna minimum 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn). Podstawą obliczenia emerytury według nowych zasad jest zwaloryzowany kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999r. powiększony o zwaloryzowane kwoty comiesięcznych składek na ubezpieczenie emerytalne zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego za okres od 1 stycznia 1999 r. Comiesięczna emerytura stanowić będzie równowartość zgromadzonej na koncie ubezpieczonego kwoty (sumy powyższych dwóch kwot) podzielonej przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi  przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego.   Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę zostanie wyrażony w latach i miesiącach. Średnie dalsze trwanie życia to wielkość statystyczna służąca do ustalenia liczby miesięcy, w których przeciętnie będzie pobierana nowa emerytura. Przekroczenie tej liczby miesięcy nie będzie miało żadnego wpływu na wysokość i zasady waloryzacji pobieranego później świadczenia. Średnie dalsze trwanie życia jest ustalane wspólnie dla mężczyzn i kobiet. Dane nt. dalszego trwania życia są publikowane corocznie przez Prezesa GUS w terminie do dnia 31 marca. Tablice te będą podstawą do przyznawania emerytur na wnioski ubezpieczonych zgłoszone od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego.

Bibliografia Notatki z ćwiczeń Polityki Społecznej